قیمت های جهانی نفت از 6 ماه پیش به شدت افت كرد. هر بشكه نفت خام بیش از نیمی از ارزش خود در خردادماه 1393 را از دست داد و از 110 دلار در آن زمان، چندی قبل به اندكی بیشتر از 40 دلار رسید و اكنون نیز نزدیك 50 دلار به فروش می رسد.
تحلیلگران دلایل گوناگونی را برای این كاهش عنوان می كنند و طیف گسترده یی از متغیرها را در آن دخیل می دانند. برخی كارشناسان مسایل بازار نفت و گاز، تصمیم های تازه عربستان سعودی و رفتارهای این كشور نفت خیز را متغیری بسیار تاثیرگذار بر بازار انرژی دانسته و تاكید دارند خط مشی های سیاسی و اقتصادی این كشور كه اهدافی ویژه را دنبال می كند، به شیوه چشمگیری بر بازار نفت موثر افتاده و تا اندازه ای نیز موفق بوده است. شماری از تحلیلگران نیز این تاثیرگذاری را موقتی می دانند و آینده بازار انرژی را متاثر از عوامل دیگر می بینند.
*** تاكتیك های عربستان در بازار انرژی
كشور پادشاهی عربستان سعودی در كنار فدراسیون روسیه از بزرگ ترین صادركنندگان نفت خام در جهان است كه سهمی نزدیك به 10 میلیون بشكه (در منابع گوناگون از 10 میلیون و 300 هزار تا 9 میلیون و 600 هزار بشكه در روز) از بازار نفت را در اختیار دارد.
نفت، بیش از 90 درصد صادرات عربستان و نزدیك به 80 درصد درآمدهای دولت این كشور را تشكیل می دهد. ریاض با رفتارهای چند ماه گذشته خود اثبات كرد به هیچ روی حاضر نیست از منافع خود چشم بپوشد یا بخشی از بازار را از دست بدهد؛ به همین سبب تلاش می كند از رقیبان خود به روش های گوناگون در فروش پیشی بگیرد و حتی آنها را به زمین بزند.
مقام های عربستانی تلاش می كنند از شیوه هایی همچون افزایش عرضه بیش از تقاضا یا دادن تخفیف های اغواكننده نبض بازار را در اختیار داشته باشند.
مدت ها است عربستان سعودی بیش از سهم خود در سازمان كشورهای صادركننده نفت (اوپك) تولید می كند و بازار را اشباع كرده است.
گرچه طی چند هفته گذشته قیمت نفت از 40 دلار در هر بشكه بالاتر رفت به طوری كه بیستم بهمن قیمت سبد نفتی اوپك 53 دلار و 58 سنت اعلام شد، اما پس از اعلام تصمیم «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه تازه عربستان برای تخفیف دادن به مشتریان آسیایی، دوباره قیمت نفت افت كرد.
به گزارش خبرگزاری انگلیسی «رویترز»، شركت نفتی عربستان «آرامكو» قیمت نفت خود در بازار آسیا را برای تحویل در ماه مارس (اسفند- فروردین) ٩٠ سنت كاهش داد و به پایین ترین رقم بیش از یك دهه ی گذشته رساند. تخفیف 2.3 (2 ممیز سه دهم) دلاری این شركت برای فروش نفت در بازار آسیا نسبت به نفت پایه عمان بالاترین تخفیف ارایه شده به مشتریان آسیایی از سال ٢٠٠٣ میلادی (1382 خورشیدی) تاكنون به شمار می‌رود.
عربستان قیمت نفت خود در بازار اروپا را نیز ٧٠ سنت كاهش داد تا میزان تخفیف نفت این كشور نسبت به نفت برنت به 3.95 (سه ممیز 95 صدم) دلار برسد.
