مناطق عملیاتی غرب كشور در یك نگاه

در این گزارش با شهر كرمانشاه،یادمان مرصاد، سرپل ذهاب، ارتفاعات قراویز،یادمان شهید شیرودی،یادمان بازی دراز، پادگان ابوذر،شهدای گمنام گیلانغرب، یادمان مطلع الفجر، قصر شیرین، مرز خسروی، نفت شهر، سومار، یادمان مسلم (ارتفاعات گیسكه)،یادمان شهید كشوری (تنگه ی بی نام،محل‌ شهادت‌ خلبان‌ شهید كشوری‌)، یادمان میمك (تپه ی شهدا)،ایلام،قرارگاه امیرالمومنین(ع) (بانروشان)، سه راهی جندالله (یادمان مقاومت مردمی)،صالح آباد،مهران، یادمان قلاویزان،قرارگاه تپه شنی، دیدگاه دشمن و ارتفاع كله قندی آشنا می شویم.



**كرمانشاه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ستاد فرماندهی سپاه منطقه هفت، به فرماندهی سردار شهید محمد بروجردی در شهر كرمانشاه تشكیل شد و نقش بسزایی را در ایجاد امنیت در دو استان كرمانشاه و كردستان ایفا كرد.

این شهر از آغاز تا پایان جنگ تحمیلی هدف حملات مكرر هواپیماهای ارتش عراق قرار داشت و در طول دوران دفاع مقدس 176مرتبه مورد هدف بمب و موشك‌های ارتش عراق واقع شد و در مجموع دو هزار 158 شهید و چهارهزار و 252جانباز را تقدیم انقلاب اسلامی كرد.

كرمانشاه در طول دوران دفاع مقدس، همواره به عنوان مركز پشتیبانی و عقبه رزمندگان اسلام در جبهه‌ میانی، محسوب می‌شد و قرارگاه رمضان در این استان فعالیت می‌كرد.

ارتش رژیم بعثی صدام هیچگاه نتوانست به از راه زمین وارد این شهر شود، اما مردم فداكار و انقلابی این شهر بارها مورد عملیات‌های تروریستی و خرابكارانه‌ منافقین و گروهك‌های ضد انقلاب قرار گرفت.

شهید آیت الله اشرفی اصفهانی، امام جمعه موقت كرمانشاه از جمله شهدای ترور در این شهر می‌باشند كه در تاریخ 23/7/1361 لحظاتی پیش از ایراد خطبه‌های نماز جمعه، در مسجد جامع این شهر توسط منافقین به شهادت رسید.

ارتفاعات مشرف به این شهر در حوالی منطقه‌ طاق بستان، میزبان چند شهید گمنام است و همه روزه میعادگاه بسیاری از عاشقان و دلدادگان ولایت می‌باشد.

موزه و مركز فرهنگی دفاع مقدس كرمانشاه این موزه در پشت‌ پارك‌ شیرین در خیابان امیركبیر واقع است كه ادوات مختلف جنگی و تصاویر و آثار شهدا در آن به معرض دید علاقمندان گذاشته شده‌؛ این‌ مركز در دوران دفاع مقدس‌، پناه‌گاه‌ مردم‌ بی‌دفاع‌ در برابر حملات‌ هوایی‌دشمن‌ بوده‌ كه‌ در 26‌ اسفندماه‌ 1366، مورد هدف‌ هواپیماهای دشمن قرار گرفت‌ و عده‌ای‌ از مردم‌ شهر به ‌شهادت‌ رسیدند. این‌ مركز، با داشتن‌ غرفه‌های‌ مختلف‌ و كتابخانه‌ ‌تخصصی‌، نخستین‌ مركز فرهنگی‌ دفاع‌ مقدس‌ در غرب‌ كشور می‌باشد‌.





**یادمان مرصاد

تنگه چهارزبر در 35 كیلومتری غرب كرمانشاه و در جاده اصلی كرمانشاه – اسلام آباد معروف به راه كربلا قرار دارد، این تنگه، دروازه‌ای اصلی ورود به شهركرمانشاه از سمت غرب می‌باشد كه جاده ترانزیتی كرمانشاه - خسروی، از این تنگه می‌گذرد. در سوم مرداد 1367 نیروهای سازمان مجاهدین (منافقین) با پشتیبانی ارتش بعث عراق، پس از عبور از مرزهای جمهوری اسلامی ایران در محور قصرشیرین-سرپل ذهاب، بدون درگیری جدی تا اسلام آباد پیشروی و سپس به طرف كرمانشاه ادامه حركت دادند.

