این واقعیت انكارناپذیر است كه ”زیستن“ بدون آب امكان پذیر نیست و با وجود آن كه بیش از ۷۰ درصد سطح كره زمین پوشیده از آب است، نزدیك به ۹۹ درصد آن را آب دریاها و یخچال‌های طبیعی تشكیل می‌دهد و تنها حدود 2 درصد سطح كره زمین را آبهای قابل دسترس و مناسب برای مصارف گوناگون شامل می‌شود.
منابع آب قابل استفاده بشدت وبه‌طور فزاینده در معرض آلودگی آلاینده‌هایی همچون فاضلاب‌های خام (تصفیه نشده)، پساب‌های صنعتی، باقی مانده‌های سموم و كودهای شیمیائی محلول قرار دارند، طوری كه همه ساله حجمی معادل ۲۰ میلیارد تن ضایعات و آلاینده به چنین منابع آبی قابل دسترسی تخلیه می شود.
بدین ترتیب و با توجه به افزایش روز افزون جمعیت جهان، سهم دسترسی انسان به منابع خاك كشاورزی و آب مطلوب، بشدت رو به كاهش است، به همین دلیل متخصصان كشاورزی فناوری‌های نوینی را برای رویارویی با كاهش كمی و كیفی منابع آب و خاك به‌كار گرفته اند.
یكی از گزینه‌های نوین برای بهره‌برداری از منابع موجود در مناطق خشك و نیمه خشك، توجه به ”تنوع زیستی“ فراهم آمده در این مناطق همچون امكان استفاده ازگیاهان جایگزین مانند گیاهان شورپسند است.
هم كنون بیش از 32 هزارو 200 كیلومتر از مناطق خشك و بیابانی ساحلی خالی از سكنه است و چنانچه اقداماتی برای تبدیل این نواحی به مناطق مولد اعمال شود، بیشتر این مناطق مكان‌هایی مناسب و دلپذیر برای اقامت هستند.
یك جایگزین برای تولید مواد غذایی در اراضی ساحلی مناطق خشك، انتخاب و كشت آن از جمله گیاهانی است كه امكان رشد آنها در خاك‌های شور (و یا شور و سدیمی) وجود داشته باشد و برای عملیات آبیاری این گیاهان بتوان از آبهای نامتعارف (از نظر شوری) و یا آب دریا به‌صورت مستقیم استفاده كرد چنین گیاهانی هالوفیت یا شورپسند نامیده می شوند و تحقیقات نشان می‌دهد كه برخی از گیاهان همچون ”آتریپلكس“ از نظر تولید محصول (علوفه) و میزان پروتئین با گیاه یونجه برابری می كند.
املاح اضافی كه جذب گیاه شده است را می‌توان پس از برداشت، آبشویی كرد و آزمایش‌های مقدماتی درباره مصرف این گیاه برای تعلیف دامها، نشان می‌دهد كه املاح جایگزینی آن در جیره غذائی برخی دامها درآینده امید بخش است.
سایر گیاهان از جمله گونه‌ای 'سالیكورنیا' از نظر تولید دانه كه محتوی مقادیر قابل ملاحظه‌ای روغن خوراكی و پروتئین است، در مراحل بررسی و نتیجه‌گیری است.
آزمایش‌های متعدد و متراكمی در جریان است تا بتوان از آب دریاهایی كه آبزیان در آن زیست می‌كنند را به‌دلیل غنی بودن آب آنها از ازت برای آبیاری گیاهان شورپسند به مصرف رساند، مقادیر رشد بسیار قابل ملاحظه در آزمایش‌هایی كه درآنها از چنین آبهای محتوی ازت زیاد، برای عملیات آبیاری گیاهان شورپسند به‌كاررفته، گزارش شده است طوری كه این قبیل گیاهان شور پسند ممكن است درآینده منابع غذایی قابل ملاحظه‌ای برای تغذیه انسان و دامها محسوب شوند.
با توجه به افت كیفیت آب و خاك كشاورزی به دلیل خشكسالیهای پی در پی بویژه در استان بوشهر، كشت گیاهان شورپسند (گیاهان شور زی) ضروری است.
گیاهان شورپسند گیاهانی هستند كه می‌توانند با آب دریا و دیگر آب‌ها و خاك‌های شور هم‌زیستی كنند و می‌توان از آب دریا برای آبیاری آنها استفاده كرد.
با توجه به منابع سرشار آب دریا این گیاهان كمك بسیار خوبی برای مهار بیابان و بیابان زدایی هستند و چندین كشور از این گیاهان در زیست‌بوم خود استفاده می‌كنند.
گیاهانی همچون حرا، سالیكورنیا و اسفناج باغی در گروه گیاهان شور پسند قرار دارند.
