در گزارش اين نشريه آمده است: حفاظت از ميراث تاريخي به عنوان بخشي از يادگاران گذشته براي آيندگان، يكي از وظايف همه دستگاه هايي است كه به نوعي مي توانند در اين كارزار مهم ايفاي نقش كنند. «مسجد زري» يكي از آثار تاريخي است كه در ماه هاي اخير شاهد تحولاتي بوده كه ما را به عنوان نماينده افكار عمومي بر آن داشت به سراغ آنچه برويم كه در جريان است.
وجه تسميه مسجد زري
ترجيح داديم در ابتدا به سراغ يك كارشناس برويم تا از وي درباره اين مسجد بپرسيم سيدهادي موسوي به عنوان فردي معرفي شد كه در اين زمينه مطالعات گسترده اي داشته است. وي درباره اين مسجد به صبح سهند گفت: ويژگي هاي شكلي بناهاي ساخته شده مراغه در طول تاريخ پيرو اصول و الزامات مختلفي از جمله اقليم و شرايط آب و هوايي ناحيه جنوب سهند، نيازهاي كاركردي و انديشه متعالي در نظام بخشي فضاي معماري آن بوده كه به فراخور كاربري هر بنا گستره سايه اين اصول در هر يك بيشتر و كمتر ديده مي شود.
وي اضافه كرد: هرچند تصويري دقيق از مساجد اوليه تا دوره ميانه اسلامي در مراغه وجود ندارد اما از مساجد موجود مراغه پيداست الگويي واحد و در معماري آن بوده كه اكنون نمونه كامل آن در مسجد ملارستم مراغه مشهود است. مساجد ريحان، سفيد، قاضي، ضرير يا زرير همانند مسجد ملارستم داراي شبستاني است كه با سقفي تخت و منقوش به آرايه هاي الوان اسليمي به روي ستونهاي چوبي با سر ستون هاي قطار بندي شده و پايه ستونهاي سنگي بنا نهاده شده است. اين مساجد داراي فضايي دو طبقه در بخش شمالي بودند كه طبقه بالاي آن به عنوان ايوان زنانه و پايين به آشپزخانه اختصاص داشت.
اين كارشناس معماري با بيان اينكه مسجد ضرير يا زرير نيز از مساجدي است كه ويژگي خاص مساجد چوبي را داراست.توضيح داد: تاريخ احداث اين مسجد به طور دقيق در دست نيست. به استناد تاريخ مندرج در يكي كه تاريخ نقاشي سقف در آن سنه 128 ه.ق قيد شده گمان مي رود در نگارش تاريخ از عنوان عدد هزارگان آن صرف نظر شده و در اصل تاريخ نقاشي سقف سنه 1128 ه.ق مي باشد. اين تاريخ اواخر حكومت صفوي را نشان مي دهد.
موسوي درباره وجه تسميه نام اين مسجد كه سئوالات زيادي درباره آن وجود دارد مي گويد: وجه تسميه اين مسجد از قول ها و نظرهاي مختلف متفاوت مي باشد. البته براي هيچ يك از اين آرا سند قابل اتكايي وجود ندارد. برخي معتقدند اين عنوان از روي اسم باني مسجد كه بانويي به نام (زري) بوده بر گرفته شده است. البته با تغيير نوشتار به (ضرير) معني آن ضرر ديده و نابينا مي شود و (زرير) نيز به معني گياهي است كه براي ساخت رنگ براي رنگرزي استفاده مي شود و به رنگ زرد است كه طيف رنگ هاي زيتوني، ليمويي، سبز و نارنجي از آن حاصل مي شود و عبارت زرير محتمل با سقف الوان مسجد مرتبط باشد. در كل نمي توان به هيچ يك از اين عناوين اتكا كرد و همه آن فرضياتي است كه باب تحقيق را هموار مي سازد.