این برای نخستین بار از زمان به قدرت رسیدن ملك سلمان است كه عربستان قیمت نفت خود را كاهش می دهد و به معنای این است كه پادشاه تازه عربستان قصد دارد سیاست پادشاه پیشین برای عرضه نفت ارزان را ادامه دهد. ابقای «علی النعیمی» وزیر نفت عربستان، نیز نشان داد همچون گذشته تصمیم گیری های سیاسی ریاض در حوزه نفت ادامه خواهد یافت.
*** تحلیل ریاض از مسایل منطقه و جهان
مقام های عربستانی دلایل گوناگونی برای ادامه خط مشی های نفتی خود دارند اما به باور بسیاری از كارشناسان مستقل بازار انرژی، این نگاه خودمحورانه مقام های عربستانی نه فقط هیچ دستاورد بلندمدتی برای این كشور نخواهد داشت بلكه همانطور كه «اندی هال» تحلیلگر شناخته شده بازار نفت، می گوید سرانجام آسیب های غیر قابل جبران به عربستان وارد خواهد شد.
روزنامه انگلیسی «گاردین» 2 هفته پیش در تحلیل سیاست های عربستان سعودی برای تولید بیش از تقاضای بازار و تخفیف به خریداران می نویسد مقام های عربستانی مدعی اند می توانند هشت سال قیمت پایین نفت را تحمل كنند زیرا ذخایر خوبی در اختیار دارند اما اگر عربستان نتواند از هزینه های جاری خود كم كند آنگاه باید گفت زمان تحمل این قیمت به نصف یا كمتر كاهش می یابد.
برخی كارشناسان مانند نویسندگان مقاله گاردین، تلاش های عربستان را اقدامی سیاسی در برابر ایران می دانند تا با پایین نگاه داشتن قیمت نفت به منظور كاهش منابع مالی و ظرفیت های ایران، از تبدیل این كشور به قدرت بی رقیب خاورمیانه جلوگیری كند. همچنین عربستان با این اقدام چالش هایی را برای ایران و روسیه به دلیل كمك های بی قید و شرط آنها به دولت سوریه پدید می آورد.
نشریه آمریكایی «نیویورك تایمز» چند روز پیش در گزارشی نوشت عربستان سعی می كند با استفاده از نفوذ خود در بازار نفت به روسیه آسیب های جدی وارد كند تا با فشار آوردن بر «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه، حمایت وی از رییس جمهوری سوریه را قطع كند.
مقام های روسی اعلام كردند تثبیت قیمت های نفت در سطح كنونی سالانه بیش از 45 میلیارد دلار از درآمد این كشور كم می كند.
از سوی دیگر، عربستان سعودی به خوبی می داند با روند كنونی فروش نفت دیری نمی گذرد توانایی این كشور برای صادرات كاهش می یابد (كارشناسان این دوره را 10 تا 30 سال بیان كرده اند). به همین دلیل، پادشاه سعودی تاكید دارد با توجه به نیاز كنونی بازار به نفت باید هر چه زودتر بیشترین منافع را از ذخایر سهل الوصول (نفت ارزان) به دست آورد.
برخی افراد آشنا به بازار نفت باور دارند تا چند سال آینده به دلیل پیشرفت فناوری در حوزه انرژی و افزایش تولید و استقبال از نفت شیل (رسی یا شنی) در آمریكا و روسیه و دیگر نقاط جهان، هزینه های استخراج كاهش و میزان عرضه نفت افزایش خواهد یافت و نفت خاورمیانه و اوپك مشتریان بالقوه ی خود را از دست خواهد داد.
به همین دلیل، مهمترین انگیزه و محرك برای مقام های عربستانی در تولید بیش از نیاز یا دادن تخفیف به مشتریان، پایین نگاه داشتن قیمت و حفظ بازار و خریداران به هر قیمتی است تا از یك سو روند انباشت سرمایه از راه فروش نفت خام را ادامه دهند و از سوی دیگر از به ثمر رسیدن سرمایه گذاری ها و پروژه های تولید نفت از روش های غیرمتعارف مانند نفت شیل جلوگیری كنند.