گیاهان بوته‌ای شورپسند بر روی خاك‌هایی كه شوری سولفاته - كلریده دارند و یا نزدیك سفره‌های آبی زیرزمینی قرار گرفته‌اند نظیر فرورفتگی‌های سولونچاك (شور و قلیایی) و سولونچاك‌های سواحل رشد می‌كنند كه دارای برگهای كوچك یا بی‌برگ هستند.
گیاهان شور پسند دارای تركه یا سرشاخه‌های جوان ضخیم و ماشوره‌ای و معمولاً دارای برگهای گوشتی هستند شیره سلول از محلول نمك‌های سولفاته و كلراته اشباع است.
گاهی اوقات تا 45 درصد وزن خشك مطلق برگ‌ها را نمك تشكیل می‌دهد فراوانی نمك‌های محلول در آب باعث افزایش فشار اسمزی شیره سلول و به تاخیر انداختن تبخیر و تعرق می شود و در بعضی از گیاهان شورپسند فشار اسمزی به 200اتمسفر نیز می‌رسد.
رییس مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهرگفت: افت كیفیت آب و خاك بویژه دراستان بوشهر ما را برآن داشت تا از اراضی كه قابلیت كشاورزی ندارند و یا این ظرفیت در آنها كم است، بهره برداری كنیم.
فرهاد فخری افزود: در این ارتباط از سال 74بحث استفاده از گیاهان شورپسند در بوشهر مطرح شد كه تا چند سال به صورت چند پروژه تحقیقاتی در استان كلید خورد.
وی اضافه كرد: با توجه به این كه چند گونه شور زیست در استان بوشهر وجود دارد درخواست ایجاد مركز ملی مرتبط با گیاهان شور زیست دراستان مطرح كه با همكاری استاندار وقت یك پایگاه و ایستگاه تحقیقاتی راه اندازی شد.
فخری بیان كرد: همچنین دراین ارتباط ساختار اداری در ارتباط با گیاهان شور زیست تهیه و ساختار علمی نیز در وزارت جهاد كشاورزی دراین زمینه به تصویب رسید.
وی گفت: هم اكنون زمینی در منطقه دلوار برای ساخت ایستگاه تحقیقاتی گیاهان شور پسند در نظر گرفته شده كه در دست ساخت است و فاز اول این ایستگاه در بهمن امسال افتتاح می شود.
رییس مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر با بیان این كه ایستگاه گیاهان شور پسند در استان بوشهر منحصر به فرد است گفت: فازهای بعدی این پروژه كه شامل توسعه مزارع و ورود تكنولوژی از خارج است نیز در گام های بعدی دنبال خواهد شد.
وی اظهاركرد: بهترین كشتی كه می توان در زمین های شور استان بوشهر داشت كشت علوفه ای و دانه های روغنی صنعتی است.
فخری گفت: بیش از 500 گونه شور زیست در استان بوشهر امكان كشت دارند كه از بین آنها تعداد محدودی اقتصادی است و هم اكنون كارشناسان در مرحله شناسایی و ایجاد بانك ژن (محل ذخیره بذر و نگهداری) آنها هستند.
وی اضافه كرد: بهترین اراضی مستعد كشت گیاهان شور پسند در استان بوشهر زمین های اطراف رودخانه حله و موند شناسایی شده است زیرا به دلیل وجود املاح زیاد آب این رودخانه مناسب كشاورزی نیست.
فخری یادآورشد: هم اكنون حدود 400 هزار هكتار اراضی شور و یا دارای مشكل شوری دراستان بوشهر شناسایی شده كه بخشی از آنها را می توانیم زیر كشت گیاهان شور پسند ببریم.
وی ادامه داد: در كشت گیاهان شور پسند امكان استفاده مستقیم از آب دریا و آب شور رودخانه ها وجود دارد كه در شرایط خشكسالی و كم آبی این امر كمك زیادی به بخش كشاورزی است.
فخری اظهاركرد: توسعه گیاهان مانگرو (حرا)، استفاده از آبهای شور برای تولید جلبك ها و استفاده از رودخانه ها برای تولید انبوه علوفه مورد نیاز دامها از جمله طرح های در دست اجراست.
وی بیان كرد: برای اجرای این پروژه در سطح 100 هكتار و انتقال تكنولوژی و تجهیز دستگاههای آزمایشگاهی 100 میلیارد ریال اعتبار پیش بینی شده است كه با توجه به اهمیت اجرای این طرح استاندار و معاونت علمی فناوری رییس جمهوری برای همكاری و حمایت از این پروژه قول مساعد داده اند.
