هرگاه حادثه ای از جمله زمین لرزه رخ می دهد، مسوولان می گویند آماده ایم اما آیا به صرف وجود اكیپ های آماده هلال احمر، تیم های پزشكی، بالگرد و سایر تجهیزات می توان گفت كه حجت را تمام كرده ایم؟
مسلم است كه این اقدامات تنها برای رویارویی با بازخوردهای وضعی حادثه است و باید چند گام به عقب تر برداشت و به مقوله ای اساسی به نام زیرساخت ها و احداث سازه ها بر مبنای اصول مهندسی و فنی با درجه ای از مقاومت و ایستادگی اندیشید.
در كلانشهری چون كرمانشاه، با گذشت سالیان متمادی از جنگ و تخریب بخش عمده زیرساخت های آن، هنوز هم شاهد وجود 11 درصد از كل مساحت شهر در قالب بافت فرسوده شهری هستیم و به دلیل زیست سنتی و وجود خانواده های عمدتا گسترده در این مناطق، چنانچه زمین لرزه ای نسبتا شدید رخ دهد، معلوم نیست كه چه فاجعه انسانی به بار خواهد آمد.
اما دریغ كه تاكنون اراده ای برای بازسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری در كرمانشاه وجود نداشته و نه اعتبارات بانك جهانی توانسته كارگشا باشد، نه برنامه ای برای تجمیع ریزدانه ها ( واحدهای كوچك) و یا ارائه مشوق هایی به اهالی برای پیشگام شدن در بازسازی.
همچنین براساس مطالعات مربوط به سكونتگاه های غیررسمی كشور، 20 استان پرخطر در زمینه شاخص هایی مانند كمبود امكانات كالبدی اقتصادی، اجتماعی براساس مساحت سكونتگاه ها، تراكم جمعیتی و .. معرفی شده اند كه كرمانشاه نیز یكی از این استان هاست.
*نوسازی با مردم نه برای مردم!
كارشناسان و بخصوص معماران شهرسازی بر این باورند كه بازسازی در حوزه بافت های فرسوده شهری باید با همیاری و همراهی و دخالت دادن نظر ساكنان باشد نه اینكه اراده ای مافوق خواست آنان بخواهد در این راستا تصمیم سازی كند.
در این راستا اعطای تسهیلات ساخت و ساز در بافت های فرسوده با هدف تشویق و دخالت مستقیم ساكنین این گونه بافت ها برای بهسازی و نوسازی به عنوان یكی از مكانیسم های ترغیبی دولت، اجرایی شده است.
در برنامه دولت، ساكنان خانه های واقع در محدوده بافت فرسوده شهری كه با نوسازی خانه های خود اقدام كنند، می توانند به ازای هر واحد مسكونی نیز از تخفیف ویژه 50 درصدی تراكم و عوارض ساخت و ساز شهرداری ها و همچنین 20 درصد تخفیف ویژه نظام مهندسی به عنوان اهرم های تشویق نوسازی بهره مند شوند.
وام های اعطایی برای ساخت واحدهای غیرصنعتی حداكثر تا 200 میلیون ریال و برای ساخت صنعتی حداكثر تا 250 میلیون ریال به ازای هر واحد مسكونی نوساز قابل پرداخت است ضمن اینكه وام اعطایی بدون نیاز به سپرده گذاری است و نرخ سود این گونه تسهیلات نیز تابع مقررات بانك مركزی جمهوری اسلامی خواهد بود.
از مزایای دیگر وام نوسازی در بافت های فرسوده شهری می توان به این نكته اشاره كرد كه وام اعطایی برای همه واحدهای احداثی قابل انتقال به خریدار (تبدیل به فروش اقساطی) و تسهیلات دریافتی قابل تبدیل به فروش اقساطی برای بستگان درجه اول وام گیرنده به شرط احراز شرایط بانكی است همچنین مدت احداث واحدهای مسكونی حداكثر 18 ماه است و نكته مهم تر اینكه وام اعطایی صرفا برای واحدهای مسكونی قابل پرداخت است.
زمان ساخت و بازپرداخت تسهیلات در مجموع 15 سال (حداكثر دو سال ساخت و 13 سال بازپرداخت) می باشد.
آمارها حاكی از وجود یك هزار و 280 هكتار بافت فرسوده در دل كلانشهر كرمانشاه است كه شامل 21 هزار و 205 واحد مسكونی می باشد اما اقداماتی كه تاكنون برای نوسازی و بازسازی این محدوه شده حدود یك چهارم این منازل است یعنی رقم پنج هزار و 764 واحد آن هم با گذشت این همه سال!
