نقش ایمنی مواد غذایی در تندرستی و سلامت جسم و روح انسان امری انكارناپذیر است. از این رو، تولید محصولات و فرآورده های غذایی سالم و ایمن برای انسان از اهداف همیشگی دولت ها و سازمان های فراملی همچون سازمان جهانی بهداشت و سازمان خوار و بار و كشاورزی ملل متحد (فائو) بوده است.
** كیفیت، قربانی كمیت
ایمنی مواد غذایی از اصول مهم و پذیرفته شده برای سلامت انسان در همه جوامع است، به این معنا كه مردم یك جامعه از سلامت غذای مصرفی خود اطمینان خاطر داشته داشته باشند؛ اما در دگرگونی های بسیار جهان امروزی این اطمینان تا اندازه زیادی كمرنگ شده و از میان رفته است.
به نوشته تارنمای سازمان جهانی بهداشت، ایمنی مواد غذایی روز به روز در معرض خطرهای تازه ای قرار می گیرد. دگرگونی در شیوه تولید، توزیع و مصرف، پیدایش عوامل بیماری زای تازه و افزایش مقاومت ضدمیكروبی، ایمنی مواد غذایی را به چالش كشیده است (1).
با وجود پیشرفت هایی كه در دانش و فناوری و افزایش بهره وری برای كشورها به دست آمده است، گاه در زمینه های گوناگون تولید به ویژه در عرصه فرآورده های زیستی از جمله تولیدات كشاورزی و مواد غذایی ارزش كیفی قربانی كمیت شده و سلامت و امنیت غذایی با خطر روبرو می شود.
عرضه مواد غذایی به طور فزاینده رو به جهانی شدن است و این امر به توجه بیش از پیش كشورها به تقویت ایمنی مواد غذایی نیاز دارد. از این رو، سازمان جهانی بهداشت شعار روز جهانی بهداشت در سال 2015 میلادی (1394 خورشیدی) را ترویج تلاش ها برای بهبود ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا بشقاب (همیشه و همه جا) قرار داده است (2).
شاید زمانی كه دانشمندان به نوآوری های مكانیكی و شیمیایی در زمینه صنعت و كشاورزی دست پیدا كردند هیچ گاه از پیامدهای زیانبار آن آگاه نبوده یا به آن توجهی نداشتند.
مكانیزه كردن كشاورزی كه افزون بر بهره گیری از ماشین آلات، استفاده از سموم دفع آفات و همچنین اصلاح ژنتیكی بذرها را نیز شامل می شود، كمیت تولید و بازدهی محصول را در زمین های زراعی بالا برده و سودآوری اقتصادی بیشتری را برای بهره برداران به همراه داشته است.
افزایش كمیت و میزان بهره وری از نظر بهره برداران امری مطلوب است اما كاهش كیفیت تولیدات و فرآورده های كشاورزی را به دنبال دارد.
افزون بر آن سموم و مواد به كار رفته در مراحل گوناگون تولید، سلامت و ایمنی غذایی انسان ها را با خطرها و بیماری های بسیاری روبرو كرده است.
**تولید زیستی (ارگانیك)، اصل مهم كشاورزی پایدار
با وجود اینكه امروزه درباره پایداری در ابعاد گوناگون توسعه سخن بسیار می رود و پایداری در كشاورزی و محیط زیست نیز خیلی مورد توجه است اما نه فقط در كشور ما بلكه در سراسر جهان این موضوع تا اندازه زیادی نادیده گرفته شده و روز به روز سلامت انسان در معرض خطرهای بسیاری قرار می گیرد و چالش های زیادی در محیط زندگی او ایجاد می شود.
كشاورزی زیستی (ارگانیك) به عنوان شیوه ای از تولید در كشاورزی پایدار، چاره و راهكار مناسبی است كه با كاهش خطرها و بیماری های ناشی از كاربرد مواد شیمیایی در تولید فرآورده های كشاورزی، سلامت و ایمنی غذایی را برای نسل كنونی و آیندگان به دنبال دارد.
