ریشه یابی تنش در روابط ریاض - مسكو

به گزارش ایرنا، مركزپژوهش های مجلس شورای اسلامی با اشاره به وقوع انفجارهای تروریستی در ولگوگراد روسیه كه اوایل دی ماه سال جاری رخ داد، در گزارش خود آورده است: رییس ‌جمهوری روسیه در واكنش به این انفجارها به‌طور علنی مقامات عربستان را هدف گرفت و اعلام كرد كه آنها تروریست و حامی تروریسم هستند و حتی اعلام كرد كه روسیه به زودی پاسخ عاملان انفجارهای ولگوگراد را خواهد داد.

پوتین در واكنشی تهدیدآمیز با شبیه خواندن ترورها در روسیه با ترورهای عراق، سوریه و لبنان تأكید كرد كه پاسخ مسكو نقشه خاورمیانه را تغییر خواهد داد و بسیاری از كارشناسان این تهدید را مستقیماً متوجه ریاض دانسته‌اند.

در گزارش مركز پژوهش های مجلس آمده است: به همین دلیل است كه كارشناسان و صاحبنظران روابط بین‌الملل از این انفجارها به ‌عنوان نقطه ‌عطفی در روابط دو طرف یاد می‌كنند.

نویسنده این گزارش بر این باور است كه تداوم تیرگی روابط مسكو و ریاض علاوه ‌بر تبعات قابل توجه برای روابط دوجانبه، در سطح منطقه‌ای نیز تأثیرات قابل توجهی به همراه خواهد داشت.



** ریشه‌یابی دلایل تنش‌های اخیر در روابط دو كشور

این گزارش اختلافات دو طرف در مورد بحران سوریه، نزدیكی روسیه به ایران به عنوان رقیب اصلی عربستان در خاورمیانه و نگرانی روسیه از افزایش اقدامات تروریستی در منطقه قفقاز را از ریشه های افزایش تنش بین دو طرف عنوان كرده است.

بر این اساس حمایت قوی روسیه از دولت بشار اسد و مخالفت مسكو با سیاست‌ها و اقدامات بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مخالف دولت سوریه ـ كه عربستان از مهمترین آنهاست ـ ناخرسندی شدید ریاض از سیاست‌های خاورمیانه‌ای جدید مسكو را به‌دنبال داشته است به ویژه كه بسیاری از طرح‌های عربستان سعودی برای ساقط كردن دولت بشار اسد به‌واسطه حمایت مؤثر مسكو از این دولت نقش بر آب شده است.

این گزارش ضمن تشریح دلایل روسیه در حمایت از دولت بشار اسد، آورده است: روسیه حفظ دولت بشار اسد را تضمینی بر شكست زیاده‌خواهی‌های غرب در خاورمیانه و تلاش آمریكا و متحدانش برای تغییر ژئوپلیتیك این منطقه می‌داند. ضمن اینكه حضور روسیه در بندر طرطوس سوریه متضمن حفظ نفوذ مدیترانه‌ای مسكو است كه الزام اجتناب‌ناپذیری را برای روس‌ها در زمینه حمایت از دولت اسد ایجاد می‌كند.

بر این اساس، بقای دولت سوریه روند تقویت موقعیت مسكو در منطقه استراتژیك خاورمیانه را بهبود می‌بخشد و این در حالی است كه تغییر نظام سیاسی سوریه و روی كار آمدن جریان‌های سلفی و تكفیری در این كشور می‌تواند محركی برای تقویت تكفیری‌ها در مناطق جنوبی روسیه باشد كه خود تهدیدی فوری متوجه امنیت مسكو می‌كند.

از سوی دیگر عربستان سعودی در سه سال اخیر به منظور روی كار آوردن جریان‌های سیاسی نزدیك به خود در سوریه هزینه‌های گزاف اما بی‌نتیجه‌ای را برای تغییر رژیم در این كشور متحمل شده است. در این بین ریاض سیاست‌های مسكو را ازجمله عوامل ناكامی خود در سوریه می‌داند.

بر اساس این گزارش، روسیه بر این باور است كه بین عربستان سعودی و جریانات تندرو در منطقه قفقاز شمالی ارتباط سازمان یافته ای وجود دارد و به همین دلیل مقامات كرملین بدگمانی شدیدی نسبت به دخالت ریاض در انفجارهای تروریستی اخیر در شهر ولگوگراد دارند.

