درآمدهاي پر پيامد

'برو كار می كن مگو چیست كار كه سرمایه جاودانی است كار' این بیت شعر كه در بحث فواید كار و آثار مفید آن به ضرب المثل نیز تبدیل شده را كمتر ایرانی است كه از حفظ نباشد و آن را برای جوان ترها نخواند اما آیا این كار كردن هیچ مولفه و حدودی ندارد؟ اگر كار كردن موجب دوری از خانواده و اساس زندگی شود، بویژه زمانی كه تمكن مالی داشته باشید، چه حكمی پیدا می كند؟

'دوشغله ام، دنبال كار می گردم، كار خوب برای عصرهای من سراغ نداری؟ صبح ها تا ظهر كارمند فلان اداره ام، عصرها تا شب برای شركت خصوصی كار می كنم و شب تا پاسی از آن و روزهای تعطیل در آژانس تاكسی سرویس مشغولم و....' جملاتی است كه این روزها از زبان افراد زیادی در جامعه شنیده می شود بدون آن كه تعجب شنونده ای را برانگیزد.

موضوعی كه ابتدا به عنوان یك معضل خود را نشان می داد اما با گذشت زمان به یك عادت تبدیل شد و حالا بخشی از' فرهنگ زندگی' در كشورمان بویژه در شهرهای بزرگی همچون تهران شده و اگر بگوییم به مرز بحران نزدیك شده است گزافه نگفته ایم.

نكته قابل تامل اینكه بسیاری از این افراد كه به عنوان كارمند و كارشناس در اداره یا موسسه ای مشغول فعالیتند و همچنان به دنبال شغل چندم می گردند، مشكل مالی دارند اما آیا همه افراد جامعه كه چندشغله اند بویژه پزشكان، استادان دانشگاه، مدیران و ... همه به علت مشكلات مالیست كه رو به چندین كار آورده اند؟



*آغوش باز به روی شغل چندم

شاید این جمله را بارها و بارها از زبان موسپیدان و پا به سن گذاشته ها شنیده باشید كه 'قدیم ها یك نفر كار می كرد 10 نفر بر سر سفره اش می خوردند امروز 10 نفر در یك خانه كار می كنند و باز هم هشت شان گرو 9 شان است'؛ به راستی چه عواملی موجب دگرگونی ساختار زندگی افراد شده و آنان را به سمت پركاری و حتی چند شغله بودن می كشاند؟

برخی جامعه شناسان و اقتصاددانان می گویند: بالا رفتن خدمات رفاهی و مصرف گرایی در جامعه و تنوع كیفیت آن موجب افزایش سطح توقع خانواده ها از زندگی مادی شده و آنان را به كار و كسب درآمد بیشتر سوق می دهد.

در این میان جامعه شناسان هشدار می دهند كه چند شغله بودن افراد هرچند ممكن است از لحاظ اقتصادی خانواده ها را در شرایط بهتری قرار دهد اما به طور كلی سلامت اجتماعی و روانی افراد را تهدید می كند.

دكتر 'علی امینی' جامعه شناس با تاكید بر این موضوع به خبرنگار ایرنا گفت: هرچند در جوامع مختلف افراد دوشغله و حتی چند شغله وجود دارد اما آنچه مسلم است چند شغله بودن در جامعه ما بویژه در سال های اخیر افزایش یافته است اما آمار دقیقی در این باره در دست نیست.

وی افزود: بالا رفتن سطح توقع افراد از نوع و شكل زندگی و افزایش دایمی نیازها سبب شده است كه افراد اوقات فراغت خود را به شغلی كه الزاما به شغل اصلی شان مربوط نیست، اختصاص دهند تا دستمزد دیگری دریافت كنند.

*چند شغله های پرخاشگر

این جامعه شناس درباره دستاوردها و پیامدهای چند شغله بودن اظهار داشت: اگرچه چند شغله بودن دستاوردهای مالی را برای افراد در بر دارد اما باید به تبعات منفی آن همچون از دست دادن زمان استراحت، كاهش زمان دیدار با خانواده و دوستان و خستگی جسمی و روحی نیز توجه كرد.

