گردشگری؛ درآمدزایی یا پركردن سیاهه ها؟

روزهای پایانی هر سال برای بسیاری رنگ و بوی خرید نوروز و خانه تكانی دارد، اما برای برخی، رسیدگی به حساب و كتاب های آخر سال، ارایه خدمات ویژه نوروزی همچون تدارك مسافرت و گردشگری های موسمی مایه تكاپو و جنب و جوش می شود.

نقطه پیوند حساب و كتاب های آخر سال و گردشگری نوروزی، آمار و ارقامی است كه همزمان با رخت بربستن سال كهنه و رخ‌نمایی سال نو از سوی مسوولان اعلام می شود و رشد میزان گردشگری در سال گذشته و چشم اندازهای آن در سال آینده را به تصویر می كشد.

آمارهای اعلام شده در سال های گذشته حكایتگر افزایش چشمگیر گردشگری داخلی و نیز ورود گردشگران خارجی به ایران بوده است؛ این در حالی است كه بسیاری از ناظران و نیز مقام های مسوول در این زمینه، شمار اعلانی گردشگران داخلی و خارجی را دور از واقعیت قلمداد می كنند.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی در هفدهم اسفندماه 1392، مسعود سلطانی فر معاون رییس جمهوری و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، آمار اعلام شده از سوی مدیران پیشین این سازمان را «غیر واقعی» برشمرد كه به جای كمك به برنامه ریزی درست در زمینه صنعت گردشگری، در این برنامه ریزی ها خلل ایجاد می كند.

در آغاز اردیبهشت ماه سال 1391، تارنمای روزنامه جام جم به گفته منوچهر جهانیان معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، شمار گردشگران نوروزی كشور در این سال را 153 میلیون نفر اعلام كرده بود.

از سوی دیگر، به گزارش بیست و چهارم اسفندماه 1392 تارنمای همشهری آنلاین، سلطانی فر شمار گردشگران خارجی ایران در سال گذشته میلادی را بسیار پایین تر از آمار اعلانی دانست. رییس سازمان میراث فرهنگی تصریح كرد از شمار اعلانی چهار میلیون و 300 هزار گردشگر خارجی، كمتر از یك میلیون نفر گردشگر واقعی بوده اند.

بنابراین به نظر می رسد افزون بر آمار گردشگران داخلی، شمار گردشگران خارجی كه در سال های گذشته وارد ایران شده اند نیز در هاله ای از ابهام قرار دارد.

**ایران و آمار گردشگری كه با وجود بزرگنمایی، باز هم ناچیز و نگران كننده است

روزنامه انگلیسی گاردین در روزهای پایانی مهرماه گذشته با اشاره به مزیت های ایران در صنعت جهانگردی، به تلاش های تازه مسوولان دولتی برای گسترش این صنعت اشاره كرد.

به نوشته این روزنامه، ثبت 16 نقطه از نظر جاذبه های گردشگری در ایران به عنوان پایگاه های رسمی میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو)، جایگاهی ویژه به این كشور بخشیده است.

پیش از این در تابستان گذشته، سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) وابسته به سازمان ملل متحد، ایران را در زمره 10 كشور نخست جهان از نظر جاذبه های جهانگردی معرفی كرده بود. این سازمان در رده بندی كشورها از لحاظ اكوتوریسم (طبیعت گردی) نیز ایران را در جایگاه پنجم قرار داده بود. با این همه، سهم ایران از درآمدهای سرشار گردشگری در جهان بسیار ناچیز و كمتر از یك دهم درصد است.

بر پایه اعلان سازمان جهانی گردشگری در سال 2012 میلادی (دی ماه 1390 تا 1391 خورشیدی)، نزدیك به یك میلیارد نفر در سراسر جهان جابجا شده اند كه این شمار نسبت به سال پیش از آن افزایش چهار درصدی داشته است.

در این میان، فرانسه، آمریكا و چین به ترتیب با میزبانی از 83 میلیون، 67 میلیون و 58 میلیون نفر سه مقصد مهم گردشگری در جهان بوده اند. بین كشورهای همسایه ایران، تركیه با پذیرایی از 36 میلیون نفر، در رده بندی مهمترین مقاصد جهانگردی پس از اسپانیا و ایتالیا در رده ششم جای گرفت. همچنین بین كشورهای آسیایی، مالزی در این سال با میزبانی از 25 میلیون نفر در جایگاه دهم جهانی قرار گرفت.

افزایش شمار گردشگران خارجی، به معنای رشد درآمدهای صنعت گردشگری كشورها بوده است. برای نمونه آمریكا در سال 2012 میلادی، نزدیك به 126 میلیارد و تركیه افزون بر 5/25 میلیارد دلار از این صنعت درآمد داشتند.