در شرق تنگه چهارزبر رزمندگان اسلام راه را بر آنان مسدود ساخته و درگیری را آغاز كردند. به این ترتیب عملیات مرصاد در تاریخ 5/5/1367 آغاز شد.

با حملات نیروهای خودی، نیروهای منافقین كه به آن نقطه دست یافته بودند به هلاكت رسیده یا تار و مار شدند. در تنگه چهارزبر بنایی به یادبود عملیات مرصاد احداث شده است، نمای بیرونی یادمان حالتی گنبدی شكل مانند مسجد و داخل آن به صورت یك موزه ساخته شده است كه مزار 5 شهید گمنام در این یادمان زیارتگاه عاشقان است.





**سرپل ذهاب

سرپل ذهاب یكی از محورهای هجوم دشمن و یكی از مهمترین محورهای دفاعی استان كرمانشاه در دوران دفاع مقدس بود كه همزمان با تجاوز سراسری ارتش عراق، این شهر مورد تعرض هواپیماها و توپخانه ارتش عراق قرار گرفت و در نخستین ساعات دوم مهر 1359 به اشغال قوای زرهی دشمن درآمد.

این اشغال با عملیات نیروهای خودی، پس از چند ساعت پایان یافت ولی این شهر تا پایان جنگ در معرض آتش توپخانه و حملات هواپیماهای ارتش عراق قرار داشت. در پایان جنگ سرپل ذهاب مجدداً به اشغال ارتش عراق و منافقین درآمد كه این بار نیز نیروهای سپاه پاسداران با همكاری هوانیروز ارتش، مهاجمان را به عقب رانده، شهر را آزاد ساختند. بارگاه احمد بن اسحاق بارگاه احمد بن اسحاق در مركز شهر قرار گرفته است و مهمترین مركز شهر محسوب می شود، احمد بن اسحاق یكی از یاران امام حسن عسگری(ع) بوده است كه در اواخر عمر به این شهر آمده و مرحوم گردیده است ، این مزار در دوران دفاع مقدس كانون تجمع رزمندگان و محل برقراری نمازجماعت و دعاهای رزمندگان بوده است. در جوار این بارگاه عده ای از فرماندهان شهید و شهدای گمنام به خاك سپرده شده اند.





**ارتفاعات قراویز

پس از عقب راندن دشمن از سرپل ذهاب، نیروهای عراقی در ارتفاعات قراویز در غرب سرپل ذهاب مستقر شدند. دوازده روز پس از استقرار دشمن روی قراویز، تعدادی از نیروهای سپاه به فرماندهی برادر اصغر وصالی به دشمن یورش بردند. با تلاش این برادران كه كمتر از یك دسته بودند بخشی از قراویز (كه بعدها به تپه مجاهد معروف گردید) آزاد شد. این تپه در جریان عملیات های بازی دراز 1 و 2 شاهد تلاش فوق العاده و جانبازی برادران سپاه و ارتش بود.





**یادمان شهید شیرودی

این روستا در شمال غربی شهر سرپل ذهاب قرار دارد محل شهادت علی اكبر شیرودی یكی از خلبانان دلاور هوانیروز است، شهید شیرودی در دوران مبارزات انقلاب اعلامیه‌های آیت الله خمینی را در كرمانشاه پخش می‌كرد و در آستانه پیروزی انقلاب همراه با حجت الاسلام آل طاهر مسئولیت حفاظت از كرمانشاه به خصوص رادیو و تلویزیون و ادارات مهم دولتی را بر عهده گرفت. در غائله كردستان داوطلبانه به این منطقه شتافت و در مقابل گروه‌های ضد انقلاب به مبارزه پرداخت.

در همین دوره و در سن 24 سالگی به عنوان فرمانده خلبانان هوانیروز انتخاب شد. شیرودی در حماسه پاوه نیز نقش تعیین كننده‌ای در آزادسازی شهر پاوه ایفا كرد. وی به دلیل لیاقت و شجاعت ظرف هفت ماه از درجه ستوانیاری به درجه سروانی ارتقاء یافت. آخرین عملیات پروازی خلبان شیرودی در بازی دراز صورت گرفت. در تاریخ 8 اردیبهشت 1360، در حالی كه مشغول دفاع از منطقه بود، در اثر اصابت گلوله تانك به بالگرد حامل وی به شهادت رسید، و پیكر مطهرشان در زادگاهشان تنكابن به خاك سپرده شد.