امینی با بیان اینكه چند شغله بودن فشار روانی روی فرد را افزایش و آستانه تحمل وی را كاهش می دهد، گفت: یكی از دلایل پرخاشگری، دعواهای خانوادگی وحتی افزایش نزاع های خیابانی به همین مساله بر می گردد و علاوه بر این پركاری موجب فرسودگی بدن و شایع شدن بیماری های جسمی و روانی می شود.

این جامعه شناس با تاكید بر اینكه بیشترین درصد چند شغله‌ها در بخش‌های دولتی و شبه دولتی مشغول به فعالیت هستند، افزود: در بخش ‌خصوصی این امكان كمتر وجود دارد چرا كه ساعات كاری افراد در این بخش بالاست.

وی درباره راهكار كاهش تعداد چند شغله ها اظهار داشت: افزایش حقوق و دستمزدها می تواند به حل بخش مهمی از این مسئله كمك كند.



* وقتی چندشغلی فرهنگ می شود

اما آیا افراد تنها به دلیل نیازهای مالی به شغل چندم روی می آورند و حاضرند جسم و روح خود را به طور كامل وقف كار كنند یا عواملی دیگری نیز در پركاری بیش از حد دخیل است؟ پزشكی كه عضو هیات علمی دانشگاه است و در یك بیمارستان دولتی و چند بیمارستان خصوصی فعالیت دارد و عصرها نیز تا پاسی از شب در مطبش بیماران را ویزیت می كند.

مهندس ساختمانی كه در یك پروژه ساختمانی معمار است و در دیگری ناظر، در دانشگاه تدریس دارد و با پیمانكارهای بزرگ نیز همكاری دارد. مدیرارشد دولتی كه در راس سازمانی فعالیت دارد و دركنار آن عضو فلان هیات، انجمن و گروه و .... فعالیت های اقتصادی خصوصی را نیز دنبال می كند، در كدام دسته جای می گیرند؟

آیا این افراد كه درآمد پایه شان نیز كفاف خرج یك زندگی مرفه را می دهد نیز به چند شغل نیاز دارند؟

*فرار از خانه

دكتر 'محمد صادق زكی خانی' جامعه شناس در این باره گفت: شكی نیست روی آوردن به شغل دوم نشان می دهد كه حقوق و مزایای شغل اول كفاف خرج و مخارج زندگی فرد را برای بخشی از افراد جامعه نمی دهد اما این تنها دلیل چند شغله بودن نیست.

وی افزود: البته این پیشداوری می تواند درباره لایه های پایین و قشر متوسط جامعه صدق كند اما واضح است كه پدیده چند شغله بودن در میان برخی افراد مانند تجار و سرمایه داران بازار آزاد، بعضی مدیران دولتی و دانشگاهی و افرادی از این طبقه اجتماعی، از سر نیاز نیست بلكه اغلب این افراد برای تامین نیاز روانی شان چند شغله هستند.

این جامعه شناس تاكید كرد: از سویی برخی افراد دیگر نیز در ابتدا به دلیل تامین مخارج مورد نیاز خود به چند شغله بودن روی آورده اند اما پس از رفع نیازهای مالیشان همچنان از شغل دوم یا چندمشان دست نكشیده اند چرا كه اكنون به دلیل بالا رفتن درآمدشان، مخارج و نیازهایشان نیز افزایش یافته، شكل زندگی شان تغییر كرده و باید همچنان كار كنند یا اینكه به نوعی به چندشغلی و پرمشغله بودن عادت كرده اند.

زكی خانی افزود: فرار از تنش های محیط خانواده و موضوع های مشابه آن می تواند از دیگر علل چند شغله بودن شهروندان باشد، به این شكل كه بسیاری از افراد برای دور ماندن از دعواها و نزاع های خانوادگی و مشكلات زناشویی، به جای حل كردن مساله، قصد دارند صورت مساله را با پركاری بیش از حد پاك كنند در حالی كه نمی دانند دچار اشتباه بزرگی شده اند و تنها دارند صورت مساله را با دوری هرچه بیشتر پیچیده تر می كنند.

