خامه یار: ایران و كشورهای عربی باید به فهم مشترك برسند

نمی توان این مساله را كتمان كرد كه روابط ایران و كشورهای عربی منطقه در سال های گذشته، زیر تاثیر عوامل مختلفی از جمله بحران سوریه و مساله ی هسته یی ایران، با سردی و در برخی موارد اختلاف و چالش همراه بوده است.

روی كارآمدن دولت تدبیر و امید در ایران كه اصل تعامل سازنده را بن مایه ی حركت سیاست خارجی خود قرار داده و روابط با همسایگان را نیز اولویت نخست خود اعلام كرده، این امید را بوجود آورده است كه رفته رفته روابط سرد ایران و كشورهای عربی به سمت گرم شدن حركت كند. در ماه های گذشته مقام های ارشد چند كشور عربی از جمله پادشاه عمان و وزیران امور خارجه ی امارات متحده ی عربی و قطر به ایران سفر كردند و مقام های ایرانی بویژه «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ی ایران نیز به بیشتر همسایه های جنوبی ایران و برخی دیگر از كشورهای عربی سفر كرد. در تازه ترین تحول نیز روز گذشته «حسن روحانی» رییس جمهوری ایران در صدر هیات عالیرتبه یی، به مسقط پایتخت عمان سفر كرد.

اهمیت تنش زدایی و نزدیك شدن روابط ایران و كشورهای عربی منطقه چیست؟ چه فرصت ها و موانعی در مسیر ارتقای روابط ایران با این كشورها وجود دارد و چه راهكارهایی در این زمینه وجود دارد؟ «عباس خامه یار» رایزن فرهنگی ایران در كویت، چندی پیش با حضور در خبرگزاری جمهوری اسلامی و گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا به این پرسش ها پاسخ داد.



***ما با اعراب یكپارچه روبرو نیستیم

عباس خامه یار در گفت و گو با ایرنا گرچه اختلاف ایران و اعراب را واقعی و غیرقابل انكار دانست اما در عین حال تاكید كرد كه اعراب هم مجموعه یی منسجم و همگون و واحدی نیستند و خود آنها نیز معتقد به انسجام و همگرایی میان خود نیستند.

وی افزود: هنوز بحث اصلی اعراب این است كه در نهایت با نگاه دولت-ملت و به عنوان واحدی از جهان عرب، به مسایل اعراب نگاه شود یا به عنوان یك «امت واحده عربی» و یك «میهن عربی» (الوطن العربی) با آنها صحبت بشود. تحولات و رویدادهای تازه در كشورهای عربی با هر عنوانی كه باشد- بیداری اسلامی، بهار عربی یا تحولات بزرگ عربی-، در نهایت از هم گسیختگی، گسستگی و واگرایی اعراب را بیش از همیشه عیان ساخت.

رایزن فرهنگی ایران در كویت ادامه داد: هیچ همگونی میان كشورهای عربی خاورمیانه، كشورهای حوزه ی خلیج فارس، شمال آفریقا یا مغرب عربی دیده نمی شود؛ به عبارتی دیگر بافت فرهنگی تونس، سودان، الجزایر، مراكش و مصر از اساس بسیار متفاوت از عربستان، كویت، قطر و عمان و بقیه ی كشورهای حوزه ی خلیج فارس است.



***شناخت پایین ایرانیان از كشورهای عربی

رایزن فرهنگی ایران در كویت، چالش اصلی در روابط ایران با كشورهای عربی را شناخت پایین نسبت به اعراب دانست و گفت: شناخت ما از كشورهای عربی همانند داستان فیل در مثنوی مولانا است. من فكر می كنم در این شناخت دچار توهم و اشتباه شده ایم و تا زمانی كه دیدگاه مان را تصحیح نكنیم، این چالش ها ادامه می یابد. بعد از 35 سال، به رغم رفت و آمدها و گفت و گوها، متاسفانه دورتر از همیشه از این جهان هستیم و این در صورتی است كه ما این میزان همگرایی فرهنگی، پیوند های دینی و مشتركات سیاسی داریم.