**یادمان بازی دراز

این ارتفاعات كه در جنوب غربی سرپل ذهاب قرار دارد؛ یكی از ارتفاعات مهم و استراتژیك منطقه می باشد كه بر شهرهای سرپل ذهاب، قصرشیرین و نفت شهر در داخل خاك ایران و شهرهای نفت خانه و خانقین در داخل خاك عراق دید و تسلط خوبی دارد.

ارتش عراق در تاریخ 15/7/1359 این ارتفاع را بدون درگیری اشغال و سپس جاده ای به طول 6 كیلومتر روی آن احداث و آسفالت كرد. برای آزادسازی بازی دراز عملیاتی در عاشورای 1359 اجرا شد كه موفقیتی در پی نداشت. پس از آن برادران سپاه طی دو ماه شناسایی، عملیات دیگری را طراحی كردند كه با اجرای آن در تاریخ 2/2/1360 بخش مهمی از ارتفاعات بازی دراز از جمله قله های 1000، 1050 و 1100 گچی آزاد شد.





**پادگان ابوذر

پادگان ابوذر را دوكوهه غرب می خواندند. این پادگان كه در 20 كیلومتری جنوب شرقی شهر سرپل ذهاب قرار دارد، مقر تیپ سه ابوذر از لشكر 81 زرهی بوده است. پادگان ابوذر كه مركز تجمع نیرو و پشتیبانی یگان های خودی بود، بارها هدف بمباران و موشك باران ارتش عراق قرار گرفت. بمباران رزمندگان مستقر در این پادگان در تاریخ های 6 و 18/12/1363 كه آماده اجرای عملیاتی در جنوب سومار بودند، ورق دیگری از تاریخ سراسر مظلومیت رزمندگان اسلام را ورق زد.

این عملیات قرار بود همزمان با عملیات بدر در جنوب انجام شود كه به دلایلی منتفی شد. در روزهای اول در روزهای اول جنگ شهید خلبان اكبر شیرودی و شهید پاسدار وصالی از تخلیه و سقوط این پادگان جلوگیری كردند. در حال حاضر تعدادی از ساختمان های این پادگان به حالت دست نخورده باقی مانده است كه یكی از نقاط مورد بازدید كاروان های راهیان نور است.



**تنگه حاجیان

این تنگه در مسیر گیلانغرب به سرپل ذهاب قرار دارد و نزدیك ترین تنگه به گیلان غرب است كه دشت گیلان غرب را به دشت دیره در جنوب سر پل ذهاب متصل می سازد. رزمندگان برای آزادسازی این تنگه دو عملیات اجرا كردند كه در دومین عملیات (14/9/1359) این تنگه آزاد شد. اصغر وصالی از فرماندهان سپاه تهران در جریان اولین عملیات آزادسازی این تنگه به شهادت رسید.





**شهدای گمنام گیلانغرب

گیلانغرب قبل در سال های اول اتقلاب و پیش از تهاجم عراق شاهد خرابكاری های تجزیه طلبان و سپس در تاریخ 6/7/1359 یگان های لشكر 4 ارتش عراق وارد گیلان غرب شدند، در حالی كه ستون نظامی دشمن به باغ كشاورزی و پمپ بنزین شهر رسیده بود، عكس العمل و مقاومت مردم آنان را تار و مار كرد ضمن آن كه با تلاش هوانیروز ارتش، عقبه ستون نیروهای دشمن روی جاده گیلان غرب منهدم گردید.

شهر گیلانغرب بر اثر بمباران های متعدد هواپیما و آتش توپخانه ارتش عراق تخریب شد، اما مردم این شهر دست از مقاومت برنداشتند كه از جمله آن می توان به حماسه خانم فرنگیس حیدرپور اشاره كرد كه به تنهایی با یك تبر یك عراقی را اسیر كرده بود و تندیس او در میدان مقاومت شهر ساخته شده است.

این شهر در طول جنگ تحمیلی بارها بمباران شد و عملیات متعددی از جمله مطلع الفجر در آن به وقوع پیوست، در 15/7/1390 دو شهید گمنام به یادبود شهدای سرفراز این شهر در آن به خاك سپرده شدند تا نمادی از حماسه های مردم این شهر باشند.





**یادمان مطلع الفجر

این تپه در غرب جاده گیلان غرب – سرپل ذهاب و در 13 كیلومتری شمال غرب شهر گیلانغرب واقع است. این محل كه به صورت یك سری سنگرها و كانال های حفظ و بازسازی شهد می باشد در كنار روستای آوزین در غرب گورسفید می باشد. و پرچم ها و كانال های متعدد آن یادآور دوران دفاع مقدس است، در نزدیكی این یادمان مزار یكی از شهدای گیلانغرب به نام شهید خوش روان نیز قرار دارد.

