پرونده جشن نوروز در سال 1388 با محوریت ایران و همكاری كشورهای حوزه نوروز در فهرست میراث ناملموس سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو) به ثبت جهانی رسید.
این جشن در ایران باستان به قدری وسعت داشته و اقوام مختلف را در بر می گرفته است كه كارشناسان میراث فرهنگی گستره آن را از مصر تا چین ارزیابی می كنند.
نگاهی به روند شكل گیری این جشن كهن نشان می دهد، ایرانیان در قدیم برای هر روز از ماه نامی گذاشته بودند و روز اول بهار یا فروردین، 'هرمزد' نام داشت كه در این روز جشنی بزرگ برپا كرده ، به شادی و نیایش آفریدگار می پرداختند.
از چند روز مانده به نوروز، مراسم و آیین های ویژه آن آغاز می شد كه تا چند روز پس از آن نیز ادامه داشت.
در روزهای اول دوره نوروزی، مراسم بطور همگانی برگزار می شد كه به آن 'نوروز عامه' می گفتند و از روز ششم به بعد، بزرگان و خواص آن را نزد خود ادامه می دادند كه به آن 'نوروز خاصه' گفته می شد، اما در هر حال شادی و نیایش ویژگی بارز جشن نوروز بود.
در افسانه ها و اسطوره ها از جمله در شاهنامه فردوسی، نوروز را به 'جمشید شاه' نسبت داده اند؛ فردوسی در 'شاهنامه' اثر جاودان خود در قالب شعر، نوروز را همان روزی می داند كه جمشید بر تخت شاهی نشست و تاج مرصع بر سر نهاد و همگان آن روز را كه روز شكست اهریمن بود، روزی نو و نوروز نامیدند.
به جمشید بر گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین
برآسوده از رنج تن دل ز كین
بزرگان به شادی بیاراستند
می و جام و رامشگران خواستند
چنین روز فرخ از آن روزگار
بمانده از آن خسروان یادگار
هرچند برخی شرق شناسان و ایرانشناسان، نوروز را متاثر از برخی جشن های كهن ملل، قدیمی تر می دانند اما همه می دانند نوروز ایرانی تجلی فرهنگ ایرانی است كه قرن هاست با آیین و سنن خاص خود در این سرزمین برپا می شود.
سفره هفت سین را می توان نماد اصلی این آیین برشمرد كه با گذاشتن هفت گونه گیاه و خوردنی، آب و آیینه، شمع و سبزه و كتاب آسمانی بر سفره شكل می گیرد و در لحظه تحویل سال همه اعضای خانواده گرد آن جمع می شوند و برای سال نو از درگاه خداوند بركت، امید و سلامتی درخواست می كنند.
در آستانه سال نو، ایرانیان سفره هفت سین می گسترانند و در آن كتاب آسمانی، آب و آیینه، شمع و چراغ، نقل و نبات و گل و سبزه می نهند و در لحظه حلول سال نو در برابر سفره ای از بركت الهی و به امید رونق و بهبود و معیشتی بهتر دست به دعا برمی دارند.
سفره هفت سین نوروز شامل سیر، سركه، سمنو، سنجد، سماق، سیب و سبزه تنها یك چیدمان معمولی نیست، بلكه هر یك از این اجزاء بر اساس یك اعتقاد و فلسفه وجودی به این سفره راه یافته اند.
اما اینكه چرا عدد 'هفت' محور این انتخاب است را می توان در تقدس و جایگاه ویژه آن در بین اقوام قدیم دانست؛ در كنار این نگاه ویژه به 'هفت'، ریاضیدانان این عدد را نشانه كمال می دانند، زیرا از مجموع 'سه و چهار' به دست می آید كه این دو عدد در دو شكل هندسی پایدار یعنی مثلث و مربع تجلی یافته اند و بر این اساس عدد 'هفت' نمایانگر كمال و پایداری است.
البته بسیاری از اقوام، عدد 'هفت' را خوش یمن می دانند كه این دیدگاه در ادیان الهی و باورهای دینی مردم نیز تجلی یافته ، از این رو قرن هاست این عدد در چینش سفره نوروزی جایگاه ویژه ای دارد.
بزرگی و جایگاه رفیع نوروز در بین ایرانیان، سنت های قابل تاملی را در كنار آن رقم زده است: از نو كردن لباس و خانه تكانی آن هم به تبعیت از نو شدن طبیعت تا غذاهای ویژه شب عید، دید و بازدید و عیدی دادن و عید دیدنی.
نوروز تنها یك نام نیست بلكه مقدمه و موخره ای دارد كه با جشن آخرین چهارشنبه سال آغاز و با جشن سیزدهم نوروز پایان می یابد.
'میرنوروزی' را می توان از دیگر آیین های برگرفته از نوروز دانست كه مردم عادی برای ایجاد لحظات شاد و مفرح در نوروز برپا می كردند؛ به این ترتیب كه برای دوره نوروز فردی را به عنوان 'میرنوروز' انتخاب می كردند و لباس های رنگین به آن می پوشاندند كه در كوی و برزن به راه می افتاد و موجب سرگرمی مردم می شد.
'عمو نوروز' كه با رویی به رنگ زغال و لباس های رنگین در آستانه نوروز در كوچه و خیابان به راه می افتاد و شعر می خواند، یكی دیگر از یادگارهای این ایام است كه تا چند دهه پیش در ایران معمول بود اما با گسترش شهرنشینی، دیگر كمتر مورد توجه است.
با فرارسیدن سیزدهمین روز فروردین كه پایان دوره نوروزی تلقی می شود، مردم در دشت و فضاهای سبز گرد هم می آیند و به شادی می پردازند و غذاهای ویژه این روز را می پزند و سبزه های خود را به جوی آب می سپارند تا از آنچه به عنوان بد یمنی سیزدهم فروردین یاد شده از خانه و خانواده خود دور كنند.
در مجموع نوروز را می توان جشنی امیدبخش و تحول آفرین نزد ایرانیان دانست كه در بطن خود ستایش و نیایش پروردگار را جای داده است.
جشنی كه با دعا و اندیشه های پاك و روشن و به دور از خشم و كینه جویی آغاز می شود و تلاش می كند تا با امید به آینده ای روشن، از بی عدالتی، كاهلی و ناسپاسی بپرهیزد.
فراهنگ(5) ** 2025 **
تهران - جشن نوروز كه پنج سالي است عنوان جهاني به خود گرفته، يادگاري است از ايرانيان كهن كه براي نيايش آفريدگار جشني بزرگ برپا مي كردند تا نخستين روز از ماه فروردين را گرامي بدارند.