فرصت دیپلماسی با ایران را از دست ندهید

موضوع هسته ای جمهوری اسلامی ایران طی سال های گذشته نقطه كانونی بسیاری از بحث های راهبردی و سیاست خارجی بوده است؛ موضوعی كه هر یك از اندیشكده ها و مراكز پژوهشی در غرب و دیگر كشورها از منظر و رویكردی به آن پرداخته است.

در ادامه، به برخی از این رویكردها و دیدگاه ها درباره برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران و گفت و گوهای تهران با گروه 1+5 اشاره می شود.



***اقدام كنگره برای افزودن تحریم های تازه علیه ایران یك اشتباه سهوی نبوده، بلكه مانع تراشی است

تارنمای آمریكایی «نشنال اینترست» چهاردهم بهمن در مطلبی با نام «الان گفت و گوها با ایران را غرق نكنید» از نمایندگان كنگره ی این كشور خواست از تصویب تحریم های تازه ضد ایران خودداری كنند.

در این تحلیل آمده است: هر دیپلماتی به شما خواهد گفت هدف از گفت و گوها، گرفتن چیزی از طرف روبرو است بدون این كه چیز زیادی در قبال آن بدهی.

نویسنده تاكید می كند «دیپلماسی كار سختی است نه فقط به این علت كه وضعیت سیاسی داخل كشورها با هم متفاوت است و منافع كشورها با هم فرق دارد بلكه گاهی به این علت كه كشورها در برابر یكدیگر سنگربندی كرده اند. بنابراین، باید در برخی مواقع برای اطمینان از نتیجه بخش بودن گفت و گوها قمار كرد».

نویسنده به گفت و گوهای بلندمدت ایران و گروه 1+5 كه هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است، اشاره می كند و می نویسد: ایران بر لغو تحریم های بین المللی و داشتن 10 هزار سانتریفیوژ پافشاری می كند در حالی كه غرب مخالفت می كند و باقی ماندن فقط چهار هزار و 500 سانتریفیوژ را می پذیرد.

وی می افزاید: افزون بر این، رهبر (معظم) ایران اعتماد كاملی به واشنگتن درباره عمل به تعهدات ندارد.

نشنال اینترست در پیشنهادی از كنگره خواسته است فرصت و فضای بیشتری برای ادامه گفت و گوها فراهم آورد و می نویسد: طی 14 ماه گذشته گفت و گوهای هسته ای در جریان بوده و فقط كمتر از سه ماه تا توافق درباره چهارچوب های كلی باقی مانده است. هیچ كس نمی داند آیا تا پایان مارس (یازدهم فروردین 1394) به توافق سیاسی خواهیم رسید یا بتوانیم پس از آن تا ماه ژوئن (تیرماه 1394) توافق نهایی را امضا كنیم. به طور كلی در حالی كه پنج ماه بیشتر تا تصمیم گیری درباره برنامه هسته ای ایران باقی نمانده از نظر منطقی درست نیست كنگره، تحریم های تازه ای ضد ایران تصویب كند. بنابراین اگر كنگره می خواهد تحریم های تازه ای وضع كند باید تا ماه ژوئن به دولت اوباما فرصت دهد.

نویسنده با اشاره به تلاش برخی نمایندگان تندرو برای تصویب تحریم های تازه ضد ایران و همچنین تصویب لایحه ای كه در صورت توافق هسته ای با ایران باید كنگره درباره آن تصمیم گیری كند، می افزاید: كنگره می خواهد در مركز تصمیم گیری ها باشد اما فراموش كرده است فرمانده كل هر كه باشد - در دوره های گوناگون - از سوی مردم برای فرماندهی سیاست خارجی آمریكا انتخاب شده است.

به باور نشنال اینترست «اقدام كنگره یك اشتباه سهوی نبوده بلكه مانع تراشی است كه می تواند برای ایرانی ها این ابهام را پدید آورد كه آیا دولت آمریكا در صورت توافق با ایران قادر به اجرایی كردن توافق ها خواهد بود یا خیر».