عملیات مطلع الفجر در 20/9/1360 با رمز یا مهدی(عج)ادركنی با هدف جلوگیری از تحركات دشمن و فراهم نمودن امكان آزادسازی قصرشیرین و نفت شهر در محور گیلانغرب- سرپل ذهاب انجام شد. كه در پی این عملیات حدود 2000 نفر از قوای دشمن كشته شدند.





**قصر شیرین

قصرشیرین در منطقه ای كوهستانی از نوار مرزی طوری واقع شده است كه از شمال و غرب با عراق هم مرز می باشد و توسط دو جاده آسفالت از گیلانغرب و سرپل ذهاب به شبكه جاده ای كشور مرتبط است.

قصر شیرین قبل از شروع جنگ تحمیلی، هواپیماها و توپخانه ارتش عراق بارها این شهر را مورد تهاجم قرار دادند. ارتش عراق ، با دو لشگر به قصرشیرین حمله كرد و در روز پنجم مهر 1359 شهر را به طور كامل اشغال كرد در حالی كه عده ای از مردم موفق به ترك شهر نشدند و در خانه های خود محبوس بودند.

ارتش عراق پس از اشغال قصرشیرین مردم شهر را در مسجد مهدیه شهر جمع كرد. نیروهای عراقی در اقدام بعدی جوانان و مدافعان باقی مانده در شهر را شناسایی كردند و به اسارت بردند و پس از آن زنان، كودكان و پیران را با پای پیاده از شهر و خانه های خود اخراج و راهی بیابان كردند.

قصرشیرین، تیر 1361 در عقب نشینی ارتش عراق از اشغال خارج شد، در حالی كه به جز مسجد مهدیه بقیه شهر به طور صددرصد تخریب شده بود. قصرشیرین شاهد عملیات های متعددی در شمال و جنوب خود بود كه به خاطر تفاوت وضعیت جغرافیایی شمال و جنوب آن در دو جبهه قرار گرفت ، قسمت شمالی آن جزو جبهه قصرشیرین-سرپل ذهاب-گیلانغرب و جبهه جنوبی آن جبهه سومار – نفت شهر را به وجود آورد.

بیمارستان تخریب شده قصرشیرین در حاشیه غربی جاده قصرشیرین – خسروی و درخروجی شهر قصرشیرین یكی از اسناد زنده تجاوزگری و ددمنشی رژیم عراق باقی است.

باقی مانده بنای تخریب شده ای كه هنوز هم نظر هر بیننده ای را جلب می كند؛ بیمارستان 144 تختخوابی قصرشیرین است.

دشمن پیش از عقب نشینی خود از قصر شیرین در تیرماه 1361، در پای ستون های بیمارستان مواد منفجره كار گذاشت و آن را تخریب كرد.





**مرز خسروی

پاسگاه و گمرك مرزی خسروی در 15 كیلومتری جنوب غربی قصرشیرین قرار دارد. وجود راه شوسه قصرشیرین- خانقین، بر اهمیت نظامی این منطقه می افزاید. هنگام تجاوز عراق، از این محور و پاسگاه، یك گروهان (100 نفره) محافظت می كردند، در مقابل، لشكر 6 زرهی ارتش عراق برای پیشروی به سوی قصرشیرین بیش ترین تلاش خود را در این محور متمركز كرده بود. با وجود این، مدافعان پاسگاه خسروی 48 ساعت در برابر دشمن مقاومت كردند تا آن كه با بسته شدن جاده های گیلانغرب به قصرشیرین و سرپل به قصرشیرین، مدافعان خسروی مجبور به عقب نشینی شدند. خسروی پس از پایان جنگ محل ورود آزادگان عزیز به كشور بود و صحنه های زیبایی از وصال یاران در بند خمینی و مردمان چشم انتظار را مشاهده كرد ، آزادگانی كه با ورودشان به وطن روحی دوباره بخشیدند.

پس از بازگشت آزادگان، خسروی دوباره شاهد صحنه های زیبایی از حضور آزادگان و بسیجیانی بود كه در معیت سید آزادگان شهید ابوترابی پیاده خود را به مرز خسروی می رساندند و در نزدیكترین محل به كربلا ، دعای عرفه می خواندند ، امروز نیز خسروی در روز عرفه شاهد مردمی است كه از اینجا راهی عتبات عالیات می شوند تا به زیارت شش امام مدفون در عراق مشرف شوند.





