تا دلتان بخواهد، تهران پر است از موزه های مختلف برای سلیقه های گوناگون. اگر یك ماه كامل را برای بازدید از موزه های تهران وقت بگذارید، كم است؛ موزه هایی كه هر یك حرف ها برای گفتن و چیزها برای دیدن دارند؛ موزه هایی كه هم شاهدی بر تاریخ گذشته اند و هم از آنچه در زمان معاصر گذشته، خبر می دهند. بازدید از هر یك از آنها، ضمن آگاه ساختن از آنچه بر ایران گذشته است، سبب آشنایی نزدیك با زندگی شاهان حكم رانده بر سرزمین مان خواهد شد.
به نظر می رسد دیدار و بازدید از هر یك از آنها به مثابه ی هویتی برای یك ایرانی و شهروند تهرانی، ضروری است.
تاریخ می گوید چه بر سر ایران و بخصوص شهر تهران كه مركز استقرار شاهان و افراد حكومتی بوده، گذشته است. آگاهی از این مسایل برای كسانی كه در تهران زندگی می كنند، می تواند جذاب و حتی همانند درسی آموزشی باشد.
موزه ها همیشه به عنوان یكی از جاذبه های گردشگری هر كشور برای گردشگران خارجی و داخلی محسوب می شود و تاریخ و فرهنگ یك ملت را به معرض نمایش می گذارد.
روزهای تعطیل نوروز فرصت مناسبی برای بازدید از موزه های تهران است. آب و هوای بهار هم در این روزها به كمك تهرانی ها و میهمانان نوروزی می آید تا با خاطری آسوده به دیدن آنچه بر ایران گذشته است، بپردازند.
این گزارش به معرفی برخی از مهمترین و جذاب ترین موزه های مهم تهران می پردازد.
*** مجموعه ی كاخ گلستان
بیش از 400 سال است كه نگینی در محله ی ارگ تهران می درخشد. مجموعه ی كاخ گلستان یادگاری است كه شاهان سلسله های صفویه و قاجاریه زیباترین و كهن ترین آثار را از خود در آن بنا نهاده اند.
شاه طهماسب اول صفوی سنگ بنای مجموعه ی گلستان را بنا نهاد و شاهان بعدی نیز هر یك تلاش كردند تا با احداث بنایی، رد پایی از خود در این مجموعه بر جای بگذارند.
اگرچه از بناهای عهد صفوی چیزی در این مجموعه باقی نمانده است اما به اصطلاح كلنگ كاخ گلستان در زمان صفویان بر زمین زده شد.
اگر می خواهید با سلیقه های مختلف حكمرانان ایران آشنا شوید دیدار از این مجموعه به شما پیشنهاد می شود؛ زیرا هم رد پای كریمخان زند را در «ایوان تخت مرمر» و «عمارت دارالحكومه» می بینید و هم روحیه ی تشریفاتی و اداری فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار، در گسترش بناهای متعدد اداری مشهود است.
تالارهای الماس و آینه كه به ترتیب در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین احداث شدند، از زیباترین و دیدنی ترین بخش های مجموعه ی گلستان هستند. آینه كاری ها و نقاشی های استاد برجسته ی ایرانی «كمال الملك»، زیبایی شگرفی در اتاق های بزرگ تالار رقم زده است كه چشم بازدیدكنندگان را خیره می كند.
رضاشاه كه بر سر كار آمد سردر باب عالی، نگارخانه، تكیه دولت، نارنجستان و ساختمان های اندرونی را تخریب كرد و محل سكونت شاه را به سعدآباد منتقل كرد.
در زمان حاضر مجموعه ی كاخ گلستان با ایوان تخت مرمر، خلوت كریمخانی، اتاق موزه، تالار آینه، تالار الماس عمارت شمس العماره و دیگر بخش های دیدنی در معرض بازدید عموم قرار گرفته است.
*** مجموعه ی كاخ سعدآباد
شاه های ایران به طور معمول به دنبال استقرار در مكان هایی خوش آب و هوا با طبیعت زیبا بودند و اشتهای سیری ناپذیری برای خوش گذرانی در طبیعت زیبای تهران داشتند.