وی با بیان اینكه چند شغله بودن خاص فرهنگ و كشور خاصی نیست، گفت:اما در كشورهایی همچون فرانسه و ژاپن این معضل بیشتر دیده می شود و امروز هم گریبانگیر جامعه ما شده است.

*كاهش كارایی در چند شغله ها

زكی خانی اظهار كرد: بررسی ها نشان می دهد افرادی كه به دلایل گوناگون چندین شغل دارند از نظر روانی دارای استرس بیشتر و تمركز و كارایی كمتر در شغلشان هستند.

وی افزود: افراد چند شغله اغلب در مناسبات خانوادگی خود هم ممكن است دچار مشكل شوند زیرا حضور كمرنگ آنان در خانه رابطه شان با فرزندان و همسرشان را تحت تاثیر قرار می دهد.

زكی خانی با تاكید براینكه چند شغله بودن یك معضل است كه مانند سرطان ریشه دوانده و تمام اركان یك اجتماع را تهدید می كند، گفت: گاهی اوقات معضلاتی كه بی اهمیت به‌نظر می رسند منشا آثار مخرب زیادی می شوند كه چند شغله بودن یكی از آنهاست و نگاه ویژه مسئولان فرهنگی و اجتماعی را می طلبد.

اما افزایش خستگی، بروز افسردگی، كاهش آستانه تحمل، لذت نبردن از زندگی روزانه، پرخاشگری و بی توجهی به نهاد خانواده و نیازهای آن، تنها بخش كوچكی از تبعات منفی چند شغلی است كه از دید بسیاری از افراد چندشغله ناپدید مانده است.

علاوه براین چند شغله ها ضربه های زیادی را بر پیكره اقتصادی جامعه وارد می كنند كه كوچكترین آن بیكاری افراد جوان متقاضی كار است.

براساس آخرین گزارش مركز پژوهش های مجلس در سوم بهمن سال 1390' یكی از دلایل رشد بیكاری در میان جوانان، چند شغله بودن گروههای سنی بالاتر است.'

در گزارش تحلیلی مركز پژوهش های مجلس آمده است: همبستگی میان نرخ چند شغلی و نرخ بیكاری در گروههای جوانان افزایش می یابد، نتایج نشان می دهد جبران نشدن خدمات نیروی كار متناسب با تورم و مشكلات شاغلان در تامین هزینه های زندگی، از دلایل اصلی چند شغلی در ایران محسوب می شود كه برای كنترل نرخ چند شغلی باید سیاست ها به سمت حفظ یا افزایش قدرت خرید حقوق و دستمزد سوق داده شود.

براساس مستندات مركز پژوهش های مجلس اصلی ترین گرایش به چند شغلی در بین افراد را می توان به نیاز نیروی كار به درآمد بیشتر برای جبران هزینه های زندگی عنوان كرد كه به شرایط ویژگی های عرضه و تقاضا در بازار كار بستگی دارد، اما نباید فراموش كرد كه افرادی كه مشكل مالی ندارند و اینك در جامعه چندشغله اند نیز آمار قابل ملاحظه ای را نسبت به اصل موضوع رقم زده اند.

دكتر 'مهدی تقوی' اقتصاددان و مدرس دانشگاه نیز در این باره چندی پیش به رسانه ها گفت: برخی افراد به دلیل شرایط نابسامان جامعه یا تغییر و تحولات مستمر در محل كار مدام فكر می كنند كه احتمالا شغل خود را از دست می دهند و به همین علت همواره احساس ناامنی می كنند و در نتیجه دنبال پیدا كردن شغل دوم یا سوم هستند.

*زنگ خطر برای امنیت شغلی

وی اضافه كرد: البته بروز پدیده چند شغلی در دهه های گذشته حتی به بدنه مدیران ارشد دولتی نیز نفوذ كرده تا جایی كه بسیاری از مدیران كنونی علاوه بر شغل اصلی خود از منافع چندین پست دیگر نیز بهره مند می شوند.