**نفت شهر

نفت شهر تنها شهر نفت خیز استان كرمانشاه و نزدیك ترین شهر به عراق است. نفت شهر كه در میان ارتفاعات منطقه قرار دارد، به وسیله دو جاده یكی از قصرشیرین و دیگری از سومار به شبكه جاده ای كشور مرتبط می شود.

مردم این شهر قبل از شروع جنگ بارها زیر آتش توپخانه و ادوات ارتش عراق قرار داشتند. در نخستین روزهای جنگ نفت شهر محاصره شد و پس از سه روز به اشغال درآمد كه تا پایان جنگ در اشغال باقی ماند، دشمن پس از اشغال شهر آن را ویران كرد كه بقایای بخش هایی از آن باقیست ، هم اكنون نفت شهر به یك پایگاه نفتی- نظامی تبدیل شده است.





**سومار

سومار شهر مرزی است كه در میان دره ای بین ارتفاعات سارات، چغاامان و اردوبان قرار دارد. ارتفاعات مرزی گیسكه و كهنه ریگ همچون دیوار بلندی در غرب شهر قرار گرفته است.

با شروع جنگ، این شهر به همراه روستاهای اطراف آن به اشغال ارتش عراق درآمد. نحوه خروج و آوارگی زنان و بچه ها و پیران و جوانان به هنگام اشغال این منطقه و مظلومیت ها و سختی های آن توصیف نشدنی است.





**یادمان مسلم (ارتفاعات گیسكه)

ارتفاعی است در جنوب میان تنگ كه 24 ساعت قبل از هجوم سراسری ارتش عراق اشغال و در عملیات مسلم ابن عقیل آزاد شد. گیسكه تسلط خوبی به منطقه خودی و شهر مندلی و مناطق غربی در خاك عراق دارد. گیسكه شاهد درگیری های شدیدی بین نیروهای خودی و دشمن بوده است كه هنوز بقایای فراوانی از سنگرها و میادین مین ونظایر آن حال و هوای آن دوران را در این نقطه حفظ كرده است. پس از عقب نشینی سراسری ارتش عراق از مناطق تحت اشغال (بعد از آزادی خرمشهر) عراق سومار را تخلیه كرد ولی ارتفاعات گیسكه را در اشغال نگه داشت كه عملاً سومار را غیر قابل استفاده كرده بود.

سرانجام در تاریخ 9/7/1361 در عملیات مسلم بن عقیل ارتفاعات گیسكه(كله شوان) و شهر سومار از زیر سلطه دشمن -در حالی كه كاملاً تخریب شده بود- آزاد شد.





**یادمان شهید كشوری (تنگه ی بی نام،محل‌ شهادت‌ خلبان‌ شهید كشوری‌)

تنگه بینا از شمال به ارتفاعات چوار و از جنوب به دشت حلاله و دشت لیك محدود می شود و جاده شنی گنجوان بولی به دشت لیك از این تنگه می گذرد. این منطقه دارای منابع زیرزمینی و میادین گاز و نفت می باشد و از اهمیت اقتصادی فراوانی برخوردار است.

این تنگه از شهریور 1359 مورد تجاوز عراق قرار گرفت و در نهایت اشغال شد. متقابلا رزمندگان در تاریخ 28/9/1359 نیز عملیاتی موفق در این محور اجرا و آن را آزاد كردند. شهید احمد كشوری‌ در روز پانزدهم‌ آذر ماه ‌1359 پس‌ از یك‌ عملیات‌ موفقیت‌آمیز هنگام‌ برگشت‌ به‌ ایلام‌ در این منطقه موردحمله‌ی‌ هواپیماهای‌ عراقی‌ قرار گرفت‌ و به‌ شهادت‌ رسید.





**یادمان میمك (تپه ی شهدا)

منطقه میمك در غرب ایلام و در كنار مرز ایران و عراق قرار دارد، منطقه میمك از جنوب به صالح آباد و ازشمال به سومار و از شرق به چوار و از غرب به عراق محدود می شود.

منطقه میمك به دلیل اهمیت نظامی، همواره مورد مناقشه و منازعه ایران و عراق بوده است و طبق قرارداد 1975 مرز مشترك ایران و عراق قرار گرفت؛ اما عراق از اجرای توافق الجزایر طفره می رفت تا آنكه پس از فروپاشی حكومت پهلوی، از 19/6/1359 در این منطقه دست به تحركات نظامی زد و در 24/6/1359 منطقه میمك را اشغال كرد.