رضاشاه پس از حكمرانی محل استقرار شاه را از كاخ گلستان به سعدآباد منتقل كرد. مجموعه ی كاخ های سعدآباد در كوهپایه های توچال و و دره ی سرسبز دربند واقع شده است.
البته پیش از سلطنت رضاشاه نیز این منطقه از سوی شاهان قاجار برای سكونت تابستانی و ییلاق استفاده می شد و بعد از آغاز حكومت پهلوی اول این منطقه در وسعتی جدید به اقامتگاه تابستانی اختصاص یافت.
این مجموعه در ابتدا اقامتگاه تابستانی رضاخان بود و پس از آن كاخ ها و كوشك هایی به مناسبت و ضرورت های مختلف در آن ساخته شد.
ذوق و هنر معماری ایرانی 18 بنای بزرگ و كوچك در میان درختان كهن سپیدار و سرو، اولین چیزی است كه چشم بیننده را به خود خیره می كند.
آبیاری مجموعه ی سعدآباد در زمان پهلوی اول توسط رودخانه ی دربند صورت می گرفت و در زمان پهلوی دوم با اختصاص بخشی از آب رودخانه به رعایا، دیگر آب رودخانه ی دربند برای آبیاری كافی نبود و به همین دلیل این مجموعه دارای 12 قنات است.
هر یك از كاخ های موجود در این مجموعه نیز اختصاص به یكی از اعضای خاندان پهلوی دارد. كاخ سفید، كاخ ملكه مادر، كاخ غلامرضا، كاخ شمس و بسیاری دیگر از كاخ ها، اكنون تبدیل به موزه هایی برای بازدید شده است.
افزون بر این كاخ ها تاسیسات دیگری همچون سالن های مرغداری، گاوداری، گلخانه های گوناگون، استخرها و زمین های ورزشی مختلف در این مجموعه ی 110 هكتاری وجود دارند.
*** كاخ موزه ی نیاوران
این كاخ موزه نیز همانند سایر آثار برجای مانده از تاریخ معاصر ایران، حرف ها برای گفتن دارد. با بازدید از این كاخ با شیوه ی زندگی خاندان پهلوی از نزدیك آشنا می شوید.
ساختمان كاخ نیاوران ابتدا برای پذیرایی از میهمانان خارجی در نظر گرفته شد؛ اما بعدها به محل سكونت محمدرضا پهلوی و خانواده اش اختصاص یافت.
زمانی كه استاد علی اصغر و استاد ابراهیم كاظم پور به آینه كاری و كاشی كاری این بنا مشغول بودند، هرگز گمان نمی كردند كه اثر هنری آنها روزی تبدیل به اثری ماندگار و شاهدی بر تاریخ شود.
این بنا كه در دو طبقه و نیم ساخته شده است، شامل اتاق كار، دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب های فرزندان محمدرضا شاه است.
وارد اتاق ها كه می شوید از اسباب بازی ها، وسایل تزیینی، سرویس های بهداشتی، مبلمان فرانسوی، نقاشی ها و فرش های مجلل پی به زندگی اشرافی و تجملاتی می برید. وسایل و تزییناتی كه حتی در خانه های مجلل امروزی نیز یا پیدا نمی شود و یا به سختی پیدا می شوند.
كاخ صاحبقرانیه، كوشك احمدشاهی و موزه ی جهان نما هم سه ساختمان دیگر این مجموعه هستند كه قدمت بیشتری نسبت به ساختمان نیاوران دارند.
موزه ی جهان نما هم به نگهداری آثار و اشیای هنری اهدایی یا خریداری شده از سوی فرح دیبا اختصاص دارد.
كاخ صاحبقرانیه هم به دستور ناصرالدین شاه برای زنان حرمسرا ساخته شد اما مظفرالدین شاه در زمان قدرت خود بخشی از آن را تخریب كرد. سنگفرش های حیاط صاحبقرانیه شاهد یكی از بزرگترین رویدادهای بزرگ تاریخ ایران یعنی امضای فرمان مشروطیت نیز بوده است.
