سابقه كشت دانه های روغنی در گلستان به سال 1346 برمی گردد و نزدیك به پنج دهه است كه از كشت این محصولات در استان می گذرد.
سطح زیر كشت سویا در استان گلستان سالانه به طور متوسط 55 تا 60 هزار هكتار است و به طور تقریبی بین 120 تا 140 هزار تن دانه روغنی سویا تولید می شود كه معادل 65 درصد سطح كشت و تولید این محصول در كشور است.
سویا یك گیاه روغنی و پروتئینی است كه بعد از گندم و ذرت در رده سوم تولید محصولات كشاورزی دنیا قرار دارد؛ در ایران گلستان رتبه نخست تولید سویا را در كشور دارد و استان های مازندران و اردبیل در رتبه های بعدی قرار دارند.
دانه روغنی سویا دو برابر گوشت قرمز و پنیر و 10 برابر شیر پروتئین دارد كه حاوی اسیدهای آمینه ضروری برای انسان است؛ سویا دو محصول اصلی روغن و كنجاله و فرآورده های جانبی دیگر نظیر شیر، پنیر، مارگارین دارد.
هر چند مصارف دارویی سویا در زمینه ضد پوكی استخوان و سرطان و تولید نوشیدنی ها و شكلات از فرآورده های پركاربرد سویا در دنیاست اما در ایران فقط روغن آن به مصرف انسان و كنجاله آن به مصرف دام و طیور می رسد.
با این كه كارشناسان كشاورزی معتقدند زراعت دانه های روغنی از تولید برنج در گلستان مقرون به صرفه تر است و نیاز آبی كمتری دارد اما كشاورزان به دلیل قیمت بهتر محصول برنج در مقایسه با سویا به كشت برنج رغبت بیشتری دارند.
كارشناسان كشاورزی مشكلات بازرگانی سویا و كمبود ادوات زراعی را از مهمترین موانع توسعه كشت این دانه روغنی در استان گلستان می دانند.
از نظر بازرگانی اگر خرید دانه سویا متناسب با هزینه های تولید و افزایش قیمت جهانی باشد و پرداخت وجه نیز مانند گندم به موقع به كشاورزان صورت گیرد، سطح كشت آن نیز افزایش می یابد.
به عقیده آنان قیمت سویا باید به نحوی تعیین و كشاورزان به شكلی حمایت شوند كه تمایل به كشت برنج در آن ها كاهش یابد زیرا كه برنج به دلیل نیاز آبی فراوان مشكلاتی را در بلندمدت برای استان ایجاد می كند.
همچنین نبود و یا كمبود مكانیزاسیون و ادوات و ماشین آلات خاص مراحل كاشت، وجین، سم پاشی و برداشت دانه روغنی سویا از موانع دیگر فراروی توسعه كشت این محصول است.
نبود و كمبود ماشین آلات یا ادواتی همچون دنباله بند شامل ردیف كارها، كمبینات (دستگاه كارنده)، از همه مهم تر سم پاش ها كه برای كنترل آفات و بیماری ها استفاده می شود، تراكتورهای چرخ باریك برای عملیات مكانیزه و كمبود هد مخصوص برداشت سویا از مسایلی است كه وجود آنها كمك به كاهش سختی كار و هزینه ها و در نتیجه باعث افزایش رغبت كشاورزان به كشت این نوع محصول می شود.
* نبود ثبات قیمت سویا عامل ناپایداری در كشت
رییس نمایندگی شركت توسعه كشت دانه های روغنی در گلستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: یكی از عواملی كه منجر به ناپایداری سطح كشت می شود، مسایل بازرگانی همچون نبود ثبات قیمت دانه های روغنی از جمله سویاست.
'سیف اله معطوفی' افزود: در هر دو حالت خرید تضمینی و توافقی، پروسه بازرگانی خرید این محصول دستخوش تغییرات می شود و عوامل سودجو از این فرصت سوءاستفاده می كنند.
معطوفی ادامه داد: به دلیل پایین بودن قیمت جهانی سویا در مقایسه با قیمت خرید تضمینی آن در سال جاری، كارخانه داران راغب هستند این دانه روغنی را با استفاده از تسهیلات ارزی از خارج وارد كنند.