در 19 دی 1359 ارتش با به كارگیری نیروهایی از لشكر 81، بسیج عشایری و سپاه پاسداران، عملیاتی به نام ضربت ذوالفقار (خوارزم) به اجرا در آمد كه از جمله نتایج آن آزادی میمك بود. بر روی یكی از تپه های میمك 5 شهید گمنام در محلی كه تفحص شده اند تدفین گشته اند كه مزار عاشقان شهداست این منطقه هنوز بكر و دست نخورده باقی مانده و آثار فراوانی از سنگرها و آثار شهدا و میادین مین باقی است و حال و هوای آن روزها را در خود نگاه داشته است.



**ایلام

ایلام در 31 شهریور 1359 مورد بمباران های دشمن قرار گرفت و بخشی از شهر دچار آسیب شد، در دوران جنگ مردم ایلام در پشتیبانی از رزمندگان جبهه میانی، نقش موثری ایفا كردند و زمینه آزادسازی مناطق اشغالی را فراهم ساختند.

شهر ایلام در طول جنگ 150 بار هدف بمباران دشمن قرار گرفت؛ از جمله روز پانزدهم خرداد 1361 در حالی كه مردم برای گرامیداشت حماسه 15 خرداد 1342 راهپیمایی می كردند، هدف حمله چند فروند هواپیمای دشمن قرار گرفتند، این شهر آن قدر در طول دوران جنگ تحمیلی مورد اهداف دشمن قرار گرفت كه مردم جهت در امان ماندن از اهداف دشمن به تنگه قوجعلی(ارغوان) در شمال غربی شهر و یا پناهگاه های زیرزمینی پناه می بردند كه هنوز می توان آثار بمباران های دشمن را در فرودگاه این شهر و آثار پناهگاه ها را در مركز شهر و سنگرهای دفاعی را در حاشیه آن دید.



**یادمان شهدای پانزده خرداد

این یادمان در نزدیكی میدان 22 بهمن شهر ایلام و جنب فرمانداری) قرار دارد. در تاریخ 15 خرداد 1361 ، رژیم منحوس بعث اقدام به بمباران مردم شهر ایلام كه در سالگرد 15 خرداد 1342 به خیابان های آمده بودند كرد كه طی آن 41 نفر از مردم ایلام شهید و بیش از 150 نفر مجروح شدند.

در این محل تعدادی شهید گمنام دفن شده اند كه زیارتگاهی برای اهالی و بازدیدكنندگان شده است.





**قرارگاه امیرالمؤمنین(ع) (بانروشان)

قرارگاه امیرالمومنین در 25 كیلومتری جنوب غربی شهر ایلام در منطقه ای معروف به بانروشان میان سلسله ارتفاعات دیواره مانند و نفوذناپذیر قرار گرفته است.

این قرارگاه در سال 1360 برای سازماندهی و اعزام نیرو به محورهای عملیاتی میمك، مهران و چنگوله ایجاد شد و در سال 1361 مركز فرماندهی محورهای عملیاتی استان ایلام بود. در اواخر سال 1361 با تشكیل رسمی تیپ 114 امیرالمومنین(ع)، این مكان به عنوان مقر اصلی این یگان در مدخل تنگه نیاز برگزیده شد.

این قرارگاه در هدایت عملیات آزادسازی مناطق عمومی مهران نقش مهمی ایفا كرد. پس از ارتقاء تیپ 114 به لشكر 11 در اواخر سال 1365، این قرارگاه برای محل استقرار آن لشكر در نظر گرفته شد كه تا پایان جنگ همچنان فعال بود.

این قرارگاه اكنون به یكی از نقاط مورد بازدید كاروان های راهیان نور تبدیل شده و آثار باقی مانده از دوران دفاع مقدس از قبیل سنگرها و برخی ادوات را می توان در آن دید.





**سه راهی جندالله (یادمان مقاومت مردمی)

سه راهی جندالله در 30 كیلومتری جنوب غربی شهر ایلام بوده و محل اتصال جاده های سرنی، صالح آباد و مهران می باشد كه در دهانه تنگه نیاز واقع شده است.

پس از پذیرش قطعنامه 598 به وسیله ایران در تیر ماه 1367، ارتش عراق به ایلام حمله كرد و تا سه راهی جندالله پیش آمد.

