شكست فاز اول طرح هدفمندی یارانه ها در كاهش مصرف سوخت

به گزارش ایرنا، در شامگاه ۲۷ آذر ۱۳۸۹ محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور سابق ایران با حضور در رسانه ملی، از آغاز جراحی بزرگ اقتصاد ایران سخن گفت و آغاز اجرای قانون هدفمند كردن یارانه‌ها را رسماً اعلام كرد و بدین ترتیب از فردای آن روز قیمت حامل‌های انرژی به یك باره افزایش یافت.

قرار بود با اجرای هدفمندی یارانه ها، ضمن مقابله با افزایش بی رویه مصرف حامل های انرژی، درآمد حاصل از آن به سوی تولید و اشتغالزایی سوق پیدا كرده و عدالت اجتماعی در جامعه برقرار شود.

گذشت سه سال از زمان اجرای طرح هدفمندی یارانه ها، فرصت مناسبی است برای قضاوت منصفانه درباره این طرح و ارزیابی نقاط قوت و ضعف این قانون.



** افزایش مصرف بنزین و گازوییل

نگاهی اجمالی به نتایج اجرای طرح هدفمندی یارانه ها در بخش انرژی نشان می دهد اهداف این طرح در مدیریت مصرف انرژی و استفاده بهینه از حامل های انرژی تحقق نیافته است به طوری كه امروز مشاهده می كنیم نه تنها بنزین و سوخت های اصلی كاهش نیافته بلكه از نظر میزان مصرف در دنیا ركورددار هستیم.

آمار مصرف بنزین، گازوییل، برق، آب و گاز حاكی از آن است كه پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه ها در مقطعی كوتاه، میزان مصرف آنها كاهش یافته، اما این كاهش دوام چندانی نداشته و روند صعودی رشد آنها دوباره آغاز شده است.

براساس گزارش شركت ملی پخش فرآورده های نفتی، در حال حاضر میزان مصرف بنزین به بیش از 70 میلیون لیتر رسیده و پیش بینی می شود كه در ایام نوروز میزان مصرف به 100 تا 110 میلیون لیتر در روز برسد كه مقایسه آن با دوره زمانی پیش از اجرای هدفمندی، حاكی از شكست طرح هدفمندی در كاهش مصرف این نوع سوخت است.

اگرچه در ماه های ابتدایی اجرای این طرح، میزان مصرف بنزین كاهش قابل توجهی یافت، اما با گذشت زمان و كم اثر شدن افزایش قیمت ها، بتدریج به میزان مصرف بنزین افزوده شد تا جایی كه از دوره زمانی پیش از اجرای طرح هدفمندی نیز بالاتر رفت.

حسین هاشمی معاون صنایع و انرژی ستاد مدیریت حمل و نقل و مدیریت سوخت در گفت و گو با ایرنا در خصوص تاثیر هدفمندی بر میزان مصرف گازوییل نیز گفت: رسانه ها بیشتر به موضوع بنزین می پردازند و این در حالی است كه وضعیت مصرف گازوییل در كشور نسبت به بنزین نامناسب تر است.

وی با بیان اینكه مصرف روزانه بنزین در كشور 70 میلیون لیتر است، افزود: اما درحال حاضر روزانه بیش از 100 میلیون لیتر گازوییل مصرف می شود.

معاون صنایع و انرژی ستاد مدیریت حمل و نقل و مدیریت سوخت ادامه داد: سهمیه بندی بنزین توانست مصرف این سوخت را در مقطعی كوتاه كاهش دهد اما سهمیه بندی تاثیری در میزان مصرف گازوییل نداشته به طوری كه تا پیش از اجرای هدفمندی یارانه ها روزانه 85 میلیون لیتر گازوییل در كشور مصرف می شد اما اكنون این میزان به بیش از 100 میلیون لیتر رسیده است.

به گفته مقامات نیروی انتظامی حدود ده درصد گازوییل مصرفی در كشور به كشورهای دیگر قاچاق می شود.

آمارها نشان می دهد كه تنها در سوخت های نفت سفید و نفت كوره، میزان مصرف نسبت به سال 1389 و زمان اجرای قانون هدفمندی یارانه ها كاهش وجود داشته كه البته علت اصلی آن نه اجرای هدفمندی بلكه به دلیل گسترش گازرسانی به روستاها، شهرهای كوچك، واحدهای صنعتی و نیروگاه ها بوده است.



** تداوم قاچاق سوخت

جلوگیری از قاچاق سوخت به كشورهای همسایه از جمله اهدافی بود كه در زمان اجرای فاز اول طرح هدفمندی یارانه ها، مطرح شد، اما امروز مشاهده می كنیم كه اثر این طرح برای جلوگیری از قاچاق نیز به دلیل افزایش نرخ ارز و وجود اختلاف قیمت زیاد، از بین رفته و میزان قاچاق سوخت نیز پس از وقفه ای كوتاه مدت، بالا رفته است.

قیمت بنزین فروخته شده در داخل در سال 1389 معادل 16 درصد قیمت بین‌المللی آن بود كه بلافاصله پس از اجرای قانون به 47 درصد افزایش پیدا كرد، ولی پس از گذشت سه سال، در ماه‌های اخیر این نرخ به همان 16 درصد قبلی كاهش یافته است.

اختلاف زیاد قیمت داخلی و بین المللی گازوییل و بنزین، قاچاق سوخت به كشورهای همسایه را به شغل پردرآمدی برای قاچاقچیان سوخت تبدیل كرده است.