*** به گل نشستن سرمایه گذاری در تولید نفت شیل
به نظر می رسد تاكنون این رویكرد عربستان بر ابعاد گوناگون بازار نفت تاثیر گذاشته است زیرا در حالی كه تا 2 ماه پیش روند سرمایه گذاری، حفر چاه، استخراج و عرضه نفت غیرمتعارف در آمریكا رو به افزایش بود اما چند روز پیش شبكه آمریكایی «بلومبرگ» گزارش كرد شمار سكوهای حفاری چاه نفت در آمریكا به پایین ترین سطح از دسامبر ۲۰۱۱ میلادی (دی 1390) تاكنون رسیده است.
بر این پایه، شركت خدمات نفتی آمریكایی «بیكر هیوز» هفدهم بهمن ماه اعلام كرد طی هفت روز گذشته در آمریكا ۸۳ سكوهای حفاری نفت تعطیل شد و شمار آنها به ۱۱۴۰ مورد رسید. این كاهش در شرایطی است كه ۹۴ سكو نیز یك هفته پیش از آن تعطیل شده بود.
طی 6 ماه گذشته در آمریكا بیش از یك هزار میلیارد دلار سرمایه از صنعت نفت بیرون رفته و سفارش خرید نزدیك به ٢٠ هزار مته و دكل حفاری نیز لغو شده است.
در همین زمینه، روزنامه «فایننشیال تایمز» انگلیس گزارش كرد پس از كاهش سرمایه گذاری شركت های نفتی «توتال» و «بریتیش پترولیوم» و غیرفعال شدن ٩٤ دكل حفاری نفتی در آمریكا، «استات اویل» نیز سرمایه گذاری نفتی خود را كاهش می‌دهد. این شركت، بزرگ ترین گروه انرژی نروژی است كه سرمایه گذاری خود را كاهش می دهد.
عربستان تعطیلی سكوهای حفاری در كنار كاهش سرمایه گذاری شركت‌های بزرگ نفتی را همسو با استدلال خود در مخالفت با كاهش تولید اوپك می داند و بر این باور است كه كاهش تولید اوپك قیمت را افزایش نمی دهد بلكه سبب می شود نفت اعضای اوپك به وسیله بازیگران تازه جایگزین شود و بازار در بلندمدت از دست برود.
روند كنونی كاهش تولید نفت از چاه های غیرمتعارف آمریكا نشان می دهد عرضه نفت در آینده كاهش خواهد یافت و همین موضوع از هم اكنون تاثیر خود را بر جا گذاشته است.
البته در این شرایط، به نظر می رسد افزایش قیمت ها تا سطحی متعادل در آینده ادامه داشته باشد. اوپك چند روز پیش اعلام كرد در سال پیش رو عرضه نفت كشورهای خارج از اوپك روزانه ۸۵۰ هزار بشكه افزایش خواهد یافت كه این رقم از برآورد پیشین این سازمان كمتر بود و دلیل آن نیز كاهش عرضه نفت آمریكا است.
به نظر می رسد پیش بینی های اوپك دارای پایه واقعی باشد زیرا شمار سكوهای حفاری در آمریكا رو به كاهش است و بیشتر شركت‌های نفتی اعلام كرده اند سرمایه گذاری نفتی خود را كاهش می دهند و در آینده تولید آنها كمتر می شود. در چنین شرایطی سیاست های عربستان شاید در كوتاه مدت تاثیرگذار باشد اما در فرجام، بازار انرژی بر پایه عرضه و تقاضا به قیمت ثابت خود خواهد رسید.
* از حسین عباسی نسب (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**9130**1961**2054
تهران - ایرنا- خط مشی عربستان سعودی در عرضه ی نفت با بهای پایین كه تاثیر قابل توجهی در بازارهای نفت داشته، ضرورت رفتارشناسی این كشور در بازار انرژی را بیشتر كرده است. براستی چه مولفه هایی در سیاست عربستان در بازار نفت، دخیل است؟