این تارنما پیام كارشناسان و دولت آمریكا به كنگره را با توجه به تهدید رییس جمهوری این كشور برای وتوی تحریم های تازه، این گونه تفسیر می كند: اجازه دهید این روند پیش برود. زیرا هرگونه مزاحمت و مانع تراشی كه سرعت را كاهش دهد می تواند پس از 35 سال یكی از مهمترین اقدام های دیپلماتیك میان ایران و آمریكا را نابود كند. اگر كنگره می خواهد تحریمی ضد ایران تصویب كند - كه البته حق آن را دارد- باید تا ماه ژوئن صبر كند».(1)



***چه جایگزینی برای دیپلماسی و توافق وجود دارد؟

«سوزان مالونی» مشاور پیشین وزارت امورخارجه آمریكا، هشتم بهمن در مطلبی با عنوان «سیاست های داخلی و دیپلماسی به سوی تهران: كنگره و تهدید واقعی برای توافق هسته ای» كه در اندیشكده آمریكایی «بروكینگز» منتشر شد، تحرك دیپلماتیك و تداوم وضع گفت و گو را بهترین نشانه برای مثبت بودن این نشست ها خواند.

نویسنده با اشاره به رویارویی دولت اوباما و كنگره طی هفته های گذشته، به تلاش كنگره برای به كنترل درآوردن دیپلماسی و سیاست خارجی دولت اوباما و از سوی دیگر تلاش اوباما برای وتوی طرح های مصوب احتمالی كنگره اشاره می كند و می نویسد: تحریم های ایران همواره برای كنگره نقش «آرام بخش سیاسی» را بازی كرده است بدون این كه برای آن هزینه زیادی به همراه بیاورد. دولت اوباما در دیپلماسی خود نسبت به ایران سفت و سخت بوده است اما همگی می دانیم موضوع هسته ای ایران همواره یك هدف عینی برای جاه طلبی های هر كنگره بوده است.

مالونی می افزاید: من با دولت اوباما درباره خطر تحریم های تازه ضد ایران موافق هستم چراكه بسیاری در كنگره درباره وضعیت موجود گفت و گوها ناآگاه هستند. اكنون تحریم هایی كه باعث شد ایران بر سر میز گفت و گو بنشیند، می تواند سبب شود فشار بیشتری بر گروه مذاكره كننده از سوی گروه های گوناگون در هر 2 طرف وارد آید.

به باور او، «اوباما به درستی خط قرمزی برای طرح تحریم های تازه از سوی كنگره ترسیم كرده است و طرح های كنگره را به عنوان اقدامی بازدارنده از توافق می داند. در شرایط موجود، دولت اوباما ماه ها تلاش كرده است با تمركز بر دیپلماسی، راه توافق را هموار سازد اما اقدام كنگره در تصویب تحریم های تازه می تواند این رویكرد را در همه طرف ها و همپیمانان از میان ببرد».

وی می افزاید: بسیاری از هواداران ادامه یافتن دیپلماسی در قبال تهران، مشكل یكسانی را برای هر 2 طرف شناسایی كرده اند؛ مخالفان سیاسی داخلی در هر 2 كشور. مخالفان توافق در آمریكا، این توافق را به معنای كاهش محبوبیت در فضای داخلی تفسیر می كنند و در صورت به نتیجه رسیدن گفت و گوهای سیاسی، موافقان دیپلماسی شكست خواهند خورد و وزن سیاسی مخالفان در آمریكا افزایش خواهد یافت. به معنای دیگر پیروزی دولت اوباما در دیپلماسی می تواند به نسبت موازنه قدرت در هر 2 كشور را به هم بریزد».

مشاور پیشین وزارت امور خارجه آمریكا با طرح این پرسش كه چه جایگزینی برای دیپلماسی و توافق وجود خواهد داشت، می نویسد: تلاش های دولت اوباما می تواند پایه های قدرت جمهوریخواهان سركش را به لرزه در آورد و در این میان دیپلماسی هسته ای اوباما می تواند نقش مهمی ایفا كند. (2)



***زمان پیگیری یك سیاست درست

یادداشت «گفت و گوهای ایران: پیامد یك سیاست» كه پانزدهم بهمن در تارنمای اندیشكده آمریكایی «مركز مطالعات بین الملل و راهبردی» (CSIS) منتشر شد، موضوع نشست های هسته ای و نقش كنگره در تغییر روند گفت و گوها را به بحث گذاشته است.

نویسنده می نویسد: اگر در كنگره تحریم های تازه ضد ایران به تصویب برسد، می تواند طرح های ابتكاری دولت اوباما و بیش از آن كشورهای اروپایی را به انزوا بكشاند. همچنین تحریم های تازه می تواند رویكرد همپیمانان اروپایی را نیز با خطر روبرو ساخته و رویكرد آنها در قبال آمریكا را تغییر دهد. از دیگر سو، این تحریم ها می تواند رویكرد هماهنگ گروه مذاكره كننده 1+5 را سست سازد.

