گفت و گوهای هسته یی در كشاكش نقد و تخریب

ضرورت نقادی یكی از مهمترین محورهایی بوده كه «حسن روحانی» رییس جمهوری از زمان تصدی این سمت، همواره بر آن تاكید كرده است. رییس جمهوری از همان ابتدا با اعلام استقبال از نقد دلسوزانه و كارشناسانه ی صاحبنظران مسایل گوناگون، از آنان خواست تا در اصلاح امور به كمك دولت آیند. تاكید بر نقد منصفانه از سوی منتقدان «شناسنامه دار» دیگر موضوع مورد تاكید روحانی بوده است.

در هفته های اخیر دیدار و گفت و گوی «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ی كشورمان با «جان كری» همتای آمریكایی اش بهانه یی برای طرح برخی دیدگاه های منتقدانه در مورد منش دیپلماتیك كارگزاران سیاست خارجی كشورمان و به طور ویژه خود ظریف فراهم آورد؛ انتقادهایی كه در پاره یی موارد با تخریب و موضع گیری های مغرضانه و برآمده از سیاست زدگی در هم آمیخت.

این مساله سبب شد تا رییس جمهوری بازهم از نقد، بایسته ها و نبایسته های آن سخن به میان آورد. روحانی روز شنبه یازدهم بهمن ماه در مراسم هفتمین جشنواره ی بین المللی فارابی با اشاره به برخی موضع گیری ها در مورد فرایند مذاكرات زیر پوشش نقد تصریح كرد: معنی انتقاد «هو» كردن، تهمت و تخریب نیست بلكه نشان دادن راه درست، مفهوم واقعی انتقاد است.

روحانی حمله های صورت گرفته به دولت و مذاكره كنندگان هسته یی را به دور از مفهوم واقعی انتقاد و ریشه و انگیزه ی آن را تندروی و بهانه جویی هایی دانست كه به منافع ملی آسیب می زند.



***نقد چیست؟ منتقد كیست؟

واژه ی نقد را ارزیابی، بررسی، شناسایی، زیر و رو كردن، جدا كردن خوب و سره از بد و ناسره و تشخیص محاسن و معایب معنا كرده اند. مفهوم نقد نیز قضاوت بی طرفانه و ارزیابی كارشناسانه، منطقی و مستدلِ رفتار، گفتار، افكار و آثار دیگران است و از این رو با عیب جویی و اشكال تراشی تمایز می یابد. البته برخی معتقدند معنای نقد با انتقاد متفاوت است. از این منظر، در نقد، هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت در كنار هم بیان و بررسی می شود ولی انتقاد فقط ناظر بر نكات منفی و كاستی ها است و برخلاف نقد ضابطه و معیار مشخصی ندارد.

با وجود این تفكیك های معنایی آنچه نقد را از عیب جویی و بهانه تراشی متفاوت می سازد عناصری چون انصاف، استدلال، همه جانبه نگری، دوری از حب و بغض و نیز داشتن تخصص و آگاهی از موضوع بررسی است.

از منظر بررسی كاركردها باید گفت نقد به عنوان عاملی اصلاحی، پیش برنده و بالنده به برنامه ریزان، سیاستگذاران، مدیران و مجریان فرصت بازنگری و همه سونگری واقعگرایانه را همراه با در نظر گرفتن افكار عمومی می بخشد و جلوی بسیاری از ریزش ها و دوباره كاری ها را می گیرد.

در برابر، نقادی گاه به بهانه و پوششی برای سیاه نمایی و منفی بافی با هدف تخریب دیگری تبدیل می شود و پیامدی معكوس با سازندگی و اصلاح به بار می آورد.

در این زمینه رهبر انقلاب در مراسم بیست و چهارمین سالروز رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی در تعریف نقد و انتقاد فرمود: انتقاد باید به معنی عزم و نیت برای پیمودن آینده‌ ی پرتلاش و افتخارآمیز باشد، نه به معنای سیاه ‌نمایی و منفی‌ بافی و بی ‌انصافی. (1)



*** مذاكرات هسته یی و بررسی نقادانه

پرونده ی هسته یی در طول سال های گذشته مهمترین دستوركار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده و بخش مهمی از توان دیپلماتیك كشور در عرصه ی بین المللی به آن اختصاص یافته است.