***باید گفت و گو ایران با كشورهای عربی بر سر نقاط اشتراك باشد

خامه یار بر گفت و گوی ایران با كشورهای عربی بر روی نقاط مشترك تاكید كرد و یكی از نقاط مشترك را خدمات متقابل ایرانیان و مسلمانان اعراب دانست و خاطر نشان كرد: برخلاف افرادی در دو طرف كه سعی دارند ورود اسلام به ایران را با تعابیری چون «فتح قادسیه» و «یورش اعراب» تفسیر كنند، باید گفت كه ایرانیان با آغوزش باز و تمام عیار، اسلام را پذیرفتند و در سال های بعد هم توانستند یكی از پایه گذاران اصلی تمدن اسلامی باشند.

وی با بیان اینكه زیبایی های تمدن اسلامی بدون در نظرگرفتن خدمات ایرانیان به اسلام امكان پذیر نبوده است، افزود: در جای جای این تمدن و در سده های گذشته تمدن اسلامی بخصوص در سده های چهارم، پنجم و ششم هجری، آثار ایرانیان وجود داشته است. برای مثال زبان فارسی به عنوان زبان گویای تمدن اسلامی و دانش و علم بوده است و خدماتی كه زبان فارسی و فارسی زبانان و عالمان برجسته ی ایران به اعراب كردند، قابل شمارش نیست؛ شخصیت هایی مثل سیبویه، ابن مقفع، سجستانی به ارتقای زبان و ادبیات عرب كمك كردند. همچنین نوشته ها و علوم و دانش تمدن اسلامی را ایرانی ها نگاشتند و صدها عنوان كتاب از آنها به یادگار باقی مانده است.

به گفته ی خامه یار یكی از مسایل اصلی ما در چالش با اعراب این است كه باید برای نسل های امروز، به صورت دایم گذشته را یادآوری كنیم، نه به خاطر فخر فروشی بلكه به عنوان چراغ راه برای آینده و اینكه توشه یی برای ساماندهی روابط ایران و اعراب در آینده داشته باشیم و كمتر به مسایل اختلافی توجه كنیم.



***2 راهكار برای همگرایی میان ایران و كشورهای عربی

خامه یار در بخش دیگر گفت و گو با ایرنا به بیان راهكارهای همكاری ایران با كشورهای عربی پرداخت و گفت: برای ورود و نفوذ و برای همكاری و همگرایی با جهان عرب، 2 راه بیشتر وجود ندارد؛ یكی مساله ی فلسطین و قدس و دیگری موضوع وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی است.

وی با هولناك توصیف كردن كشمكش های كنونی مذهبی در جهان اسلام، بر ضرورت وحدت و پرهیز از تفرقه تاكید كرد و افزود: به نظر من باید رنسانسی در ارتباط با مسایل گفتمانی با اهل سنت داشته باشیم و با حفظ اصول، نسبت به مسایل حاشیه یی، تجدید نظر جدی صورت بگیرد. امروزه بحث سب (دشنام) صحابه، یك چالش بزرگ و خطرناك ما با اهل سنت است. متاسفانه به رغم آموزه هایی از ائمه ی اطهار، فرمایش های رهبر معظم انقلاب و فتواهای تاریخی كه در این ارتباط وجود دارد، این وضعیت همچنان از سوی عده یی دامن زده می شود و بهانه یی برای بدخواهان و برای مسلمان سایر كشورها به وجود آورده و یك چالش جدی را پیش روی ما قرار داده است.