به گفته وی، كیفیت استاندارد دانه روغنی عامل تاثیرگذار دیگر بر بازرگانی این محصول است به طوری كه وقتی رطوبت دانه 11 درصد و مواد خارجی و قیمت آن نیز كمتر از داخل است، كارخانه دار سعی دارد كه دانه را به صورت كنجاله و برای خوراك دام و طیور، از خارج وارد كند.
معطوفی تاكید كرد: شرایط آب و هوایی و مدیریت نیز میزان تولید این محصول را دچار تغییراتی می كند كه حتی با نگاه خوش بینانه هم مورد پسند كشاورز نیست؛ در حالی كه واگذاری مدیریت این كار به شركت توسعه كشت كه سابقه 50 ساله دارد، منجر به ثبات كشت و كنترل و مدیریت صحیح آن خواهد شد.
وی ادامه داد: دولت با نه اقدامات تشویقی چون پرداخت یارانه بلكه با دادن بذر خوب و كود به اندازه مورد نیاز و با خرید به قیمت مناسب می تواند چرخه تولید را ثبات بخشد و كشت این محصولات را برای كشاورز مقرون به صرفه كند.
رییس نمایندگی شركت توسعه كشت دانه های روغنی در گلستان همچنین متذكر شد: دولت می تواند با اعطای تسهیلات كم بهره به مباشر خرید و شخصی كه متخصص كار است بدرستی از بازرگانی محصول حمایت كند.
به گفته معطوفی، برنامه ریزی برای زراعت و پرداخت به موقع وجه محصول كشاورز یكی دیگر از راه های تشویق كشاورزان به كشت و توسعه دانه های روغنی و بازرگانی این محصولات است.
معطوفی اظهار كرد: زراعت دانه های روغنی اگر چه اندك است اما از زراعت شالی مقرون به صرفه تر است به طوری كه نیاز آبی یك هكتار آب شالی برابر پنج هكتار آب آفتابگردان است و هزینه سنگینی دارد و سبب وارد آمدن صدماتی به محیط زیست و منابع آبی استان می شود.
* از صنایع تبدیلی حمایت شود
رییس اداره پنبه و دانه های روغنی سازمان جهاد كشاورزی گلستان نیز در گفت و گو با ایرنا، كمبود ادوات و ماشین آلات خاص زراعت سویا را از موانع فراروی توسعه كشت این محصول عنوان كرد.
'سهراب سهرابی' در عین حال یكی از راهكارهای توسعه كشت دانه های روغنی را حمایت استانداری و سازمان صنعت، معدن و تجارت از استقرار صنایع تبدیلی مربوط به دانه های روغنی در سطح استان گلستان دانست.
وی یادآور شد: اكنون پنج كارخانه روغن كشی در استان گلستان وجود دارد كه كمتر از یك سوم ظرفیت آنها فعال است.
سهرابی همچنین گفت: سویا جزو خانواده حبوبات است كه كشت محصولات این خانواده باعث افزایش حاصلخیزی و بهبود خواص فیزیكی، شیمیایی و بیولوژیك خاك خواهد شد و در بلندمدت، پایداری تولید را در محصولات كشاورزی استان به همراه دارد.
سهرابی متذكر شد: كشاورزان آسیب هایی كه كشت برنج به ساختمان خاك و چاه های آبی وارد می كند، می دانند ولی چون این محصول درآمد بالایی دارد، اقدام به كشت آن می كنند.
وی با بیان این كه كشت برنج سه برابر زراعت سویا نیاز آبی دارد، گفت: اگر دولت بتواند با تعیین قیمت های مناسب، تعادل را در زراعت سویا و برنج برقرار كند، الگوی كشت جهاد كشاورزی مبنی بر كشت 15 هزار هكتار برنج در اراضی نسق، تحقق می یابد.
به گفته سهرابی، اكنون سطح كشت برنج در استان بالغ بر 60 هزار هكتار است كه با كاهش سطح زیر كشت آن می توانیم سطح كشت سویا را بیش از دو تا سه برابر افزایش دهیم.
