یزد، دومین شهر تاریخی جهان با جاذبه های ناب

ویژگی های متنوع طبیعت استان برای گردشگران داخلی و خارجی جالب و جذاب است بطوری كه طبیعت چند گونه و كاملا متفاوت، یكی از پرجاذبه ترین دیدنی های این استان به شمار می رود.

از یكسو پهنه های بیابان و تپه های ریگ روان و از دیگر سو و به فاصله نزدیك، ارتفاعات زیبای شیركوه و ییلاقات سرسبز، دره ها و دامنه های آن و گوناكونی آب و هوا، از جلوه های جذاب برای تفریح و بهره مندی از طبیعت است.

در استان یزد بناها و فضاهای تاریخی، بازارها و سایر اماكنی كه در بافت قدیم شهر قرار دارد، خود از جاذبه های تفریحی و گردشگری به شمار می رود.

دومین شهر تاریخی جهان، 'برترین' جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و میراث فرهنگی زیادی دارد كه هر كدام از آنها می‌تواند به تنهایی جاذبه ای منحصر به فرد برای بازدید گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ ایران و جهان باشد.

شهر یزد القاب بسیاری را در طول تاریخ به دست آورده كه هركدام دارای بار معنایی بالایی است همچون:

'شهر بادگیرها'، 'دارالعباده'، 'دارالعلم و دارالعمل'، 'حسینیه ایران'، 'شهر دوچرخه‌ها'، 'شهر شیرینی' ، 'شهر قنات و قنوت و قناعت' و 'شهر آتش و آفتاب'.

** جاذبه های تاریخی و گردشگری استان یزد:

یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی را در خود دارد كه از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقاع، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغهای تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره كرد.

از دیگر اماكن دیدنی یزد می توان از زندان اسكندر، بقعه شیخ احمد فهادان، مجموعه تاریخی هشت، مسجد چهل محراب، آتشكده زرتشتیان، گنبد مصلای عتیق، بقعه دوازده امام، مسجد یعقوبی و بقعه سید شمس الدین نام برد.

** بافت قدیم یزد:

یزد نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان است و بافت تاریخی این شهر با مساحت عرصه 743 و مساحت حریم 5000 هكتار در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.

این بافت تاریخی شامل محلاتی نظیر فهادان، كوچه بیوك، خرمشاه، سرجمع، میرقطب، یعقوبی، شش بادگیری و … می شود كه محله فهادان از قدیمی ترین محلات قدیمی شهر یزد محسوب می شود.

در این بافت خانه های دوره ایلخانی همچنان مسكونی و از این لحاظ منحصر به فرد است.

در این میان قدیمی‌ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا نیز در استان یزد قرار دارد و آن هم نارین قلعه یا كهندژ نام دارد كه در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده است و بر تمام ‌‌شهر میبد و پیرامون آن دید دارد.

تاكنون كشوری ادعا نكرده است كه بنایی قدیمی‌تر از كهندژ دارد.

كهندژ، نام دژهای كهنی است كه در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در دوره پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشكانی ساخته شده و بناهایی تك و پر تراكم بودند كه آنها را بر فراز تپه‌های طبیعی یا مصنوعی می‌ساختند.

البته باید رد طولانی ترین قنات دنیا را نیز در این استان جویا شد.

طولانی ترین قنات ایران به نام 'قنات زارچ' با طول یكصد كیلومتر در استان یزد قرار دارد. این قنات یكی از كهن ترین قناتهای ایران به شمار می‌آید كه سابقه ای بیش از سه هزار سال دارد. طول كوره قنات زارچ بیش از 71 كیلومتر بوده و تعداد چاه های آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است.

**مساجد استان یزد:

با توجه به مذهبی و دارالعباده بودن یزد مساجد زیادی نیز در جای جای این استان به چشم می خورد كه در این بین قدیمی ترین مسجد ایران یعنی مسجد جامع فهرج نیز قرار دارد.