روسیه افزایش تحركات سلفی‌ها در این منطقه را بی‌ارتباط با رشد فعالیت‌های تروریستی آنها در كشورهایی چون لبنان، عراق و سوریه نمی‌داند و اساساً آن را پروژه‌ای تحت مدیریت عربستان قلمداد می‌كند. به همین دلیل بلافاصله پس از وقوع انفجارهای ولگوگراد انگشت اتهام روس‌ها متوجه ریاض شد و همین مساله نقش مؤثری در تیرگی فزاینده روابط دو طرف داشت.

مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نزدیكی ایران و مسكو را علت دیگر سردی روابط بین عربستان و روسیه عنوان كرده است، آن هم در شرایطی كه ریاض تلاش می‌كند تا از همه ابزارها برای تضعیف موقعیت تهران در منطقه بهره‌برداری كند.

این گزارش با اشاره به اقدامات عربستان در ترویج پروژه‌هایی چون «ایران‌هراسی» و «شیعه‌هراسی»و حمایت آشكار و نهان این كشور از روند تشدید تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی بر ضد ایران در سال‌های اخیر آورده است: عربستان سعودی نارضایتی فزاینده‌ای از روابط نزدیك روسیه با ایران داشته است و این روابط را از حیث تقویت موقعیت مهمترین رقیب منطقه‌ای خود برخلاف منافعش تفسیر می‌كند. ضمن آنكه همسویی فزاینده مسكو با مواضع تهران درخصوص بحران سوریه و قرار گرفتن آنها در جبهه‌ای واحد در برابر محور غربی ـ عربی نیز بر سطح نارضایتی ریاض افزوده است و این مساله نیز از دیگر عوامل تخریب روابط عربستان سعودی با روسیه به حساب می‌آید.

گزارش مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی چشم انداز مثبتی برای آینده روابط ریاض- مسكو متصور نیست چرا كه عوامل بروز اختلافات بین دو طرف كماكان باقی است به طوری كه موضوع سوریه كماكان به‌ عنوان مهمترین موضوع منطقه‌ای مورد اختلاف دو طرف باقی خواهد ماند.

بر این اساس، پایداری مسكو بر سیاست‌های خود در قبال سوریه به‌ویژه حمایت آن از بشار اسد، سعودی‌ها را كماكان از مقامات كرملین ناخرسند باقی خواهد گذارد. همچنان‌كه در اجلاس ژنو2 نیز شاهد بودیم مواضع مسكو در قبال این بحران در نقطه مقابل سیاست‌های ریاض قرار دارد و روند امور به‌گونه‌ای نیست كه چشم‌اندازی برای نزدیكی مواضع آنها در این خصوص قابل ترسیم و تصویر باشد.

ازسوی دیگر حساسیت بالای روسیه نسبت به مقوله امنیت در منطقه قفقاز شمالی باعث خواهد شد كه هرگونه تحرك مستقیم یا غیرمستقیم عربستان در این منطقه در حمایت از گروه‌های سلفی و تكفیری و تكرار احتمالی حوادث تروریستی با واكنش جدی مسكو و تجدیدنظر در سطح روابطش با ریاض مواجه شود. روسیه پیام واضحی را به مقامات عربستان صادر كرده است مبنی‌بر اینكه چنین اقداماتی را تحمل نخواهد كرد.

این گزارش پیش بینی كرده است كه روسیه به استفاده از ظرفیت خود در شورای امنیت برای ضربه زدن به ریاض ازجمله محكوم كردن رفتارهای ضدحقوق بشری آن در داخل و به‌ویژه در قبال شیعیان و نیز اعمال فشار برای تغییر سیاست‌های تروریسم‌گرایانه آن روی آورد.

از سوی دیگر، افزایش تنش‌ها در روابط دو طرف حتی می‌تواند تا مرحله تهدید نظامی ریاض ازسوی مسكو ادامه یابد و این تهدید ممكن است به برخی تحركات نظامی روسیه ازجمله اقدام به تقویت حضور نظامی این كشور در اطراف عربستان سعودی و در مناطقی چون خلیج عدن، دریای سرخ و ... منجر شود.

در نهایت روسیه به‌عنوان یك بازیگر مهم در بازارهای جهانی انرژی ممكن است از نفوذ و توان خود جهت ایجاد محدودیت برای عربستان در بازارهای جهانی نفت استفاده كند. مجموعه این ملاحظات از سردی و تیرگی بیشتر روابط روسیه با عربستان سعودی در آینده نزدیك حكایت دارد.

سیام(1)**2021**َ1535