وی ادامه داد: وزارت جهادكشاورزی طرحی با هدف افزایش ضریب خودكفایی در روغن و كنجاله تدوین كرده است كه با اجرای آن می توان به افزایش سطح كشت دانه های روغنی از جمله سویا در گلستان امیدوار بود.
سهرابی متذكر شد: كشور به طور متوسط بین 10 تا 13 درصد نیاز روغن خود را از دانه های روغنی تولید داخل تهیه می كند و بقیه به شكل دانه های روغنی و یا روغن تصفیه شده و همچنین كنجاله مورد نیاز دام و طیور از خارج وارد می شود.
به گفته وی، از حمایت های دیگر در مراحل مختلف رشد این دانه روغنی، مبارزه بیولوژیك است كه به منظور كنترل خسارت آفات و حمایت از بهره برداران در دستور كار قرار دارد.
سهرابی ادامه داد: بازدیدهای میدانی و ارایه توصیه های فنی برای كنترل خسارت علف های هرز و مبارزه با آفات و بیماری ها از خدمات دیگری است كه توسط كلینیك های گیاه پزشكی و كارشناسان مستقر در مراكز جهاد كشاورزی و با هدف نظارت بر مزارع بهره برداران صورت می گیرد.
رییس اداره پنبه و دانه های روغنی جهاد كشاورزی گلستان ادامه داد: برداشت ارقام زودرس مزارع سویای استان از اوایل مهر آغاز می شود و تا اواخر مهر ادامه دارد و ارقام دیگر در فاصله زمانی نیمه دوم مهر تا پایان آبان برداشت می شود.
وی پیش بینی كرد: امسال بین 110 تا 120 هزار تن دانه روغنی سویا از مزارع استان برداشت شود.
سهرابی درباره قیمت خرید تضمینی این محصول نیز گفت: بر اساس مصوبه شورای اقتصاد، قیمت خرید تضمینی سویا امسال 17 هزار ریال تعیین شده كه نسبت به قیمت سال گذشته كه 78 هزار ریال بود، رشد خوبی داشته است.
به گفته وی، سال گذشته كارخانجات روغن كشی و شركت توسعه كشت دانه های روغنی، دانه روغنی سویا را بر اساس قیمت توافقی بین 1700 تومان تا 1850 تومان خریداری كردند و امید است امسال نیز خرید توافقی فراتر از خرید تضمینی باشد.
وی اظهار كرد: سازمان جهاد كشاورزی سه مكانیسم خرید را برای دانه سویا پیش بینی كرده كه شامل عرضه محصول به مراكز خرید بورس كالای كشاورزی توسط كشاورزان، خرید توافقی توسط كارخانجات روغن كشی استان و خرید تضمینی است.
سهرابی توضیح داد: اتحادیه تعاونی های روستایی استان چند سالی است كه خرید توافقی سویا را با همكاری كارخانجات روغن كشی و بر اساس قرارداد دو جانبه ای كه با كارخانجات دارد، انجام می دهد و دانه سویا توسط شركت های تعاونی در مناطق مختلف شهرستان ها و روستاها، خریداری و به كارخانجات روغن كشی منتقل می شود.
وی با بیان این كه روغن و كنجاله سویا از طریق بورس عرضه می شود، گفت: ورود اتحادیه تعاونی استان به خرید دانه روغنی سویا، نقش بسزایی در منطقی شدن قیمت و تنظیم بازار دانه های روغنی استان داشته است.
* تعیین قیمت منطقی برای سویا ضروری است
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی گلستان نیز می گوید: ملاك تعیین قیمت محصولات كشاورزی بر اساس قیمت پیشنهادی وزارت جهاد كشاورزی است كه توسط نمایندگان ویژه رییس جمهوری تعیین و اعلام می شود.
'محمدرضا جامی' در گفت و گو با ایرنا با بیان این كه سعی بر این است كه قبل از شروع كشت محصولات پاییزه قیمت خرید تضمینی محصولات سال زراعی آتی تعیین شود، ادامه داد: این قیمت ها بر اساس میانگین قیمت تمام شده تولید محصول در سطح كشور و با درآمد منطقی و معقول برای كشاورزان تولیدكننده تعیین می شوند.