همزمان با خطر قریب الوقوع سقوط ایلام و انتشار پیام دعوت امام خمینی از سپاه و مردم برای مقابله با تهاجم جدید عراق، 6 گردان زبده و كار آزموده سپاه به همراه گردان هایی متشكل از نیروهای مردمی و عشایر شهر ایلام، تحت فرماندهی لشكر امیرالمومنین(ع) سپاه پاسداران و تلاش جان بر كفان هوانیروز، در این منطقه راه را بر دشمن سد كردند و پس از درگیری سخت بین دو طرف، ارتش عراق با قبول تلفات فراوان، شكست را پذیرفت و عقب نشینی كرد.

در این نقطه در غرب جاده یادمانی به نام یادمان مقاومت مردمی ایلام بنا گردیده است كه یادآور جانفشانی ها و دفاع جانانه مردم ایلام است، در داخل این یادمان تعدادی تانك و ادوات جنگی نیز جهت نمایش قرار دارد.





**صالح آباد

بخش مرزی صالح آباد از توابع شهرستان مهران است كه در 37 كیلومتری جنوب غربی ایلام و 45 كیلومتری شمال مهران واقع شده است.

صالح آباد در دوران دفاع مقدس عقبه دو جبهه میمك و مهران بود و بارها هدف هواپیماهای عراقی قرار گرفت. پس از اینكه ایران قطعنامه 598 را پذیرفت، ارتش عراق از محورهای ترساق – میمك – صالح آباد و مهران وارد عمل شد و برای نخستین بار صالح آباد را اشغال كرد. اما با اقدام گردانهای مردمی و كمك عشایر، 24 ساعت بعد، عراقی ها در دشت گلان و تنگه گرمه به محاصره افتادند و سازمان متجاوزان فرو پاشید و با از دست دادن تجهیزات و به جا گذاشتن كشته ها و مجروحان بسیار، از كوره راه ها گریختند و صالح آباد آزاد شد.

امامزاده علی صالح این شهر، میعادگاه و عبادتگاه رزمندگان و از عوامل تجدید روحیه آنان در طول جنگ بود. با شروع تجاوز دشمن مركز پشتیبانی سپاه و ارتش در جوار این امامزاده راه اندازی شد و بارها آماج بمباران و آتش توپخانه دشمن قرار گرفت.

در آخرین تجاوز ارتش عراق در مرداد 1367 این امامزاده اشغال شد، لیكن هیچ آسیبی ندید و مردم و رزمندگان اسلام بلافاصله آن را آزاد كردند.



**مهران

مهران به علت اهمیت جغرافیایی، همواره مورد تعرض حكومت بغداد بوده، طوری كه در سال های 1347 تا 1353 چندین زد و خورد بین مرزداران ایرانی و عراقی در مناطق شمال مهران به وقوع پیوست.

با عقد قرارداد 1975 الجزایر، درگیری های مرزی قطع شد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تجاوزات مرزی عراق آغاز شد، ارتش عراق در هجوم سراسری، لشكر 2 پیاده كوهستان از سپاه دوم را مامور تصرف مهران كرد تا از چهار محور برای اشغال منطقه عمومی مهران وارد عمل شود و در نهایت در روز 2/7/1359 مهران را تصرف كردند. پس از فتح خرمشهر، قوای عراق در حالی كه مهران را تخریب كرده بودند، از این شهر عقب نشستند. لیكن بخشی از حومه مهران را در اشغال نگه داشتند كه از آنجا شهر را در زیر دید خود داشتند.

درعملیات والفجر 3 در مرداد 1362 ، مهران و بیشتر ارتفاعات تحت اشغال، آزاد شد. اما بار دیگر ارتش عراق طی حملات موسوم به «استراتژی دفاع متحرك» مهران را در اردیبهشت 1365 اشغال كرد كه در تیر ماه همان سال طی عملیات كربلای 1 دوباره آزاد گردید. در سال پایانی جنگ نیز مهران دو بار هدف هجوم و اشغال منافقین و ارتش عراق قرار گرفت كه هر دو بار با تلاش نیروهای بسیج عشایری و سپاه آزاد شد.



**یادمان قلاویزان

ارتفاعات قلاویزان از شمال به مهران، از غرب به شهرهای زرباطیه و بدره عراق، از شرق به ارتفاعات آب زیادی و از جنوب به دشت حصان عراق محدود می شود. وضعیت و تسلط این عوارض به گونه ای است كه كارشناسان نظامی معتقدند مهران متعلق به كسی است كه قلاویزان را در اختیار داشته باشد؛ برای همین، نیروهای عراقی در آغاز جنگ این ارتفاعات را اشغال كردند و مواضع خود را با ایجاد میادین مین، سنگرهای فراوان، كانالهای متعدد و بشكه های انفجاری مستحكم كردند.

