داعش در پی هویت سازی در فضای مجازی

جریان های به حاشیه رانده شده كه به دلایل گوناگون راه تندروی و خشونت گرایی را برگزیده اند، این روزها بیش از پیش در شبكه های مجازی خودنمایی می كنند.

طی نشست خبرگزاری جمهوری اسلامی با عنوان «جریان تكفیری در شبكه های اجتماعی» كه بیست و دوم آبان ماه در بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها برگزار شد، «ابراهیم متقی» استاد روابط بین الملل و «منصور ساعی» استاد علوم ارتباطات، به واكاوی دلایل گرایش گروه های تندرو به فضای مجازی و كاركردهای ابزارهای نوین ارتباطی برای گروه هایی مانند داعش پرداختند.

متقی با اشاره به تغییر دنیای كنونی پس از جنگ سرد، «مرززدایی» را زمینه اصلی گروه های تروریستی دانست كه با بهره گیری از گرایش های فرقه گرایانه با ذات مذهبی، بیشتر در كشورهایی پا گرفته اند كه به گسست سرزمینی، ضعف قدرت یا شكست حاكمیتی دچار شده اند.

وی با تاكید بر از میان رفتن كاركردهای كهن دولت های اقتدارگرا به ویژه در خاورمیانه، افزود: زمانی كه ساختارهای كهن فرو بریزد، دولت ضعیف می شود و برد فضای اجتماعی از فضای قانونی بیشتر خواهد شد.

این استاد روابط بین الملل با بیان اینكه «در فضای ارتباط شبكه ای هویت ها دگرگون می شود»، تاكید كرد گروه هایی مانند داعش با ابزارهای پیشرفته به خوبی آشنایند و هویت آنها ماهیتی شبكه ای دارد. این گروه ها حتی پایگاه های داده قدرتمندی در اختیار دارند و از آنها برای شناسایی افراد گوناگون بهره می برند.

به گفته او، «جنگ داعش بیش از آنكه ماهیت نظامی داشته باشد، ماهیت اطلاعاتی و امنیتی دارد».

منصور ساعی به عنوان دیگر كارشناس حاضر در این نشست، جریان تكفیری در شبكه های اجتماعی را با رویكرد «هویت رسانه ای» بررسی كرد.

این استاد علوم ارتباطات با اشاره به توسعه فناوری های اطلاعاتی و رسانه ها، آسان شدن كاربری های رسانه ای و تولید محتوا، افزایش سواد رسانه ای عمومی و... تاكید كرد «اكنون قدرت در دستان مردم است نه دولت ها و در چنین فضایی افكار عمومی و گروه های به حاشیه رفته به ویژه در كشورهای چندقومیتی مانند عراق، برای ابراز وجود فضای مناسبی یافته اند».

ساعی افزود: با پیدایش رسانه های نوین آنلاین، گروه های به حاشیه رانده شده ای كه احساس توهین و تحقیر می كردند فرصت بازتولید هویت خود را یافته اند. برخی از این گروه ها نیز به سوی رفتارهای رادیكالی و خشونت طلبانه گرایش یافته و از شبكه های اجتماعی برای بازنمایی خود بهره گرفته اند.

وی با اشاره به توجه همیشگی گروه های تندرو و حاشیه ای به رسانه ها برای بازتاباندن رفتارها و اعمال خود، گفت: ابزار نوین گروه های تكفیری، شبكه مجازی است كه این روزها آنچنان گسترش یافته و عمومی شده كه حتی كنترل آن از دست آمریكا نیز خارج شده است.

به گفته او، «شبكه های اجتماعی و رسانه های آنلاین به ركن پنجم دموكراسی تبدیل شده اند».

ساعی با بیان اینكه «شبكه های اجتماعی مرزهای ملی و ساختار سنتی قدرت را به هم ریخته اند»، افزود: اگر برای سركوب های اجتماعی و سیاسی گروه های قومی- مذهبی چاره ای اندیشیده نشود و تنوع های فكری به رسمیت شناخته نشود، همچون آتش زیر خاكستر در فضای شبكه ای، خود را بازیابی می كند.

این كارشناس مسائل رسانه ای با اشاره به خیزش های مردمی طی چهار سال گذشته در خاورمیانه و شمال آفریقا و بازتاب آن در شبكه های اجتماعی گفت: بخشی از نسل جوان به شدت تقدس زدا و نصیحت گریز است و با فاصله گرفتن از ارزش های سنتی به ارزش های مدرنی مانند مردمسالاری (دموكراسی) گرایش دارد.

وی افزود: این گذار تاریخی در كشورهای منطقه در حوزه تولید محتواهای رسانه ای مانند فیلم رخ داد. همچنین طی این سال ها دغدغه های معیشتی و شغلی، رفاه اجتماعی و حق زندگی در شبكه های مجازی مطرح شد. در چنین فضایی گروه هایی مانند داعش با ترسیم فضای مطلوب برای مردمی كه خواهان تغییر بودند، در نقش یك منجی ظاهر شدند و نظرها را به سوی خود جلب كردند.

به باور او، برای مبارزه با این گروه های فعال در شبكه های اجتماعی نمی توان با قهر، انكار، سانسور و... وارد شد بلكه باید دغدغه های جامعه شناسایی و پاسخ داده شود تا جذابیت های گروه های تندرو مانند داعش از میان رود و نگرش های افراط گرایانه آنها تعدیل شود.

گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**1961**1358