به گفته وی، خرید تضمینی محصولات كشاورزی یك سیاست حمایتی از تولید است اما باید توجه داشت با افزایش تولید در واحد سطح و كاهش هزینه های تولید، رقابت پذیری محصول تولیدی در مقایسه با محصولات وارداتی نیز افزایش خواهد یافت.
معاون سازمان تعاون روستایی گلستان گفت: در سال گذشته قیمت خرید تضمینی سویا 870تومان بود و امسال به 1700 تومان رسید و دست كم حدود 40 روز دیگر تا برداشت محصول سویا فاصله است و الان نمی توانیم با صراحت بگوییم كه خرید تضمینی اتفاق می افتد یا خیر.
وی با تاكید بر این كه قیمت تمام شده محصولات كشاورزی بالا است، افزود: ما باید با به كارگیری شیوه های نوین از جمله توسعه مكانیزاسیون، افزایش كارایی مصرف نهاده های زراعی و آب، عملكرد در واحد سطح را افزایش داده و رقابت پذیری را در بازارهای جهانی بالا ببریم.
جامی افزود: كشاورزانی كه عملكرد بالا دارند از قیمت خرید تضمینی محصول خود گله مند نیستند.
به گفته وی، ایران در تولید دانه های روغنی خودكفا نیست و با توجه به نیاز بخش دام و طیور و تامین روغن نباتی مصرفی، واردات دانه های روغنی و كنجاله انجام می گیرد.
جامی گفت: راه اندازی تعاونی های تخصصی محصولی نیز باید برآمده از نیاز تولیدكنندگان محصول باشد و تعاون روستایی و سازمان جهاد كشاورزی برای تسهیل گری، ترویج و تشكیل آن ها آمادگی لازم را دارد.
وی افزود: بسیاری از كشاورزان استان عضو تعاونی های روستایی، تولید و كشاورزی تحت نظارت سازمان تعاون روستایی هستند و تعاونی های تخصصی و محصولی نظیر زیتون كاران، زعفران كاران، پنبه كاران، دامداران و مرغداران هم تشكیل شده اند و اگر تعاونی برآمده از نیاز اعضا باشد مورد حمایت قرار می گیرد.
جامی ادامه داد: با توجه به این كه بهره برداران بخش كشاورزی عمدتا خُرد هستند، عرضه محصول آنها در بورس توسط آنان امكان پذیر نیست و تعاونی ها به نمایندگی از كشاورزان می توانند محصول را با رعایت استانداردهای مربوطه در بورس كالای كشاورزی عرضه كنند.
به گفته وی، البته ایجاد زیرساخت های لازم برای استانداردسازی محصول و اختصاص كمك هزینه در قالب یارانه می تواند آن را به جایگزین مناسبی برای خریدهای تضمینی تبدیل كند.
به گفته وی، چون بورس شرایط متفاوت دارد باید شرایط عرضه محصول در بورس مشخص و بعد كالا وارد آن شود.
سویا در دو تاریخ كشت بهاره و تابستانه كاشت می شود؛ كشت بهاره در اردیبهشت اتفاق می افتد و بین 5 تا 10 درصد كشت استان را شامل می شود و كشت تابستانه اغلب پس از برداشت محصولاتی مانند گندم، جو و كلزا در اواخر خرداد و اوایل تیر اتفاق می افتد و 90 تا 95 درصد كشت را شامل می شود.
سطح قرارداد منعقده با كشاورزان در سال جاری 61 هزار و 137 هكتار و سطح كشت آن 55 هزار و 206 هكتار و سطح سبز آن تاكنون 52 هزار و 176 هكتار است.
امسال 3300 تن بذرهای اصلاح شده طبقات مادری و گواهی شده شامل ارقام كتول (DPX)، سامان، سحر و ساری (JK) و همچنین سه هزار و 489 تن كودهای ازته، سه هزار و 120 تن كودهای فسفاته و حدود 25 تن كودهای پتاسه بین كشاورزان و بهره برداران با هدف حمایت از آنان توزیع شده است.
7464/602
گرگان - ایرنا - كشت دانه های روغنی از جمله در سویا در استان گلستان پنج دهه سابقه دارد اما این محصول برای توسعه نیازمند اختصاص ادوات زارعی و سیاست های مناسب بازرگانی است.