سازمان جهانی گردشگری در رده بندی كشورهای خاورمیانه (البته بجز تركیه) از نظر شمار گردشگران خارجی وارد شده به این كشورها در سال 2011 میلادی، ایران را پایین تر از عربستان سعودی، مصر، امارت متحده عربی و اردن قرار داد.

بر پایه گزارش سازمان یاد شده، در این سال سه میلیون و 300 هزار گردشگر خارجی به ایران سفر كردند كه این شمار گردشگر برای ایران فقط نزدیك به 2 میلیارد دلار درآمدزایی داشت. در سال های گذشته نیز ایران در رده شصت و هشتم صنعت گردشگری جهان قرار گرفت.

قابل تامل اینكه گزارش های سازمان جهانی گردشگری بر پایه داده ها و اطلاعاتی است كه از سوی منابع داخلی و مقام های مسوول گردشگری كشورها اعلام می شود. تردیدهای موجود درباره آمار واقعی گردشگری داخلی و خارجی، وضع نه چندان مطلوب صنعت گردشگری در ایران را نمایان تر می كند.

در این زمینه، خبرگزاری مهر بیست و نهم اردیبهشت ماه 1392 در گزارشی با استناد به سخنان مسوولان وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آمار و ارقام هشت سال گذشته در صنعت گردشگری را بررسی كرد.

بر این پایه، شمار گردشگران خارجی در نخستین سال فعالیت دولت نهم یعنی سال 1384، یك میلیون و 162 هزار نفر اعلام شد. در اسفندماه سال 1389 مسوولان وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شمار گردشگران خارجی در سال پیش از آن را 2 میلیون و 590 هزار نفر اعلام كردند.

در همایش نوروز 1392 هم محمد شریف ملك زاده رییس وقت سازمان میراث فرهنگی، شمار گردشگران خارجی در سال پیش از آن را سه میلیون و 800 هزار نفر اعلام كرد كه این رقم به معنای رشد بیش از سه برابری شمار جهانگردان خارجی در بازه زمانی 1384 تا 1391 بود.

این در حالی است كه از دید بسیاری از ناظران و كارشناسان افزایش اختلاف های تهران با كشورهای غربی بر سر برنامه های صلح آمیز هسته ای دراین سال ها، گسترش تحریم ها، اوج گیری تبلیغات سیاسی و رسانه ای ضد ایرانی و حتی پررنگ تر شدن تهدیدهای نظامی علیه كشورمان تاثیر قابل توجهی بر صنعت گردشگری ایران بر جای نهاد.

به گزارش مهر، از میزان رضایت هتلداران و دفترهای مسافرتی از وضع ورود مسافران خارجی به كشور گرفته تا شمار بازدیدكنندگان غیر ایرانی از جاذبه های گردشگری كشور، تناقض آمارها و اطلاعات ارایه شده در این سال ها خود را به تصویر می كشد.

این گزارش در تبیین چرایی تناقض آمارها با واقعیت های آشكار وضع گردشگری، تركیب آمار گردشگران با مسافران خارجی وارد شده یا عبوری از مرزهای ایران را از جمله مهمترین دلایل این تناقض ها دانست. از سوی دیگر، سازمان هایی چون گمرك، نیروی انتظامی، امور اتباع و... كه از منابع گردآوری آمار سازمان میراث فرهنگی هستند، هر یك تعریف های جداگانه ای برای گردشگر دارند و بسیاری از آنها مسافر را همان گردشگر می دانند.

**گردشگری داخلی و تكرار داستان آمارهای نه چندان واقعی

همچنان كه گفته شد، تهیه و اعلان آمار غیر دقیق از جمله موانع گسترش صنعت جهانگردی در كشورمان به شمار می رود؛ مشكلی كه طی سال های گذشته در صنعت گردشگری داخلی نیز آشكارا به چشم می خورد.

به باور برخی كارشناسان، در سال های گذشته بهره گیری از شاخص های غیر استاندارد برای شمارش گردشگران خارجی از جمله دلایل غیر دقیق بودن آمارها بوده است.

در این پیوند، آمار نزدیك به 160 میلیون نفری گردشگران در سال های گذشته بر پایه شاخص های شمارش مسافران و نه شاخص های گردشگران داخلی تهیه شده است. این در حالی است كه مسافر و گردشگر 2 تعریف جداگانه دارند و بهره جویی از شاخص های یكسان برای آمارگیری این 2، از دید بسیاری از صاحبنظران اقدامی غیر حرفه ای است كه بیشتر با اهداف تبلیغاتی صورت می گیرد تا مقاصد كاربردی.

از دید كارشناسان، گردشگر بر پایه استانداردهای بین المللی كسی است كه دستكم 24 ساعت تا كمتر از یك سال در یك منطقه گردشگری اقامت گزیند و از امكانات مقصد از جمله محل اقامتگاه، هتل، پذیرایی و... استفاده كند و سبب درآمدزایی و اشتغال در آن منطقه شود.