وی تاكید می كند تداوم گفت و گو و رسیدن به یك توافق قابل پذیرش، برای هر 2 طرف مناسب خواهد بود و می افزاید: شكست دیپلماسی می تواند منافع درازمدت آمریكا و اروپا را با چالش روبرو سازد.

به نوشته این تارنمای آمریكایی، «اكنون بسیاری از شركت های اروپایی برای ورود به بازار ایران آماده هستند و طرح های تحریمی تازه كنگره و فقدان یك توافق جامع باعث می شود امكان مناسبات اقتصادی گسترده ای كه با وجود برچیده شدن تحریم ها ممكن خواهد شد، از میان برود».

نویسنده تداوم گفت و گوها به گروه 1+5 را پیشنهاد می كند و می نویسد: گروه 1+5 باید اراده خود را همراه با انعطاف پذیری برای حفظ و تداوم نشست با ایران نشان دهد چراكه این گروه می تواند با نشان دادن اراده خود برای گفت و گو و انعطاف، نگاه مالیات دهندگان را نسبت به شكست احتمالی گفت و گوها تغییر دهد. (3)



***موضوع هسته ای ایران و یك سوء تفاهم راهبردی

تارنمای شورای روابط خارجی آمریكا هشتم بهمن در یادداشت «گفت و گوهای هسته ای ایران پس از تمدید دوره دوم: آنها به كجا می روند؟» پس از بررسی روند گفت و گوهای هسته ای از سال 2002 میلادی (1381 خورشیدی) می نویسد: دولت اوباما با روی كار آمدن دولت روحانی به این درك رسید كه باید راه گفت و گوهای هسته ای با ایران را برای ایجاد منطقه ای باثبات باز كند.

نویسنده بر این باور است كه دولت آمریكا درباره مساله هسته ای ایران دچار یك «سوءتفاهم راهبردی» بوده است؛ چراكه طی سال های گذشته، واشنگتن واقعیت برنامه های هسته ای تهران را نپذیرفته و حتی نخواسته است به خواسته های واقعی ایران پاسخ دهد. برای نمونه، از پذیرفتن حق غنی سازی ایران خودداری ورزیده و در پی برچیدن برنامه هسته ای ایران بوده است.

این مطلب می افزاید: اما امروز می بینیم دولت آمریكا در توافقنامه موسوم به «برنامه اقدام مشترك»، نه فقط ظرفیت غنی سازی را به رسمیت شناخت بلكه توافق افزایش ظرفیت تا مرحله صنعتی شدن را نیز امضا كرد.

نویسنده در مورد نقش كنگره و موضوع شكاف میان دولت و كنگره می نویسد: برای تهران بهترین گزینه، پرهیز كاخ سفید و كنگره از رویارویی و انتخاب یك راه از سوی هر 2 طرف است. در این میان، اگرچه 2 حزب دموكرات و جمهوریخواه نگرانی هایی درباره روند گفت و گوهای هسته ای دارند اما دولت اوباما باید با آغاز روند گفت و گو در داخل، راه درست را انتخاب كند.(4)

** فرجام سخن

گفت و گوهای هسته ای جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 همچنان ادامه دارد تا پس از دستیابی به یك توافق سیاسی كلی در فروردین ماه 1394، درباره جزییات تا تیرماه سال آینده اجماع صورت گیرد.

آنچه در این میان اهمیت دارد، نگاه منصفانه و بی طرفانه علمی افراد و مراكز پژوهشی است كه می تواند راهی واقع بینانه برای حل و فصل مسایل گوناگون بگشاید و رسیدن به یك توافق برد - برد و پایدار را ممكن سازد.

از سوی دیگر، چنانچه آنها در مواضع و تحلیل های خود به خطا روند، سیاستگذاران و تصمیم گیران دولت های خود را نیز به اشتباه راهنمایی می كنند.

پی نوشت ها:

1.http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/congress-shouldnt-sink-iran-talks-yet-12179

2.http://www.brookings.edu/blogs/markaz/posts/2015/01/20-iran-nuclear-negotiations-sanctions-obama-veto

3.http://csis.org/publication/iran-negotiations-policy-consequences-time

4.http://www.cfr.org/iran/iran-nuclear-negotiations-after-second-extension-they-going/p36035

---------------------------

* گروه پژوهش و تحلیل خبری

پژوهشم**2040**1961**2054