خامه یار كانال های رسمی دیپلماتیك و برگزاری میزگردها و سمینارها برای حل اختلاف های مذهبی میان شیعه و سنی را ناكارآمد دانست و بر ضرورت فعالیت مراكز پژوهشی و علمی در این زمینه تاكید كرد و گفت: ارتباط نجف، الازهر و قم كارسازتر از كانال های دیپلماتیك است. ما باید گفتمان بین مثلث قم، نجف و الازهر را بیش از هر زمانی فعال تر كنیم و به دوره های تاریخی آیت الله بروجردی، آیت الله قمی، نواب صفوی و شلتوت برگردیم.

وی ارایه ی رویكردی عقلانی از مذهب، تاكید بر خدمات متقابل ایران و اسلام و جهان عرب در شكل گیری تمدن اسلامی، استفاده از ظرفیت های اقلیت های دینی و مذهبی در عرصه ی دیپلماسی و بهره گیری از نفوذ شخصیت های فرهنگی محبوب در جهان عرب همچون آقایان هاشمی رفسنجانی و خاتمی را، 4 راهبردی دانست كه در صورت در پیش گرفتن آن از سوی ایران می تواند گام مهمی در رفع تنش میان ایران اعراب باشد.



***ایران به دنبال شیعه كردن اهل سنت نیست

رایزن فرهنگی ایران در كویت در پاسخ به پرسشی درباره ی اینكه برخی ایران را متهم به تلاش برای شیعه كردن مردم در كشورهای با اكثریت جمعیت سنی مذهب می كنند، ضمن رد این ادعا گفت: باید به كسانی كه این ادعا را مطرح می كنند بفهمانیم كه در ایران میلیون ها ایرانی اهل سنت آزادانه زندگی می كنند و اگر بخواهیم كسی را شیعه كنیم باید از ایرانیان خودمان شروع كنیم. در حالی كه همواره از مساجد و حوزه های علمیه ی اهل سنت حمایت كرده ایم و این حساسیت و اختلاف و درگیری موجود میان اهل سنت و تشیع در بعضی از كشورهای عربی هیچ گاه در ایران مشاهده نشده است.

خامه یار افزود: چرا ما تا به حال از سنی كردن شیعیان سخن نگفته ایم؟ چرا از این بابت نگرانی وجود نداشته است؟ با همه ی كمك ها و حمایت هایی كه كشورهای نفت خیز عربی از سنی های ایران می كنند مگر ما جلوی ورود سنی ها را به كشورمان گرفته ایم كه جلوی ورود شیعیان به بهانه ی گسترش و تبلیغ تشیع به مصر و كشورهای دیگر گرفته شود؟ پس معلوم است طرف مقابل به لحاظ بنیانی مقداری سست و آسیب پذیر است. این هم باز سخن جریانهای رقیب است كه باید در مبانی فكریشان تجدید نظر كنند.

البته خامه یار به این نكته اذعان كرد كه برخی با اقدام های غیركارشناسی و جاهلانه به نام شیعه، زمینه را برای متهم كردن جمهوری اسلامی ایران به در پیش گرفتن سیاست شیعه گری، فراهم می كنند.

وی درباره ی كسانی كه به زعم وی دست به اقدام های جاهلانه به نام دفاع از شیعه می زنند، گفت: ما نمی توانیم 70 میلیون نفر را مهار و كنترل كنیم؛ بسیاری از این برنامه ها، انفرادی و غیر رسمی است و به نظام وابستگی ندارد. بخشی از سردمداران این جریان ها كسانی هستند كه با خود نظام و حاكمیت هم مشكل دارند.



***امید به تحول در روابط ایران و كشورهای عربی در دولت تدبیر و امید

رایزن فرهنگی ایران در كویت ضمن تاكید بر عملگرایی در سیاست خارجی از آنچه از دست دادن فرصت های طلایی در سال های گذشته خواند، انتقاد كرد و از نگاه نو به همسایگان در دولت جدید استقبال كرد.