تقوی با اشاره به جنبه های منفی چند شغله بودن افزود: این پدیده موجب شده بسیاری از افراد دیگر از پیدا كردن شغل اصلی برای خود بازبمانند و جامعه دچار بیكاری شود.

وی تاكید كرد: چند شغله ها نه تنها فرصت های شغلی را از دیگران می گیرند بلكه امنیت شغلی را در جامعه به حداقل می رسانند.

اما كاهش بهره وری مشاغل، افزایش بیكاری در جامعه، كاهش خلاقیت در كار، تنها برخی از چالش های اقتصادی ناشی از چند شغله بودن است؛ علاوه بر این چند شغله ها برای خود و دیگر افراد جامعه استرس، اضطراب، افسردگی و نزاع های خانوادگی را به ارمغان می آورند كه در نتیجه موجب خلل در سلامت روانی جامعه می شوند.

*بی حوصلگی چند شغله ها

'مسعود محمدی' روانشناس بالینی در توضیح زیان های ناشی از چند شغلگی گفت: چگونگی و میزان كار افراد همانطور كه ارتباط مستقیم با مفهوم بهره وری اقتصادی دارد با مقوله هایی مانند رابطه افراد با دیگران، رفاه فرد و خانواده او، سلامت اجتماعی و روانی و غیره نیز در ارتباط است.

وی با تاكید بر اینكه چند شغلی موجب یك رابطه معكوس بین تعهد كاری و استرس می شود، اظهار داشت: هرچقدر تعهد شغلی در بین این افراد كاهش می یابد استرس و اضطراب در آنان بالاتر می رود و مشكلات روانی را نیز افزایش می دهد.

محمدی افزود: یكی از بزرگترین مشكلات روانی در این افراد كاهش آستانه تحمل است، هرمورد كوچكی هم ممكن است موجب شود این افراد زود از كوره در بروند و واكنش نشان دهند؛ به طور مثال در محیط خانه به دلیل شدت خستگی تحمل فرزندان و همسر خود را ندارند و اگر كاری بر خلاف میلشان باشد بسرعت واكنش نشان می دهند و به بحث و جدل با اطرافیان می پردازند.

این روانشناس بالینی گفت: تداوم این بحث و جدل ها در خانه، به سردی روابط بین زن و شوهر می انجامد و موجب افسردگی یكی از آنان یا هر دو می شود.

محمدی افزود: به عنوان مثال در كشوری همچون ژاپن آمار افسردگی بیش از سایر جوامع است و روان‌شناسان معتقدند كه یكی از علل آن پر كار بودن افراطی جامعه ژاپن است.

وی اظهاركرد: همچنین تحقیقات نشان داده‌‌‌ فردی كه یك شغل را در 8 تا 12 ساعت انجام دهد نسبت به كسی كه در همین ساعت ها به انجام چندین شغل می‌پردازد، استرس بسیار كمتری دارد.

محمدی درباره راهكارهای مقابله با چند شغلی و تبعات اجتماعی ناشی از آن گفت: كاهش فاصله بین دستمزدها و نیازهای واقعی افراد و نیز كاهش نرخ تورم در پایین آمدن گرایش شهروندان به چند شغله بودن و تاثیرات ناشی از آن، نقش موثری دارد.

این روان شناس بالینی تاكید كرد: حقوق كم می تواند سبب روی آوردن به شغل های چندم شود اما گرایش به اولویت های شغلی دیگر، به بالارفتن توقعات افراد از زندگی باز می گردد.

البته نباید از نظر دور داشت كه مشكلات اقتصادی باید به طور ریشه ای حل شود به طوری كه مثلا یك نفر ازدرآمدهای یك شغل خود بتواند بخوبی به همه امور زندگی ازجمله معیشت، معاشرت، سفر و .... بپردازد.

تهرام/1391/569