این نوع از كشاورزی همسو با توسعه پایدار، عملیاتی است كه با هدف كاهش مصرف نهاده های غیرطبیعی اجرا می شود و در آن استفاده از كود و سموم شیمیایی، مواد نگهدارنده سنتز شده، داروهای شیمیایی، اندامگان (ارگانیسم های) تولید شده به روش مهندسی ژنتیك و پساب ها كنار گذاشته می شود (3).
در ایران همچون دیگر كشورها، با وجود آگاهی مسوولان، كارشناسان و بهره برداران از پیامدهای زیانبار نهاده های شیمیایی و هشدار ها و تشویق های سازمان ها و نهادهای بین المللی برای كشاورزی پایدار، همچنان استفاده از مواد غیرطبیعی بالا است. این امر سلامت شهروندان و مصرف كنندگان را تهدید می كند.
در همین پیوند، روزنامه «جام جم» بیست و هفتم خردادماه 1393 نوشت: در مزارع و باغ های كشاورزی كشور استفاده بیش از اندازه سموم و كودهای شیمیایی برای تولید محصول بیشتر در شرایطی گسترش یافته كه بقایای این مواد در محصولات كشاورزی به بروز بیماری های خطرناك و شیوع سرطان های گوناگون منجر شده است؛ این معضل در شرایطی رو به افزایش است كه كارشناسان كشاورزی معتقدند بر چگونگی میزان استفاده از این سموم در مزارع كشاورزی نظارت چندانی صورت نمی گیرد (4).
استفاده پیوسته و بی رویه از سموم و كودهای شیمیایی در كشاورزی به ویژه در تولید محصول های گلخانه ای، استفاده از آب های آلوده در آبیاری و... نمونه هایی از مشكلات فراوانی است كه كشاورزی كشورمان را به بستری آسیب زا تبدیل كرده و به توجه جدی و پیگیری های مسوولانه كارشناسان و دست اندركاران نیازمند است.
كاربرد این نهاده ها در كشاورزی كه بیشتر وارداتی هستند، در شرایطی صورت می گیرد كه كیفیت آنها نیز زیر سوال است.
در كنار خطر مصرف بی رویه نهاده ها، این روزها انتشار خبرهایی درباره بهره گیری از ماده شیمیایی هورمونی وارداتی برای خوش رنگ كردن گوجه فرنگی، به نگرانی های مردم دامن زده و این در شرایطی است كه وزارت بهداشت، جهاد كشاورزی و سازمان استاندارد هنوز واكنشی در این زمینه از خود نشان نداده اند (5).
به نظر می رسد الگوهای پایدار كشاورزی و به طور كلی توسعه پایدار در كشور ما همچون دیگر كشورهای در حال توسعه كمابیش نادیده گرفته می شود.
روشن است چنین امری از زیاده خواهی های نسل كنونی اعم از كارشناسان، مسوولان و مردمی ناشی می شود كه دانسته یا ندانسته سرمایه ها و سلامت عمومی جامعه را به نابودی می كشاند.
بروز انواع بیماری ها به ویژه شیوع سرطان های گوناگون میان افراد جامعه یكی از مهمترین پیامدهای ناشی از كمیت سنجی به جای كیفیت خواهی و اعمال خودخواهانه نسل كنونی در قبال خود و نسل های آینده است.
-----------------------------------
منابع:
1) http://www.who.int/campaigns/world-health-day/2015/event/en/
2) همان
3) http://ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=10988
4) www.jamejamonline.ir
5) http://www.khorasannews.com/OnlineNews.aspx?category=All&newsid=1225091
--------------------------------------
از فاطمه دوله - گروه تحقیق و تفسیر خبر
پژوهشم**ف.د**1358
تهران - ایرنا - دگرگونی در شیوه تولید، توزیع و مصرف و بهره گیری از مواد و كودهای شیمیایی برای افزایش كمیت به جای كیفیت به پیدایش عوامل بیماری زای تازه و افزایش مقاومت ضدمیكروبی منجر شده كه ایمنی مواد غذایی را به چالش كشیده است.