این در حالی است كه در سال های گذشته شمار كسانی كه از یك شهر به شهر دیگر مسافرت كرده اند، در زمره گردشگران ثبت شده است. برای نمونه كسی كه در نوروز 1391 از تهران به یزد مسافرت كرده با ورود به شهرهای قم، كاشان، اردستان، نایین، اردكان و یزد و خروج از این شهرها، 6 بار به عنوان گردشگر به حساب آمده است.

همین شاخص های نادرست كه آمارهای غیر واقعی را می سازد، معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را به سوی تشكیل ستاد آمار برای بهره جویی از ابزارهای علمی استخراج آمار و شمارش گردشگران داخلی و خارجی سوق داده است.

به گزارش هفدهم اسفندماه خبرگزاری جمهوری اسلامی، مرتضی رحمانی موحد معاون گردشگری این سازمان وعده داد با توجه به غیر علمی و غیر استاندارد بودن روش های آمارگیری پیشین، در نوروز 1393 شیوه ارایه آمار و اطلاع رسانی درباره میزان مسافرت های انجام شده در كشور بر پایه سازوكارهای تازه، به طور محسوسی تغییر خواهد كرد.

** جمع بندی

روشن است كه ایران با توجه به ظرفیت های بالای جذب گردشگر از جایگاه واقعی خود در صنعت جهانگردی و گردشگری به دور مانده است. نكته قابل تامل تر در این زمینه، شمار بالای گردشگران ایرانی است كه سالانه با سفر به خارج از كشور، میلیاردها دلار ارز از كشور خارج می كنند.

به گفته رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، در برابر یك میلیون گردشگر خارجی واقعی در سال 1391، هفت میلیون و 800 هزار گردشگر خروجی داشتیم.

به گزارش بیست و چهارم اسفندماه همشهری آنلاین، سلطانی فر تصریح كرد اگر هر كدام از گردشگران ایرانی خارج شده از كشور به طور میانگین 1200 دلار هزینه كرده باشد، 10 میلیارد دلار خروج ارز و در برابر فقط 2میلیارد دلار ارزآوری داشته ایم.

به باور ناظران، تراز منفی ایران در صنعت گردشگری در شرایطی تثبیت شده است كه بسیاری از گردشگران خارج شده از كشور، گرایش زیادی به ایرانگردی از خود نشان نمی دهند و بسیاری از جاذبه های گردشگری داخل ایران را ندیده اند. این در حالی است كه در بسیاری از كشورها، بازدید از جاذبه های گردشگری داخلی در اولویت قرار می گیرد.

كارشناسان ضعف زیرساخت های گردشگری و جهانگردی در ایران را مهمترین دلیل تراز منفی و وضع نابسامان صنعت گردشگری كشور می دانند.

در این پیوند، محمدعلی نجفی رییس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در یادداشت نهم مهرماه سال گذشته با عنوان «دیپلماسی گردشگری» در روزنامه ایران، نبود شناخت عمیق و درست از صنعت گردشگری نزد مدیران و برنامه ریزان و دست اندركاران این صنعت را عاملی اساسی در نابسامانی های این عرصه در سال های پیشین عنوان كرد.

نجفی تصریح كرد در حالی كه در سال های گذشته دست اندركاران و تصمیم گیرندگان صنعت گردشگری آن را سودآور اما تهدیدآمیز و مفسده زا دانسته و حتی از اصطلاح هایی چون «گوشت مردار» برای توصیف درآمدهای ناشی از این صنعت استفاده كرده اند، چگونه می توان انتظار داشت اهدافی مانند نمایاندن چهره حقیقی ایران به جهان محقق شود.

افزون بر كاركردهایی چون افزایش انسجام ملی، نمایش سیمای واقعی ایران و بی اثر ساختن طرح هایی چون ایران هراسی و هماوردی با تبلیغات ضد ایرانی در جهان، توجه ویژه به صنعت گردشگری و زیرساخت های آن در درازمدت پیامدهای اقتصادی بسیار مثبتی را بر جای خواهد گذاشت.

نگاهی به درآمدهای گردشگری كشورهایی كه در زمینه داشته های تاریخی، طبیعی و تفریحی به مراتب در جایگاه پایین تری نسبت به ایران قرار دارند، تاییدكننده این سخن است.

به هر ترتیب در سال 1393 كه نقطه اشتراك تلاش مردم و مسوولان برای پیشرفت های چشمگیر در عرصه های فرهنگ و اقتصاد به شمار می رود، گسترش صنعت گردشگری می تواند مصداق واقعی و نمایان به ثمر نشستن این تلاش ها باشد.

گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**9279**1961