آنچه در یك دهه ی گذشته اتفاق افتاد، امنیتی شدن پرونده ی فعالیت های صلح آمیز هسته یی و به دنبال آن خارج شدن این پرونده از «آژانس بین المللی انرژی اتمی» و انتقال آن به شورای امنیت سازمان ملل متحد بود؛ پرونده یی كه به صدور 6 قطعنامه ی ضد ایرانی و مبنایی برای پی افكندن ساختار ظالمانه ی تحریم علیه كشورمان منجر شد.

با روی كار آمدن دولت تدبیر و امید و حاكم شدن گفتمان اعتدال و راهبرد «تعامل سازنده» بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بهره گیری از دیپلماسی پویا برای برون رفت از تنگناهای بین المللی پیش روی كشور در صدر فعالیت های دستگاه سیاست خارجی قرار گرفت.

در این مسیر، دولت تدبیر و امید تلاش كرد در راستای آرمان های اصیل انقلاب و نظام و بر مبنای اصول «عزت، حكمت ومصلحت»، پیگیر احقاق حقوق ملت و منافع ملی باشد.

برگزاری 16 دور مذاكره ی نفس گیر میان ایران و 6 قدرت جهانی طی نزدیك به یك سال و نیم پس از روی كار آمدن دولت تدبیر و امید، نشان از پیچیدگی مهمترین پرونده ی سیاست خارجی كشور دارد.

هر چند منافع انكارناپذیر و غیرقابل چشم پوشی طرف های مذاكره از دستیابی به توافق سبب شده ایران و 6 قدرت جهانی اراده ی خود را معطوف به سرانجام رساندن گفت و گوهای هسته یی دارند، اما پافشاری بر مواضع، روند مذاكرات را به درازا كشانده است.

با توجه به سنگینی بار مذاكرات بر دوش كارگزاران دیپلماسی و تلاش بیشینه ی آنان برای حفظ حقوق و دستاوردهای هسته یی و نیز خروج از تنگنای تحریم ها، مردم و بسیاری از مسوولان نظام در سه قوه و در صدر آنان رهبر انقلاب بارها پشتیبانی خود از مذاكره كنندگان هسته یی را اعلام داشته اند. با این حال انتقادهایی نیز در نهادهایی مانند مجلس نسبت به عملكرد دستگاه دیپلماسی كشور صورت گرفته و در چارچوب های كارشناسانه چون كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، نقدها برای بهبود روند مذاكرات به مجریان سیاست خارجی ارایه شده است.

در برابر نقدهای سازنده، برخی هسته های سیاسی زیر پوشش انتقاد و با هدف خدشه دار نشان دادن كارنامه ی دولت، گفت و گوهای هسته یی و مذاكره كنندگان كشور را هدف حملات بی محابا و غیرمنصفانه قرار داده اند و در پوشش هیاهوگری، كلی گویی و اتهام پراكنی، كمر به نابودی دستاوردها و به شكست كشاندن مذاكرات بسته اند.

در حالی كه رفع كامل تحریم ها و دفاع از حقوق هسته یی كشور از همان ابتدای مذاكرات در دوره ی دولت یازدهم مورد تاكید رییس جمهوری و نیز رییس دستگاه دیپلماسی كشور بوده و در فرایند دراز و پرپیچ و تاب گفت و گوهای هسته یی نیز نمود عینی آن آشكار شده است، تخریبگرانِ غرض ورز به جای تقویت و تسهیل فرایند دستیابی به منافع ملی به هر بهانه یی می كوشند كارگزاران سیاست خارجی را تخطئه كنند.

منتقدنمایان در حالی دولت را به نادیده گرفتن خواست ملی در زمینه ی رفع كامل تحریم ها متهم می كنند كه خود زمانی با «كاغذپاره» خواندن قطعنامه های تحریمی همصدا شده و حتی تحریم ها را فرصت ساز قلمداد می كردند.