** انحراف طرح هدفمندی یارانه ها از اهداف اولیه

انحراف طرح هدفمندی یارانه ها از اهداف اولیه به حدی است كه چندی پیش اكبر تركان مشاور ارشد رئیس‌جمهوری اظهار داشت: قانون هدفمندی یارانه‌ها از اهداف خود‌ به كلی فاصله گرفته ‌و استفاده از لغت شكست برای طرح هدفمندی یارانه‌ها، چندان دور از ذهن نیست.

عزت الله یوسفیان ملا عضو كمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز پیش از این خاطرنشان كرده بود: به نظر من، دولت باید شهامت داشته باشد و ‌اعلام كند كه ‌طرح هدفمندی یارانه‌ها شكست خورده و بگوید، ادامه پرداخت یارانه به این شیوه امكان ندارد و ‌طرح را شكست خورده اعلام كند.

براساس قانون، قرار بود كه دولت بهای بنزین، گازوئیل، گاز، برق و سایر محصولات تحت شمول این قانون را بتدریج اضافه كند، اما با اصرار دولت دهم، سیاست افزایش یكباره قیمت ها دنبال شد كه اثرات تورمی سنگینی را بر جای گذاشت.

همچنین براساس قانون هدفمندی یارانه ها، دولت مكلف بود ۳۰ درصد درآمد حاصل از افزایش قیمت‌ها را برای جلوگیری از تعطیلی واحدهای تولیدی و بیكاری كارگران، به آن‌ها اختصاص دهد، ولی درخوشبینانه ترین حالت، تنها یك‌هشتم این مبلغ پرداخت شد.

براساس این قانون، دولت مجاز شده بود ۲۰ درصد از درآمدهای حاصله را به بودجه عمومی دولت تخصیص دهد كه این اقدام را انجام نداد و بخش عمده ای از درآمدهای ناشی از هدفمندی را به پرداخت یارانه نقدی اختصاص داد كه تاثیرات تورم زایی آن قابل انكار نیست.

كارشناسان و صاحبنظران، موارد متعددی را به عنوان دلایل شكست طرح هدفمندی یارانه ها در مدیریت انرژی و كاهش مصرف سوخت بیان می كنند كه از جمله آنها می توان به شتابزدگی، شیب تند اجرای طرح، رعایت نكردن الگوی مصرف انرژی، بی توجهی به بهسازی و نوسازی واحدهای انرژی بر، حمایت نكردن از بخش تولید و جولان خودروهای غیراستاندارد و پرمصرف اشاره كرد.

جعفر قادری عضو كمیسیون برنامه و بودجه از جمله دلایل اصلی شكست اجرای فاز اول هدفمندی یارانه ها را شیب تند اجرای فاز اول هدفمندسازی یارانه ها می داند و خاطرنشان می كند: بی توجهی به سهم تولید از یارانه، عدم كنترل ها و مراقبت های لازم از تولید، عدم ارائه بسته های تكمیلی برای كمك به بخش تولید، رشد نقدینگی، اعمال تحریم ها و مشكلات ارز از جمله عواملی بودند كه سبب شد انتظارات ما از اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها در فاز اول محقق نشود.

وی اضافه می كند: این طرح در مراحل بعدی اجرا باید مورد بازنگری قرار بگیرد و حمایت از تولید به صورت جدی تر پیگیری شده و در فاز بعدی اجرای این طرح قیمت ها باید تدریجی و متناسب با شرایط و كشش بازار تعدیل شود.



** اجماع ملی در تداوم هدفمندی یارانه ها

پرداخت یارانه های انرژی توسط دولت، علاوه بر وارد كردن بار مالی سنگین به دولت، پیامدهای منفی زیست محیطی و اقتصادی به دنبال داشته و مانعی برای سرمایه گذاری در تولید و اشتغالزایی به شمار می رود.

ارزان بودن بیش از حد انرژی، باعث رشد صنایع انرژی بر شده كه مشخصه اصلی آنها صرف هزینه های هنگفت و اشتغالزایی اندك است.

وجود انرژی ارزان همچنین سبب شده كه توجهی به نوسازی و بهسازی خودروها نشده و ما همچنان شاهد جولان خودروهای بی كیفیت و پرمصرف در كشور باشیم.

به عقیده اغلب كارشناسان، تداوم این روند، نه تنها مصرف بنزین و سایر حامل های انرژی را در سالهای آینده به طور سرسام آوری افزایش می دهد، بلكه مشكلاتی را نیز در روند توسعه كشور ایجاد خواهد كرد.

اجرای فاز اول طرح هدفمندی یارانه ها با وجود ایرادات بزرگ و واضحی كه داشت، اجماعی را در نظام سیاسی و اقتصادی كشور فراهم كرد تا به دنبال راهی برای برون رفت از وضعیت فعلی باشند؛ بنابراین استفاده از این فرصت برای جلوگیری از گسترش بحران مصرف انرژی در سالهای آینده ضروری است.

در واقع، در مورد تداوم اجرای طرح هدفمندی یارانه ها اجماع وجود دارد، اما درباره نحوه اجرای فاز دوم اختلاف نظر وجود دارد.

به عقیده كارشناسان، در فاز دوم این طرح، علاوه بر افزایش تدریجی قیمت حامل های انرژی باید برای اصلاح الگوی مصرف، بهسازی صنایع انرژی بر، ساخت خودروهای كم مصرف نیز اقدامات موثری انجام شود تا كاهش پایدار مصرف انرژی تحقق یابد.

از: میثم طاهری

اقتصام(5)2022**1558