خامه یار افزود: من همان اوایل پس از انتخابات ریاست جمهوری امسال، در پیام هایی كه خدمت دست اندركاران فرهنگی دادم عرض كردم این فضای امیدی كه ایجاد شده است بیش از یك روزنه است. فضای امیدی كه در جهان عرب و منطقه ایجاد شده كم سابقه است و باید از آن استفاده بهینه كرد و هرگونه وقت كشی و فرصت سوزی به زیان ما است. باید از این فضا در دیپلماسی كشورمان و به خصوص دیپلماسی عمومی استفاده كنیم.

رایزن فرهنگی ایران در كویت، حل مشكل ایران با كشورهای عربی را منوط به حل اختلاف با كشورهای همسایه ی حوزه ی خلیج فارس دانست و گفت: اكنون نیاز ما به حل مشكلات مان با این كشورها است. درست است كه این كشورها به لحاظ فرهنگی، منسجم و همگرا نیستند و دلیلش هم ناكار آمدی و شكست های پی در پی شورای همكاری خلیج فارس است. ولی در برابر ما متحدند و بخشی از این اتحاد، ناشی از ترس و نگرانی این كشورها از ایران است و بخشی هم ناشی از فشار كشورهای غربی است كه همواره به كشورهای عربی وارد می شود.

خامه یار در عین حال گفت: ما تا آنجایی كه می توانیم باید به كشورهای عربی اطمینان بدهیم و یك فضای اعتماد سازی برای آنها به وجود بیاوریم و در این فضای اطمینان بخش می توان بخشی از فشارها را مهار كرد. در ایجاد یك فضای اطمینان بخش، ضرورت اتخاذ موضع واحد در داخل نسبت به این كشورها لازم است و باید وجود داشته باشد كه متاسفانه تاكنون اینگونه نبوده است.

وی بر ضرورت حل اختلاف ها میان ایران و كشورهای حوزه ی خلیج فارس بویژه عربستان سعودی تاكید كرد و خاطر نشان كرد: بالاخره حیاط خلوت ما این كشورها هستند كه با آنها منافع و تاریخ، فرهنگ و آینده مشترك داریم؛ ما نمی توانیم جغرافیا را تغییر دهیم و همسایه را عوض كنیم . طبیعی است كه حل مشكل ما با عربستان سعودی به عنوان كشور بزرگی كه نقش اول را در منطقه ایفا می كند و خود را مادر كشورهای حاشیه خلیج فارس می داند، راه را برای همگرایی بیشتر با كشورهای حوزه خلیج فارس هموار می كند.

خامه یار در پایان گفت و گو با ایرنا گفت: ما به هیچ وجه در سده های گذشته، تهدیدی را متوجه كشورهای عربی نكرده ایم. به رغم جفاهایی كه در حق ما از سوی بسیاری از این كشورها شده است، ما همچنان به آنها وفادار مانده و از خودمان گذشت نشان داده و كمك های وسیعی به این كشورها داشته ایم. ایران نخستین كشوری بود كه اشغال كویت توسط رژیم پیشین عراق را محكوم كرد و به مردم آواره ی آن پناه داد و این در خاطره و ذهن مردم مسلمان كویت همچنان نقش بسته است و این را می دانند كه عمده ی خطر فراروی آنها از طرف ما نیست، بلكه از جاهای دیگر است. این اطمینان بخشی باید استمرار پیدا بكند تا بتواند به سرانجام مطلوب برسد. امیدواریم این فرصت برای سیاست گذاران حوزه ی خارجی ما و همسایگان بیشتر فراهم شود. ناگفته پیداست در مقطع كنونی مسلمانان همسایه برای توسعه روابط كشورهایشان با جمهوری اسلامی ایران لحظه شماری می كنند. تحولات هفته ها و ماه های گذشته در روابط ایران با كشورهای عربی و افزایش تماس های دیپلماتیك میان آنها، ملت ها را به دورنمای روابط مستحكم و پایدار با تهران كه مبتنی بر حسن همجواری، تفاهم و تنش زدایی است، دلگرم و امیدوار كرده است.



*گروه پژوهش های خبری

پژوهش**2079**2054