كریمه؛ ژئوپلتیك بحران بین روسیه و غرب

اوكراین به عنوان یكی از جمهوری های تشكیل شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همواره روزهای پرآشوب زیادی را در تاریخ خود به ثبت رسانیده است.

انقلاب موسوم به «انقلاب نارنجی» در سال 1383 خورشیدی «كی یف» پایتخت اوكراین، را به كانون اعتراض های مردمی تبدیل كرد و سرانجام به پیروزی احزاب نزدیك به غرب به رهبری «یولیا تیموشنكو» انجامید اما در انتخابات سراسری سال 1389، «ویكتور یانوكوویچ» به ریاست جمهوری این كشور رسید.

گرایش وی به روسیه جرقه ای بود كه آتش اعتراض ها را در كی یف طی چهار ماه گذشته روشن كرد و در فرجام خروج او از قدرت را رقم زد.

از همان زمان، بسیاری كه در شرق و جنوب شرق اوكراین این فضای تازه را برنتافته بودند، بار دیگر اعتراض خود را علیه دگردیسی های رخ داده در كی یف آغاز كردند كه چنین شرایطی به دوقطبی شدن هر چه بیشتر فضای سیاسی انجامید.

در این میان، صحنه اوكراین به محل تلاقی منافع و رویارویی دو قدرت بزرگ یعنی روسیه و غرب به ویژه آمریكا تبدیل شد و تنش ها در این كشور بالا گرفت.

از همان آغاز ناآرامی ها، بسیاری از كشورهای غربی از آمریكا گرفته تا اتحادیه اروپا تلاش كردند با پشتیبانی های سیاسی و دیپلماتیك، بایسته های انتقال سیاسی در این كشور را ایجاد كنند. روسیه نیز تلاش كرد با تجمیع ظرفیت های خود در منطقه «شبه جزیره كریمه» به اقدام های غرب پاسخ دهد.

در این وضع، كریمه به عنوان منطقه ای خودمختار كه بیشتر ساكنان آن (بیش از 58 درصد) روسی هستند، دگرگونی ها در پایتخت را برنتافت. این منطقه طی هفته های گذشته، صحنه ناآرامی و اعتراض های گوناگون نیروهای هوادار روسیه بود كه حتی به زد و خورد با گروه های مخالف این كشور نیز انجامید.

جمهوری خودمختار كریمه، شبه‌جزیره‌ای در شمال ساحل دریای سیاه است. این منطقه به عنوان بخشی از خاك اوكراین از نظر سیاسی منطقه‌ای خودمختار محسوب می‌شود و جدا از حكومت اوكراین دارای مجلس و دولت مستقل است. كریمه نزدیك ترین نقطه اوكراین به مرزهای غربی روسیه است و مسكو در بندر «سواستوپل» این شبه جزیره یك پایگاه دریایی دارد.

بخش عمده جمعیت 2 میلیون و 150 هزار نفری كریمه را روس ها با جمعیت حدود یك میلیون و 500 هزار نفر تشكیل می دهند و پس از آنها اوكراینی ها با نزدیك به 450 هزار نفر و تاتارها با حدود 250هزار نفر قرار دارند.

رخدادهای كریمه هشتم اسفند با به دست گیری دولت و پارلمان این منطقه از سوی نیروهای هوادار روسیه آغاز شد و طی روزهای گذشته به اعلام استقلال از اوكراین، همه پرسی و اعلام پیوستن به روسیه انجامید.

بیست و پنجم اسفند با پایان همه پرسی در این شبه جزیره كه به گزارش خبرگزاری ها با حضور 135 ناظر از 23 كشور از جمله روسیه، آمریكا، لهستان، لیتوانی و مغولستان همراه بود، 93 درصد شركت كنندگان در همه پرسی به الحاق این منطقه به فدراسیون روسیه رای دادند و فقط هفت درصد ماندن در قلمرو اوكراین را خواستند.

یك میلیون و پانصد هزار نفر در كریمه واجد شرایط برای رای دادن بودند كه بیش از 80 درصد آنان در همه پرسی شركت كردند.

در برگه های ویژه همه پرسی 2 پرسش به زبان های روسی، تاتاری و اوكراینی مبنی بر اینكه «آیا می خواهید جمهوری خودمختار كریمه از اوكراین استقلال بیابد؟ آیا می خواهید قانون اساسی سال 1992 كریمه احیا شود؟» نوشته شده بود.

در حالی كه پیش از آغاز این همه پرسی، رویارویی دیپلماتیك- سیاسی روسیه و آمریكا درباره این منطقه و اوكراین به اوج خود رسیده بود و همه طرف های درگیر تلاش می كردند اقدام های خود را قانونی بخوانند، پس از همه پرسی یكشنبه نیز «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه، در گفت و گوی تلفنی با «باراك اوباما» رییس جمهوری آمریكا، همه پرسی در كریمه را مطابق معیارهای بین المللی خواند.