این بنای خشت و گلی كه از صدر اسلام به همان صورت اولیه باقی مانده، در 30 كیلومتری شرق یزد قرار دارد و تنها مسجد جهان اسلام است كه ساختمان آن از ابتدا تاكنون هیچ تغییری نكرده است.

اگرچه در میان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهرا مسجد جامع فهرج قدیمی‌ترین مسجد ایران است، مسجدی كه كماكان زنده و پویاست و هنوز در آن نماز جماعت برپا می‌ شود.

از دیگر مساجد مهم و شاخص استان می توان به مسجد جامع كبیر یزد اشاره كرد كه به لحاظ سیر تحول تاریخی، شیوه ساختمانی و تزئینات به كار رفته در آن از اهمیت بالایی برخوردار است .

همچنین سردر رفیع و منحصر به فرد، مقرنس های معرق، در نفیس چوبی گره و منبت كاری شده، ایوان مزین به اسماء مباركه الهی به صورت خط كوفی بنایی، گنبد روپوش، مناره ها، محراب معرق، كتیبه های ثلث و كوفی، این مسجد را در زمره آثار كم نظیر جهان اسلام قرار داده است .

مسجد جامع كبیر یزد یكی از شاهكارهای معماری و تاریخی جهان به شمار می‌رود و بجرات می‌توان گفت دارای بلندترین مناره‌های جهان است.بنای این مسجد با عظمت قرنهاست از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می‌درخشد به نحوی كه در كتب تاریخی یزد آمده است: 'مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است'.

مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور 'گرشاسب' از نوادگان 'علاء الدوله كالنجار' ساخته شد] و بنای اصلی مسجد كنونی از آثار 'سید ركن الدین محمد قاضی' است.

دو مناره مسجد كه ارتفاع تقریبی آن از كف تا نوك به بیش از 52 متر می‌رسد، دارای قطری حدود هشت متر است كه در دوره صفوی به بنا افزوده شد اما در سال 1313 هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا گردید.

بلندای این مناره‌ها و اینكه كاشی كاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره‌ها انجام شده، تعجب همگان را برمی‌انگیزد زیرا این مناره‌ها هرچه به سمت بالا رفته، باریكتر شده و تنها یكی از آنها دارای پلكان است، از این رو ظرافت كاشی كاری در این ارتفاع بواقع قابل تحسین است.

از دیگر مساجد تاریخی و مهم استان می توان به مسجد ملا اسماعیل، مسجد میر چقماق، مسجد ریگ و مسجد چهار منار اشاره كرد.

** نخل های قدیمی و بزرگ جهان در یزد:

نخل چوبی میدان امیرچخماق بعنوان قدیمی‌ترین نخل چوبی ایران با 450 سال عمر متعلق به عصر صفوی و به 'نخل حیدری‌ها' معروف است. بلندی این نخل 8.5 متر و اضلاع آن 8.5 در 8.5 متر است.

این نخل مجموعه مشبكی از چوب تراشیده شده با گره چینی‌ها و تیرهای بزرگ است كه تقریبا به شكل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده است.

اما بزرگترین نخل ایران نیز با همین ویژگی‌ها با ارتفاع 11متر در حسینیه امام تفت قرار گرفته و هر ساله در ایام تاسوعا و عاشورا میزبان خیل عظیم عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است.

البته در شهرستان زارچ نیز یك نخل قدیمی با ارتفاعی كمتر قرار دارد.

یزدیها رسم دارند كه در ایام سوگواری امام حسین(ع) مراسم نخل گردانی اجرا كنند. این نخل توسط 150 نفر در میان مردم گردانده می‌شود تا مراسم ویژه آن نمادی باشد برای آزادگی و مظلومیت امام سوم شیعیان.

**زیارتگاه های زرتشتیان:

زیارتگاه پیر هریشت، پارس بانو(ویژه بانوان) و پیر ناركی و زیارتگاه پیر چك چكو از زیارتگاه های زرتشتیان در استان یزد است كه زیارتگاه پیر چك چكو(پیر مراد) از مهمترین آنهاست.