برای بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری سه دیدگاه موزه ای، نوسازی و واقع گرایانه وجود دارد كه در دیدگاه واقع گرایانه به طور مشخص به احیای بافت فرسوده با مشاركت مردم اشاره شده است.
نبود یك نهاد تسهیل گر برای مدیریت اجرایی در محله هایی كه درون بافت فرسوده شهری واقع شده اند یكی از چالش های بر سر راه روند بهسازی و نوسازی این بخش های قدیمی كلانشهر كرمانشاه است هرچند كه سخنگوی شورای شهر كرمانشاه چند روز پیش از مصوبه شورا برای ایجاد دفاتر تسهیل گری در حوزه بافت های فرسوده با رویكرد اقناع سازی مردم ساكن در بافت های فرسوده خبر داده بود.
ضمن اینكه طرح شورا یاران محله نیز كه در برخی كلانشهرهای كشور از جمله تهران به اجرا در آمده است نیز می تواند در این راستا تسهیل گر باشد و بازوانی برای دستگاه های دولتی و اجرایی در ترغیب شهروندان به نوسازی بخش های فرسوده شهری باشد؛ طرحی كه رییس شورای شهر كرمانشاه از ایجاد آن در آینده نزدیك سخن گفته بود.
* سكونتگاه های غیررسمی در كرمانشاه؛
شهرهای زاهدان، كرمانشاه، بندرعباس، تبریز و سنندج از 20 استان پرخطر كشور در زمینه سكونتگاه های غیررسمی بعنوان پایلوت برای توانمندسازی سكونتگاه های غیررسمی از سوی وزارت مسكن و شهرسازی انتخاب شده است و از سال 1383 نیز شهر كرمانشاه در زمره شهرهای دارای طرح بهسازی شهری و اصلاحات بخش مسكن (مشمول دریافت وام از بانك جهانی) انتخاب شد.
در مطالعات طرح توانمندسازی سكونتگاه های غیررسمی كرمانشاه 13 نقطه (نوكان، باغ ابریشم، چقاگلان، چقا كبود، حكمت آباد، شاطرآباد، جعفرآباد، آناهیتا، شهرك صادقیه، دولت آباد، كولی آباد، چمن و دره دراز) به عنوان محلات هدف شناسایی و محله های جعفرآباد، شاطرآباد، دولت آباد و ولی آباد نیز به علت بیشترین مساحت و بالاترین تراكم جمعیتی به عنوان مناطق حاشیه نشین پایلوت برای توانمندسازی انتخاب شده اند.
گرچه این طرح ها از نظر ماهوی ارزشمند هستند اما در اجرا با چالش هایی همراه شده اند كه البته می توان گفت این چالش ها كه عمدتا به مسایلی مانند افت ارزش اقتصادی زمین و مسكن در بافت قدیم، عدم تمایل سرمایه گذار برای ورود به این حوزه ها بدلیل نداشتن توجیه اقتصادی، نبود سیاست های موثر برای مرمت، عدم بنیه مالی ساكنین برای مرمت، وجود مدیریت چندگانه و نبود مدیریت واحد، هم پوشانی وظایف دستگاه ها، كمبود یا نبود تخصص های لازم در امور مرمت و احیای بافت ها و بناهای تاریخی در استان ها و نیز نبود دفاتر تسهیل گری در بافت های فرسوده شهری مربوط می شوند.
بنابراین علاوه بر اینكه باید مشوق های لازم از سوی دولت به ساكنان داده شود، لازم است كه مشكلات و چالش هایی كه بر سر راه این برنامه ها قرار دارد و در سطور قبلی به آنها اشاره شد نیز رفع و رجوع شوند تا طرح های نوسازی هم در بافت های فرسوده و هم ساماندهی سكونتگاه های غیر رسمی رنگ واقعیت به خود گیرد.
571/567
یحیی معماری
كرمانشاه - ایرنا - نبود مدیریت یكپارچه، هم پوشانی وظایف دستگاه های اجرایی، عدم تمكن مالی ساكنان، افت ارزش اقتصادی زمین و توجیه دار نبودن سرمایه گذاری از مهم ترین دلایل روند كند نوسازی بافت فرسوده شهر كرمانشاه است.