فخری اظهاركرد: با توجه به خشكسالی های پی در پی و كاهش شدید منابع زیرزمینی آب كه از نظر علمی غیر قابل جبران است و این امر باعث می شود كه در آینده بخشی از زمین ها غیر قابل استفاده شود استفاده از آبهای غیر متعارف ضروری است.
وی گفت: در این شرایط با توجه به وجود منابع آب شور رودخانه ها و دریا در استان بوشهر كه توان و ظرفیت تولید بالایی دارند اگر زمینه استفاده از آبهای شور و خاك هایی كه دارای مشكل شوری هستند، فراهم شود می توانیم یك منبع جدید انرژی (كالری) برای بخش كشاورزی داشته باشیم.
فخری بیان كرد: تولید علوفه به صورت طبیعی با استفاده از آبهای شیرین هزینه بر و مصرف آب بالایی دارد، این درحالی است كه گیاهان شور پسند منبع تامین كننده آب آنها هزینه زیادی ندارد و تولید آن اقتصادی است.
وی ادامه داد: استان بوشهر هم اكنون به صورت سنتی از گیاهان شور پسند استفاده می كند كه با اجرای این طرح پیش بینی شده است، بوشهر در آینده به سمت تولید گیاهان شور پسند برود.
معاون امورعمرانی استانداری بوشهر گفت: با توجه به خشكسالی های پی در پی و كمبود منابع آبی، طرح كشت گیاهان شور پسند در این استان درقالب طرحی نوین تدوین شده است و به صورت پایلوت اجرا خواهد شد.
شاپور رستمی افزود: جهاد كشاورزی این استان باید راهكارهای تغییر الگوی كشت برای كاهش مصرف آب را ارایه كند تا بتوان از منابع آبی موجود بیشترین بهره وری را داشته باشیم.
وی اضافه كرد: مدیریت مصرف آب به عنوان یك فرهنگ باید در دستور كار مردم در حوزه های كشاورزی و شرب قرار گیرد تا از بحران كم آبی عبور كنیم.
رستمی با اشاره به این كه بیشتر مصرف آب در بخش كشاورزی است تصریح كرد: سازمان جهاد كشاورزی استان بوشهر موظف است با ترویج طرح الگوی مصرف در میان كشاورزان آنان را مكلف به اجرا آن كند.
دبیر كمیته تحقیقات شركت سهامی آب منطقه ای استان بوشهر گفت: رویكرد نوین درمدیریت مصرف بهینه آب با مدیریت آبهای نامتعارف امكان پذیر است.
جابر مظفری زاده افزود: استان بوشهر با داشتن بیش از 2.6 میلیارد مترمكعب آبهای نامتعارف سطحی، بیش از نیم میلیارد مترمكعب پساب شهری، زهاب كشاورزی و منابع قابل توجه آبهای نامتعارف زیرزمینی، ظرفیت عظیمی از آبهای نامتعارف را در خود جای داده است كه علاوه براین، پهنه های وسیعی از دشتهای این استان به دلیل شوری خاك با وجود شوره زارها، بدون استفاده مانده است.
وی ادامه داد: به دلیل برداشت بیش از حد بخش كشاورزی از آبهای شیرین و متعارف، حفر چاههای غیر مجاز، بهره وری پایین آب در بخش كشاورزی و نیز بروز خشكسالی و تغییر اقلیم، وضعیت منابع آب استان بوشهرا ز لحاظ پایداری در وضع بسیار نامطلوبی است.
مظفری زاده از بین رفتن حجم عظیمی از آبهای شیرین، خشك شدن برخی از آبخورهای مهم و كم آب شدن همه دشت های استان تنها بخشی از پیامدهای منفی عدم مصرف بهینه آب عنوان.
وی بیان كرد: شورورزی به معنای استفاده از آب شور و خاك شور برای تولید گیاه، علوفه، ماهی و میگو، برق، نمك و سوخت زیستی، مواد معدنی برای خوراك پتروشیمی ها ،صنایع دامپروری، دارویی و بهداشتی است.
مظفری گفت: به دلیل ظرفیت های موجود در استان بوشهر، پیشنهاد این استان به عنوان پایلوت پژوهش، مطالعات كشت و صنعت شورورزی و آبهای نامتعارف كشور در دستور كار قرار گرفته است. ك/4
629/539
بوشهر- ایرنا - خشكسالی های پی درپی و برداشت و مصرف بی رویه آب از منابع زیر زمینی و سطحی در سال های اخیر در نقاط مختلف كشور باعث شده تا بسیاری از دشت ها از لحاظ برداشت آب ممنوعه اعلام و بخش عمده ای از اراضی كشاورزی نیز به شوره زار و بیایان تبدیل شود.