همچنین دخمه زرتشتیان كه در 15 كیلومتری جنوب شرقی یزد بر بلندای كوهی كه به 'كوه دخمه ' معروف است واقع شده و بر بلندی این كوه، دو عمارت سنگی ' مدور برج ' ساخته شده است.

دخمه، محلی است كه زرتشتیان، مردگان را طبق آداب دینی خود در آن می‌نهادند اما از وقتی كه به دفن كردن در گورستان پرداختند، استفاده از دخمه متروك شد.

بیشترین این دخمه‌ها در یزد قرار دارد چون در این شهر زرتشتیان زیادی زندگی می‌كردند.

دخمه قدیمی ‌یزد حدود سی سال است كه دیگر مورد استفاده نیست.

دخمه مانكجی لیمجی ‌هاتریا، دخمه چم تفت، دخمه شریف آباد اردكان و دخمه ترك آباد اردكان تنها نام تعدادی از دخمه‌های زیاد موجود در یزد است. سرپرستی این دخمه‌ها را انجمن زرتشتیان بر عهده دارد.

** خانه های قدیمی:

خانه های قدیمی یزد از جمله بناهای ارزشمند یادآور زندگی سنتی مردم این منطقه است كه از لحاظ معماری و قدمت اهمیت فراوانی دارند.

تنها در یزد است كه هنوز خانه های دوران ایلخانی قابل سكونت است و از ویژگی های مهم این خانه ها می توان به حیاط مركزی، تالار، اتاقهای سه دری، پنج دری، كریاس و فضاهای گوناگون دیگر اشاره كرد كه دیوارهای بلند این خانه ها و نحوه آرایش و سازماندهی فضاهای گوناگون دورتا دور حیاط و نماسازی زیبا برای این خانه ها از ویژگیهای مهم و منحصر به فرد آنهاست.

قدیمی ترین خانه ثبتی در یزد، خانه ' توانا ' متعلق به دوران ایلخانی است .

از دیگر خانه های قدیمی می توان به خانه محمودی،خانه لاریها، خانه عرب زاده، خانه تقدیری، خانه آقازاده ابركوه و خانه مرتاض اشاره كرد .

** باغهای تاریخی یزد:

مراد از باغ در این استان باغهایی است كه از لحاظ طراحی معماری و محوطه سازی و ردیف كاری درختان مفاهیمی ویژه را در خود دارند و بیشتر بعنوان فضای سبز و محل استراحت و تفریح در گذشته استفاده می شد.

در استان یزد با وجود كویری بودن و مشكل كم آبی باغهایی یافت می شود كه نشانه ذوق و خلاقیت معماران یزدی است كه از میان آنها می توان به باغ دولت آباد، باغ خان، باغ مشیر، باغ گل كار، باغ محمودیه، باغ پهلوان پور مهریز، باغ تیتو بافق، باغ حافظی طزرجان، باغ گلشن طبس اشاره كرد كه در این میان باغ دولت آباد با داشتن بلندترین بادگیر ایران به ارتفاع 33 متر از شاهكارهای مهندسی معماران یزدی محسوب می شود.

بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی 270 ساله بعنوان بلندترین بادگیر جهان به حساب می‌آید.

این بادگیر كه نمونه ای از معماری دوره زندیه است در سال 1160 هـ.ق توسط محمدتقی خان یزدی مشهور به 'خان بزرگ' سرسلسله خوانین یزد ساخته شد .

این بادگیر ارتفاعی به طول 33 متر و 80 سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است كه باعث می‌شود باد درهر جهت براحتی و بسرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنكی در داخل آن ایجاد كند.

در كنار این بادگیر باغی شامل سه عمارت هشتی و سردر و تالار آینه نیز موجود است كه 'بهشت آیین' خوانده می‌شود و دارای نقوش اسلیمی ‌است.

این باغ مدتها محل اقامت كریم خان زند در یزد بود و از نظر طراحی در شمار زیباترین باغهای دوره زندیه و قاجاریه محسوب می‌شود.