رزمندگان اسلام با اجرای عملیات كربلای 1 در 10 تیر 1365، پس از 6 سال ارتفاعات قلاویزان را آزاد كردند. در نقطه ایثار قلاویزان 72 شهید سرافراز لشگر 41 ثارالله و جمعی از شهدای لشگر 11 امیرالمومنین(ع) در عملیات كربلای یك به شهادت رسیده اند. یادمانی بنا شده و یك شهید گمنام به خاك سپرده شده است تا نماد حماسه و مقاومت رزمندگان و مردم این سرزمین باشد.



**قرارگاه تپه شنی

قرارگاه تاكتیكی تپه شنی در خروجی شهر مهران به سمت دهلران ، واقع شده است. تپه شنی به طور مصنوعی در سال 1353 برای استتار مخازن سوخت هواپیماهای ناتو، در ضلع شمالی جاده مهران – دهلران با استفاده از شن های رودخانه گاوی به ارتفاع 30 متر احداث شد.

نیروهای عراقی در ابتدای جنگ به دنبال تصرف مهران، این مخازن سوخت را به آتش كشیدند و در آنجا سنگرهای بتونی مستحكمی در اعماق تپه احداث و قرارگاهی برپا كردند. پس از عقب نشینی دشمن در تابستان 1361 از منطقه مهران، تیپ امیرالمومنین(ع) قرارگاه تاكتیكی خود را در اینجا راه اندازی كرد. هم اكنون قرارگاه تپه شنی به عنوان یكی از یادمان های دوران دفاع مقدس، به محلی برای بازدید مردم و كاروان های راهیان نور تبدیل شده است.



**دیدگاه دشمن

این پاسگاه در جنوب شهر مهران در صفر مرزی ایران و عراق قرار دارد، عراق پس از هجوم سراسری، ارتفاعات مشرف و مسلط به شهر مهران را تصرف كرد و در داخل شیارها و تپه های قلاویزان استحكامات و پناهگاههای بسیاری ساخت.

همچنین سنگری بتونی و مستحكم برای دیده بانی احداث كرد كه صدام هنگام بازدید از خطوط پدافندی وارد آن شد. از آن پس این سنگر به دیدگاه صدام معروف شد كه هم اكنون یكی از نقاط مورد بازدید مردم در این منطقه است. در قسمت دیده بانی این پاسگاه به راحتی می توان دو جاده اصلی مهران به مرز بهرام آباد و مهران به دهلران را زیر نظر داشت.

این سنگر كه بخش عمده آن در زیر زمین استتار شده است دارای امكانات متعددی از جمله دیوارهای ضد ضربه و ضد صوت و همچنین یك تونل به شهر زرباطیه عراق و یك سیستم برق از طریق یك كابل از شهر زرباطیه است. و تمامی بخش های مربوط به یك مقر از جمله دفترهای مدیریتی و حتی آشپزخانه در آن تعبیه شده است.



**ارتفاع كله قندی

ارتفاع كله قندی در شمال مهران و در كنار تنگه كنجانچم قرار گرفته است. این عارضه طبیعی با 343 متر بلندی، بر دشت مهران و جاده ایلام – مهران احاطه كامل دارد و به همین دلیل، همواره مورد طمع عراق بوده؛ طوری كه در سالهای قبل از جنگ چندین زد و خورد بر سر این ارتفاع به وقوع پیوست.

مهمترین آنها در 21/11/1352 بود كه در آن 41 نظامی ایرانی و 39 نظامی عراقی كشته شدند. در اواخر شهریور سال 1359 همزمان با روزهای اول و دوم جنگ رزمندگانی روی این ارتفاع مقاومت كردند و پیشروی نیروهای عراقی را به تاخیر انداختند، اما مدافعان محاصره شدند و ناچار به داخل شهر برگشتند.

با سقوط كله قندی، مهران از شمال محاصره شد. در عملیات والفجر 3 دشمن روی این ارتفاع به شدت مقاومت می كرد و سرانجام پس از 11 روز نبرد تسلیم شد. در سال پایانی جنگ، كله قندی دوبار دیگر اشغال شد كه با تلاش رزمندگان اسلام آزاد شد كه اكنون در شیارها و سنگرهای كله قندی آثاری از جنگ مشهود است.

از: فرهاد شرف پور

اجتمام(2)**7029 ** 1418