به گزارش دفتر مطبوعاتی ریاست جمهوری روسیه، گفت و گوی تلفنی یكشنبه شب به ابتكار طرف آمریكایی انجام گرفت و پوتین در آن تاكید كرد همه پرسی كریمه مطابق با معیارهای بین المللی و منشور سازمان ملل از جمله با مورد همه پرسی كوزوو مطابقت كامل داشت.

در دیگر سوی میدان «جی كارنی» سخنگوی كاخ سفید، نیز یكشنبه در بیانیه ای تاكید كرد «دولت آمریكا همه پرسی منطقه كریمه را رد می كند». كاخ سفید در این بیانیه، روسیه را به «تشدید بحران» متهم كرد و هشدار داد «مسكو منتظر هزینه اقدام های خود باشد». دوشنبه شب نیز اوباما در یك نشست خبری اعلام كرد كه آمریكا در نخستین اقدام 11مقام ارشد اوكراینی و روسی را تحریم كرده است. وزرای امورخارجه 28 كشور عضو اتحادیه اروپا نیز بیست و ششم اسفند در بروكسل تحریم ضد روسیه را بررسی كردند.

تحولات كریمه بار دیگر طی نزدیك به 2 سده گذشته، این شبه جزیره كوچك را به صورت یك ژئوپلتیك بحران مطرح ساخته است. پیش از این و در دوران تزارها اهمیت این شبه جزیره باعث شد جنگی بزرگ میان قدرت های مهم آن زمان آغاز شود. جنگ كریمه در سال 1232 خورشیدی میان روسیه تزاری از یك سو و امپراطوری عثمانی، روسیه و انگلیس از سوی دیگر از اهمیت ژئوپلتیكی این منطقه نشان دارد.

با نگاهی به تاریخ و وضع جغرافیایی روسیه می بینیم كه این كشور بر پایه یك جبر جغرافیایی و ژئوپلیتیكی، چاره ای جز دسترسی تضمین شده به آبهای دریای سیاه به عنوان دروازه ورود به مدیترانه و پیگیری اهداف منطقه ای و فرامنطقه ای خود نداشته و این دسترسی به عنوان یكی از بزرگ ترین دغدغه های این كشور مطرح بوده است.

در این زمینه، بسیاری از كنش های سیاسی رهبران این كشور در دوره تزاری تا به دوره روسیه فدراتیو، به طور عمده زیر تاثیر بایسته های ژئوپلتیكی روسیه برای دسترسی به آبهای آزاد بوده است.

اگر امروز روسیه در این شبه جزیره راهبردی درگیر شده، از یك سو به دلیل بحث دسترسی از مجرای آبهای دریای سیاه به سمت دریای آزاد و اروپا است و از دیگر سو، فضای روانی و عملیاتی شكل گرفته بین روسیه و غرب در دوران پوتین آن هم به صورت رویارویی آشكار، دولتمردان مسكو را به سوی حضور دایمی در این منطقه سوق داده است.

همچنین كریمه برای اوكراین و غرب اهمیت حیاتی دارد؛ این شبه جزیره كه در مركز دسترسی اوكراین به آبهای دریای سیاه قرار دارد، با پیوستن به روسیه به نوعی از وزن ژئوپلتیكی اوكراین می كاهد. چنین شرایطی می تواند به انزوای جغرافیایی و فروكاستن هر چه بیشتر قدرت ملی این كشور و فضای حیاتی آن بینجامد.

این شبه جزیره، همچنین برای آمریكا و غرب نیز اهمیت فزاینده ای دارد، چرا كه در صورت پیوستن اوكراین و این شبه جزیره به مدار غرب، آمریكا و كشورهای همپیمان آن قادر خواهند بود فضای راهبردی خود را تا نزدیك مرزهای روسیه گسترش دهند.

در این چارچوب، غرب و آمریكا تلاش می كنند با گسترش سازمان «پیمان آتلانتیك شمالی» (ناتو) به شرق، مناطق راهبردی و ژئوپلتیك را در اختیار خود داشته باشند و چون 2قدرت آمریكا و روسیه در حال رقابت هستند، یكی از ابزارهای مهم در چشم و هم چشمی نیز، دسترسی به مناطق راهبردی است.

بنابراین شبه جزیره كریمه با توجه به جایگاهی كه در دسترسی به دریای سیاه دارد، اهمیت دوچندانی برای آمریكا و روسیه پیدا كرده است.

در فرجام، با پیوستن این شبه جزیره به روسیه به عنوان یك ژئوپلتیك راهبردی نزدیك مرزهای این كشور، به نظر می رسد فضای رویارویی و تنش بین روسیه و غرب می تواند به طور فزاینده ای، هم در حوزه های راهبردی و هم در حوزه اقتصادی افزایش یابد.

از سهراب انعامی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**2040**1961**1358