كوشك احمدشاهی هم كه در ابتدا در تلاش فراهم كردن خواب خوش ییلاقی برای احمدشاه بود، در دوره ی پهلوی دوم محل كار و سكونت رضا پهلوی شد.
*** موزه ی آبگینه
قوام السلطنه وزیر احمدشاه قاجار اگر می دانست ساختمانش در تاریخ ایران ثبت و روزی محل نگهداری قدیمی ترین شیشه ها و سفال های بازمانده از دوره های پیش از اسلام خواهد شد، شاید آن را مجلل تر و زیباتر بنا می كرد. این ساختمان كه موزه ی آبگینه نام گرفته است واقع در خیابان 30 تیر است.
قدیمی ترین شیشه ها و لوله های شیشه ای و سفالی در این موزه قرار دارند.
هنر معماری در این موزه با منبت كاری، آجركاری، آینه كاری و گچ بری تكمیل می شود. این موزه در اصل موزه ی تخصصی شیشه و سفال است.
علاقه مندان به ظروف و اشیای باستانی می توانند قدیمی ترین سفال های مربوط به سده ی سوم و چهارم و نیز ظروف زرین فام باقی مانده از سلجوقیان را مشاهده كنند.
*** موزه ی دارآباد
همه ی موزه ها كه مربوط به تاریخ نیستند. علاقه مندان به طبیعت و محیط زیست هم باید جایی برای بازدید از علاقه مندی های خود داشته باشند. موزه ی طبیعت و حیات وحش ایران این امكان را برای این دسته فراهم كرده است.
این موزه برای آشنا كردن مردم با میراث فرهنگی و طبیعی و شناخت اهمیت حفاظت از محیط سبز و حیوانات در سال 1372 تاسیس شده است.
مار، گوزن، خرس، آهو، قوچ، پلنگ، روباه، گرگ و رتیل از حیواناتی هستند كه كودكان متولد شده در شهر هیچ یك را به چشم ندیده اند. پس اگر به دنبال گذران یك روز شاد و البته همراه با آموزش برای كودكان خود هستید به طور حتم سری به این موزه بزنید.
در ضمن اگر حیوان خانگی دارید همراه خود ببرید. نترسید! این موزه حیوان شما را «تاكسیدرمی» (آكنده سازی) نخواهد كرد! بلكه موزه ی طبیعت و حیات وحش ایران دارای مركزی برای معاینه و درمان حیوان های خانگی است و شما می توانید حیوان خانگی خود را برای معاینه همراه خود به این مركز ببرید.
اگر هم به فكر خرید یك حیوان خانگی هستید و تاكنون نسبت به بیماری و سالم بودن حیوان ها تردید داشته اید، این مركز حیوانات مختلف اهلی از جمله پرندگان، سنجاب، خرگوش، سگ و ماهی به فروش می رساند.
*** موزه ی هنرهای معاصر
به طور حتم هنری ها سری به اینجا زده اند. در خیابان كارگر شمالی در كنار پارك لاله ی تهران ساختمانی با الهام از معماری سنتی ایران بنا شده است كه یكی از نمونه های باارزش و كم نظیر معماری نوین ایران است.
موزه ی هنرهای معاصر در ابتدا چشم بازدیدكنندگان هنردوست خود را به معماری و تزییناتی ساختمان خیره می كند و سپس بازدیدكنندگان را به تامل در هنر و فرهنگ ایرانی وا می دارد.
نزدیك به سه هزار اثر ارزشمند كه متعلق به نخبگان دیروز و امروز هنر تجسمی ایران و جهان است، در این موزه نگهداری می شوند.
استفاده از كتابخانه ی غنی این موزه در باره ی هنر نیز پیشنهاد ویژه برای هنرمندان و هنردوستان است.
*** موزه ی ملی فرش
بی تردید فرش ایرانی در جهان بی همتا است. در بسیاری از نقاط جهان، ایران را به مدد فرش های زیبای تبریز و كاشان می شناسند.