**آب انبارها:

یكی از شاخص ترین نشانه هایی كه منظر عمومی شهر یزد را از دیگر شهرهای كشور متمایز می سازد آب انبارهای آن بوده كه از عمده ترین مصالح ساخت آن 'دیمه' است كه از آهك، خاكستر و ماسه بادی تشكیل شده است.

آب انبارها كه معمولا در مركز محله های شهر واقع شده اند از چهار عنصر اصلی خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر تشكیل می شوند.

از جمله این آب انبارها می توان به آب انبار 22 بهمن و شاه ولی تفت، آب انبار هفت بادگیری صدوق و آب انبار شش بادگیری یزد اشاره كرد كه تنها در شهر یزد آب انبار هفت بادگیری به چشم می خورد .

آب انبار شش بادگیر یزد بدلیل داشتن شش بادگیر به این نام معروف شده و تنها آب انبار شش بادگیر جهان است. سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن اضافه شده است كه با كمی‌ دقت در شكل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی ‌با دیگر بادگیرهای آن را می‌توان مشاهده كرد.

شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی ‌و جهت باد در این منطقه به شكل هشت وجهی است.

شهر یزد همچنین دارای تنها آب انبار هفت بادگیری جهان با دو مخزن است كه در روستای عصرآباد قرار دارد.

**بادگیرها:

شهر یزد همواره در بین ایرانیان به'شهر بادگیرها'معروف بوده است كه درواقع سیستم تنفسی شهر محسوب می شود كه بیشتر در فضاهای مسكونی و قدیمی قرار دارند و از چهار بخش عمده بدنه، قفسه، تیغه ها و سقف ساخته شده اند كه بدنه آنها به صورت مكعب مستطیل یا منشور و قاعده آنها اغلب به شكل مربع، مستطیل، مسدس یا هشت وجهی است.

**یخچال های خشتی:

یخچال های خشتی زیبایی نیز در این استان دیده می شود كه مردم در گذشته یخ را در آنجا می گذاشتند و در فصل تابستان از آن استفاده می كردند.

این یخچال ها در شهرستانهای ابركوه، صدوق و میبد(قدیم ترین آن) دیده می شود و قدمت آنها به دوران قاجار بازمی گردد.

انباشتن یخ در مخزن و پوشاندن سطح یخ از پوشال و كاه در فصل زمستان و استفاده از آن در فصل تابستان از كاربری های این یخچال های خشتی بوده است.

دیواره های سایه دار، حوض یخبند، مخزن یخچال و گنبد، چهار قسمت اصلی یخچال ها را تشكیل می دهد.

غیر از همه جاذبه‌های منحصر به فردی كه در استان یزد وجود دارد، می‌توان تنهاترین كاروانسرای دایره شكل ایران را هم در شهرستان مهریز در مسیر یزد به كرمان مشاهده كرد.

كاروانسرای 'زین الدین' یكی از 99 كاروانسرایی است كه شاه عباس در ایران ساخته با این تفاوت كه معماری آن دایره ای است.

اكنون از این كاروانسرا بعنوان یك اقامتگاه سنتی و جاذبه گردشگری یاد می‌شود.

می‌گویند اقامت در این كاروانسرای 400 ساله و دیدن آسمان پرستاره اش امری است كه با آن تجربه سفر به یزد، تاریخی‌ترین شهر جهان كامل می‌شود.

**سروها و چنارهای كهن، نمونه ای از میراث طبیعی یزد:

درختان سرو از جمله درختان دیرزیست استان یزد بوده كه تعدادشان كم نیست و در طول دورانها و زمانهای گذشته در قبال حوادث و بلایای طبیعی مقاومت كرده است كه از آن جمله می توان به سرو 5000 ساله ابركوه و سرو 1500 ساله منگاباد مهریز و چنار 1200ساله كرخنگان خاتم اشاره كرد .