اجازه دادستاني براي تخريب بخش غيرتاريخي مجموعه
براي بررسي حواشي ايجاد شده به سراغ طالبي رييس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري مراغه رفتيم كه وي اين تخريبات را در راستاي بازسازي اين مجموعه عنوان كرد، موضوعي كه علي دلداري، دادستان عمومي و انقلاب مراغه نيز آن را تاييد كرد و به صبح سهند گفت:« با توجه به اين مجموعه براي سال‌هاي متمادي رها شده بود و در آستانه تخريب قرار داشت، درخواستي از ميراث فرهنگي براي تخريب بخشي از آن مجموعه كه تاريخي نبود شد كه بعد از بررسي هاي به عمل آمده و مشخص شدن اينكه محل درخواست شده براي تخريب جزو محوطه تاريخي اثر نيست با آن موافقت شد».
تاريخچه مسجد زري از زبان رئيس اداره ميراث فرهنگي مراغه
رييس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري مراغه درباره قدمت مسجد زري مي گويد: اين مسجد به اواخر دوره صفويه برمي گردد؛ بناي آن متشكل از سه بخش است:
1-شبستان: ضلع جنوبي و غربي مسجد
2-قسمت الحاقي مسجد: ضلع شمالي
3-حياط مسجد: ضلع شرقي
وي درباره ثبت ملي اين مسجد تصريح مي كند: مسجد زري در سال 1382 به ثبت ملي رسيده است و هر سه بخش مذكور جزو عناصر ثبتي محسوب مي شوند. كه بخش الحاقي (اين بخش ارزش معماري چنداني ندارد) و ما قائل به بازسازي بخش اصلي هستيم.
طالبي درباره تخريب بخش هايي از اين مسجد افزود: به مرور زمان و خصوصا در سال هاي 91 و 92 به علت بارش باران و... قسمت الحاقي مسجد تخريب شده است كه امروز بزرگترين معضل در بخش الحاقي مسجد مي باشد. در شهريور ماه 94 در جلسه اي كه با هيئت امناي مسجد برگزار شد مقرر گرديد ميراث فرهنگي ظرف مدت يك ماه طرح و نقشه اوليه بازسازي را تهيه و براي اجرا تحويل هيئت امنا مسجد كند كه متاسفانه بعد از گذشت يك سال هيئت امنا مسجد به تعهد خود عمل نكردند. تا اينكه امسال به همت و پيگيري هاي دادستان محترم شهرستان مراغه جناب آقاي دلداري جلسه اي برگزار و قرار شد كه هيئت امناي مسجد كار مرمت و بازسازي را آغاز كنند.
وي در ادامه توضيحات خود گفت: بخش الحاقي مسجد به كمك شهرداري و با حضور نماينده دادستان و اداره اوقاف(كه وظيفه اجراي امور اداري را بر عهده دارد) و با نظارت ميراث فرهنگي آواربرداري شد و طرح و نقشه اوليه مرمت و بازسازي مسجد از سوي سازمان آماده و هيئت امناي محترم مسجد يك ماه فرصت دارند كه بعد از ارائه طرح نسبت به اجراي پروژه اقدام نمايند. كه در طول اين مدت سازمان ميراث فرهنگي وظيفه نظارت بر حسن عملكرد و اجراي پروژه را بر عهده دارد.
طالبي ارزشمندترين عنصر مسجد ضرير را سقف مسجد عنوان كرد و تصريح داشت: سقف مسجد، چوبي و شامل طلاكوبي است كه به احتمال زياد نام مسجد(زري) از سقف آن گرفته شده است.
رئيس اداره ميراث فرهنگي،صنايع دستي و گردشگري در پايان گفت: به فرض محال اگر اين پروژه امسال به هر دليلي اتفاق نيفتد كه ممكن است ناشي از محدويت بودجه ـ با توجه به پروژه هاي در دست اجراي سازمان و پيشرفت كاري اين پروژه هاـ باشد اولويت با پروژه هاي حسينيه حاج غفار و كليساي هوانس خواهد بود.
انتشار دهنده: محمد عزيزي راد
8023/518
تبريز - ايرنا - نشريه 'صبح سهند' مراغه در گزارشي با عنوان مساجد مراغه؛ روزگار ' زري' به يكي از پر رمز و رازترين آثار تاريخي مراغه پرداخته است.