اگر در ضلع شمالی پارك لاله چشمتان به ساختمانی با نمای دار قالی به چشم خود مطمین شوید كه آنجا موزه ی فرش ایران است. این ساختمان زیبا انواع قالی های دست بافت و گلیم را در خود جای داده است. قالی های مرغوب از لحاظ رنگ آمیزی، طرح، بافت و قدمت شان مورد توجه موزه ی فرش قرار گرفته است.
فرش قدیمی «پازیریك» با قدمت 2500 ساله كه بافت ایران در دوره ی هخامنشی بوده است نیز در این موزه نگهداری می شود.
قالیچه های تصویری با نقش های جذاب نیز از دیگر جاذبه های این موزه است كه از دیدن آنها نمی توان گذشت.
*** موزه ی جواهرات ملی
تا اینجا مربوط به علاقه مندان به تاریخ معاصر و هنر ایران بود. اما از این به بعد مختص خانم های علاقه مند به طلا و جواهر و زیورآلات است؛ خانم هایی كه كنجكاو به دانستن این هستند كه زنان پیش از آنها از چه زیورآلاتی برای آراستن خود استفاده می كردند و چه یاقوت ها و الماس هایی در دل تهران جا خوش كرده اند، به طور حتم سری به این موزه بزنند.
موزه ی جواهرات ملی در خیابان فردوسی، جواهرات زیبا و باقی مانده از زمان حكومت صفویه تا زمان پهلوی به نمایش گذاشته است.
در زمان شاه سلطان حسین خزاین دولت از سوی افغان ها به غارت رفت و به هندوستان منتقل شد. نادرشاه نیز پس از به قدرت رسیدن در لشگركشی به هند توانست بخشی از اموال و خزاین به غارت رفته از جمله جواهرات و الماس دریای نور را به ایران بازگرداند.
در زمان قاجار هم مجموعه ی جواهرات جمع آوری شده بر تاج كیانی، تخت نادری، كره ی جواهرنشان و تخت طاووس نصب شد. زیبایی جواهرات موزه ی جواهرات به حدی اغواكننده است كه هر فردی در آن لحظه خیال داشتن آنها را می كند.
دریای نور درشت ترین و زیباترین الماس برلیان در میان گوهرهای سلطنتی ایران و از گوهرهای معروف جهان است. قدمت این الماس هزار سال است. هم اكنون نیز این الماس در میان 457 قطعه ی برلیان ریز و باكیفیت عالی در میان تاجی می درخشد. البته اگر فتحعلی شاه قاجار می دانست كه با حك كردن عبارت «سلطان صاحب قران فتح علی شاه قاجار 1244» در یك سمت الماس دریای نور از ارزش آن می كاهد، شاید دست به این كار نمی زد. البته شاید.
كره ی جغرافیایی الماس نشان هم از آن دسته آثاری است كه نمی توان از آن به سادگی گذر كرد. قاره ی آسیای نقشه با یاقوت و لعل پوشانده شده است و كوه دماوند هم با یاقوت درشتی به نام «اورنگ زیب» در میان آسیا می درخشد.
تاج، نیم تاج و گردنبند فرح پهلوی، كمربند زرین، تخت نادری و جقه ی نادری هم از زیباترین جواهرات این موزه است.
موزه های تاریخ طبیعی، دكتر حسابی، استاد صبا، امام علی، پست و تلگراف، بانك، تنوع زیستی، سینمای ایران، شهید رجایی، صنعتی، صنعت برق ایران، نقشه، حیات وحش، سرخه حصار، نقاشی پشت شیشه، سكه، دوران اسلامی و عكسخانه از دیگر موزه های شهر تهران برای بازدید و علاقه مندان به شاخه های مختلف علم و صنعت، فرهنگ و هنر است.
*از: فرشته ذبیحیان (گروه پژوهش های خبری)
پژوهش** 9283**2054
تهران-ایرنا-روزهای تعطیل نوروز، فرصت مناسبی برای تهرانی ها و میهمانان نوروزی برای بازدید از موزه های متنوع شهر تهران است؛ موزه هایی كه به جز معرفی آنچه بر ایران گذشته است، فرهنگ و هنر ایران را هم روایت می كنند.