درمیان این سروها،سرو ابركوه مورد توجه گردشگران بوده است بطوری كه ماركوپولو در خاطرات سفرش به ایران می نویسد: 'یكی از چند سروی كه در ایران دیده ام خوش بالای ابركوه است كه همچون آبشاری سبز از آسمان فیروزه فام بر روی زمین تنیده ابركوه فرو می آید و از هر طرف كه وارد ابركوه شوی، سرو كهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای كویر و خورشید تابان فرامی خواند.'

سرو ابركوه را می‌توان مسن ترین موجود زنده جهان نامید هرچند گفته می‌شود در كشور سوئد نیز درختی وجود دارد كه از سرو ابركوه قدیمی‌تر است اما اكنون از درخت پیر سوئد تنها ریشه‌های آن باقی مانده در حالی كه سرو كهنسال شهرستان ابركوه با 25 متر ارتفاع 18 متر محیط و 5.11 متر اندازه دور تنه در قلب ایران زنده و سبز است و به آرامی زندگی می‌كند.

**روستاهای تاریخی یزد:

در استان یزد چندین روستای تاریخی، با قدمت بیش از بسیاری از شهرهای پررونق امروزی وجود دارد كه آنها از هزاران سال پیش تاكنون بافت خود را حفظ كرده اند كه از آن جمله می توان به روستای هرفته، بندرآباد، توران پشت، هفتادر، بیداخوید و ندوشن اشاره كرد.

آبادی هرفته كه در میان بیابان فهرج و خویدك قرار دارد، در زمان حمله اعراب میدان جنگ اعراب و ایرانیان بوده است.

روستای توران پشت متعلق به دوران ساسانی بوده كه تاریخ، بنایش را به توران دخت ساسانی نسبت داده است.

قدمت روستای هفتادر را نیز به قباد ساسانی نسبت داده اند.

ندوشن نیز از آبادی های تاریخی است كه روزگاری در كنار جاده ابریشم، در محل گذر كاروان ها قرار داشت و قدمتش بیش از 800 سال است .

**موزه های استان یزد:

در این استان در مجموع 17 موزه فعال است كه می توان از موزه آب، موزه آینه و روشنایی، موزه سكه و مردم شناسی حیدرزاده، موزه مردم شناسی ابركوه، موزه مردم شناسی مهریز، موزه مردم شناسی اردكان، موزه وزیری، موزه رجال، موزه علوم طبیعی و موزه پست میبد نام برد .

**صنایع دستی یزد:

از عمده ترین صنایع دستی استان می توان به فرشبافی اشاره كرد كه از تولیدات قالی دستباف آن 50 درصد به خارج صادر می شود و بقیه در داخل به فروش می رسد.

از دیگر صنایع دستی این استان زیلوبافی است كه مهمترین مركز این صنعت شهرستان میبد است و قدیمی ترین زیلو با طرح زیبای محرابی را می توان در موزه تخصصی زیلوی این شهرستان دید كه مربوط به سده 808 هجری قمری است.

همچنین این استان تنها استان كشور است كه هنوز در آن ایكات و دارایی بافته می شود.

ترمه های این شهر همواره مورد توجه جهانگردان و گردشگران بوده است. سبد بافی، زرگری سنتی، چاقو سازی، منبت كاری، خراطی، موتابی، گیوه بافی و آهنگری نیز از دیگر صنایع دستی این استان است.

** سوغات یزد:

از مهمترین كالاهایی كه بعنوان سوغات یزد مطرح است، می توان ترمه، سفال، شیرین های سنتی نظیر لوز، باقلوا، قطاب، پشمك و سوهان یزدی را نام برد.

یزد به لحاظ اماكن تفریحی و بوستان، در مضیقه است و با توجه به جمعیت بیش از یك میلیونی آن، از مراكز تفریحی قابل توجهی برخوردار نیست.

پارك كوهستان، بزرگترین پارك تفریحی استان یزد است كه در جاده تفت واقع شده و همه ساله پذیرای گردشگران است.

پارك هفتم تیر هم دیكر پارك استان است كه در خیابان كاشانی یزد واقع شده و بخشی از اوقات فراغت مردم را پر می كند. ك/4

650/1968