بهانه جویی های اینچنینی سبب شده تا رسانه ها و دستگاه های تبلیغاتی منتقدنمایان در هفته های اخیر همه ی مسایل كشور در زمینه های گوناگون را به كناری نهاده و وزیر امورخارجه را به بهانه ی قدم زدن با همتای آمریكایی زیر بمباران خود بگیرند گویی ظریف برای لذت بردن از هوای ژنو و نه چانه زدن بر سر مهمترین موضوع اختلاف با وزیر خارجه ی آمریكا به خیابان آمده است.

در این زمینه، «علی خرم» تحلیلگر سیاست خارجی در گفت ‌وگو با پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: یك ‌سری رفتارهای دیپلماتیك وجود دارد كه در همه جای جهان پذیرفته شده است. ایران نیز به‌ عنوان عضوی از جامعه ی جهانی به این رفتارهای دیپلماتیك پایبند است. قدم ‌زدن رهبران و مقام های كشورها در كنار یكدیگر یك نوع آداب و رسوم بین‌المللی است. مگر تاكنون مسوولان در كنار یكدیگر قدم نمی‌زدند؟

این تحلیلگر مسایل بین‌المللی درباره انتقادهای مطرح شده گفت: این سخنان انتقاد نیست، بلكه بهانه است و یك كلمه از آنها در راستای تامین منافع و مصالح ملی نیست و هیچ اساس و پشتوانه ی معقول و كارشناسی ندارد.

«حسن بهشتی پور» تحلیلگر مسایل هسته یی هم در زمینه ی مذاكرات و رفتارهای دیپلماتیك مذاكره كنندگان گفت: این روش یكی از ساده ترین و بدیهی ترین اقدام هایی است كه یك دیپلمات می تواند انجام دهد و ابتكاراتی كه یك دیپلمات انجام می دهد در اختیار خود او است. ما باید اصل مذاكرات را ارزیابی كنیم و اینكه آقای ظریف خیلی محكم و استوار دارند مذاكرات و منافع ملی را دنبال می كنند. بنابراین چه نشسته و چه ایستاده و چه پشت میز و چه راه بروند و مذاكره كنند یا هر اقدام دیگری كه انجام دهند مهم منافع ملی ایران است و مهم این است كه در راستای تامین منافع و در تعارض با آرمان های جمهوری اسلامی ایران نباشد.

این كارشناس مسایل بین المللی افزود: گروه های مخالف از یك سو این پرسش را دارند كه چرا مذاكرات به نتیجه نمی رسد اما از سوی دیگر جلوی ابتكار، خلاقیت و اقدام های ابتكاری را می گیرند. بنابراین اگر افرادی انتقاد می كنند باید اشكال را مطرح كنند، به طور دقیق این اشكال ها را به افكار عمومی توضیح دهند و دلایل آن را بیان كنند.

بهشتی پور در مورد ویژگی های نقادی گفت: منتقد منصف و دلسوز كسی است كه نگاه جامعی به موضوع داشته باشد و در مسیر اصلاح و نه بزرگنمایی اشكال ها حركت كند.

در ادامه باید گفت هیچ نقشه ی راه یا فرایندی- چه طرحی عمرانی و اقتصادی و چه برنامه یی دیپلماتیك برای دستیابی به هدفی در سیاست خارجی- در عرصه ی عمل بركنار از اشكال نیست و می طلبد كه با نظر منتقدانه ی كارشناسان و صاحبنظران، ضریب خطای آن به كمترین میزان ممكن برسد. در این صورت بیشترین منافع و بهره وری از فرایند یاد شده به دست خواهد آمد.

به طور مشخص، فرایند مذاكرات هسته یی نیز نیازمند بهره جویی از نظر كارشناسان و دلسوزانی است كه با آگاهی از قواعد دیپلماتیك و قوانین كنشگری بین المللی، تنها هدفِ دستیابی بیشینه به منافع ملی و حركت در جهت آرمان های نظام اسلامی را چراغ راهنمای خود قرار دهند و بركنار از غرض ورزی های شخصی یا گروهی به مصالح عمومی كشور بیاندیشند.

*گروه پژوهش و تحلیل خبری

پژوهشم**2040** 9279**2054