اجرای پروتكل الحاقی مانعی درمسیر پیشرفت هسته یی نیست

در آستانه دور پایانی گفت و گوهای هسته یی میان ایران و گروه 1+5 برای تدوین سند نهایی توافق و در حالی كه گفته می شود موضوع بازرسی ها از برنامه ی هسته یی ایران همچنان یكی از مسایل مورد بخث در میز مذاكره است، با ماهان عابدین تحلیلگر وبسایت خبری-تحلیلی «میدل ایست آی» (middleeasteye) به گفت و گو نشستیم. با توجه به اقامت وی در لندن، این گفت و گو به صورت تلفنی صورت گرفت.

عابدین در این گفت و گو به بررسی روند همكاری های ایران وآژانس بین المللی انرژی اتمی پرداخت و تاكید كرد كه هیچ كشوری در مقایسه با ایران، ارتباط و همكاری نزدیك و تنگاتنگی را با آژانس نداشته است. از نظر او آژانس بیشترین و سرسختانه ترین بازرسی ها را در طول سال های اخیر از برنامه ی هسته یی ایران داشته است. عابدین در این گفت و گو به واكاوی تلاش برخی كشورهای غربی برای متهم كردن ایران به داشتن برنامه نظامی هسته یی هم اشاره كرد. این تحلیلگر مسایل هسته یی، به تفصیل درباره پروتكل الحاقی و اما و اگرهای اجرای آن از طرف ایران نیز سخن گفت.



در ادامه مشروح گفت و گوی ایرنا با ماهان عابدین آمده است؛

***ایرنا: آیا پذیرش و اجرای پروتكل الحاقی از جمله ی خطوط قرمز كشورها به شمار می رود یا خیر؟

**عابدین: اگر به كشورهایی كه به نوعی با آژانس بین المللی انرژی اتمی سر و كار داشته اند نگاه كنید مشاهده خواهید كرد كه مجموعه ی این كشورها با موضوع هسته یی ایران كنار آمده اند ولی موضوع شدت اجرای پروتكل الحاقی است. پروتكل الحاقی بسته یی نیست كه به همه ی كشورها به یك شكل عرضه شود. بنابراین میزان، نوع و زمانبدی نظارت ها مهم است. ایران در سال 1382 خورشیدی زمانی كه روحانی مسوول مذاكرات هسته یی در دولت خاتمی بود پروتكل را پذیرفت اما دولت احمدی نژاد این موضوع را كنار گذاشت. اگر پروتكل الحاقی در همان سطح و با همان كاركرد تعریف شود به نظر من برای جمهوری اسلامی می تواند پذیرفتنی باشد و مانعی در مسیر پیشرفت هسته ای نیست.



***ایرنا: با نزدیك شدن به نهم تیرماه و پایان موعد مقرر، تفسیرهای گوناگون و متناقضی از گستره و حوزه ی بازرسی آژانس در قالب پروتكل الحاقی به گوش می رسد. از لحاظ حقوقی به طور مشخص چه مكان هایی و به چه نحوی می تواند مورد نظارت و بازرسی قرار گیرد؟

**عابدین: آنچه رسانه ها در حال دامن زدن به آن هستند موضوع بازرسی از مراكز نظامی و حتی شبه نظامی است. مكان های شبه نظامی به این معنا كه ماهیت درجه ی یك نظامی ندارند اما می توانند به نوعی ظرفیت ها و كاركردهای نظامی داشته باشند كه موضع ایران در این زمینه مشخص است.

همان طور كه مقام معظم رهبری عنوان كردند كه ایران به هیچ عنوان چنین اجازه یی را به طرف مقابل نمی دهد اما رسانه های غربی از جمله رسانه های فارسی زبانی چون بی بی سی فارسی در تلاش هستند تا میان تیم مذاكره كننده ی ایران و رهبری اختلاف ایجاد كنند تا طوری وانمود كنند كه میان آن ها شكاف ایجاد شده است. این موضوع به طرف غربی امكان آن را خواهد داد تا تیم هسته یی ایران را در موضع ضعف قرار دهند تا ضمن بهره برداری از این شكاف بتوانند به مراكز نظامی ایران دسترسی پیدا كنند. در مجموع اگر پروتكل الحاقی سركشی از تاسیسات نظامی ایران را در دستور كار خود قرار دهد موضع ایران در این زمینه مشخص است و این اجازه را به آن ها نخواهد داد.



***ایرنا: نه تنها ایران بلكه در هر كشوری اسرار نظامی خود را جزو مسایل امنیتی و خطوط قرمز خود می داند. چرا برخی در غرب اصرار دارند كه از مراكز نظامی ایران بازرسی صورت گیرد؟

**عابدین: این موضوع به باور غلط غربی ها و حتی سوءظن آن ها نسبت به مسایل هسته یی جمهوری اسلامی ایران برمی گردد. از همان ابتدا پیش فرض آن ها این بوده است كه برنامه ی هسته یی ایران ابعاد نظامی دارد. بی شك طرح این موضوع حاكی از تمایل غرب به پیوند موضوع هسته یی به مسایل نظامی است. از این رو طبیعی است كه درخواست بازرسی از تاسیسات نظامی داشته باشند.

بنابراین علت اصرار غربی ها، پیش فرض و سوءظن غلط آن ها است. غرب خود اعتراف می كند كه دلیل و مدركی دال بر انحراف ایران وجود ندارد چرا كه اگر مدركی در این زمینه وجود داشت مدت ها پیش رسانه یی می شد و از سوی آن ها مورد بهره برداری قرار می گرفت. موضع ایران نیز نقطه ی مقابل غرب است. ایران همیشه بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی خود اصرار ورزیده و این موضع در طی بیش از یك دهه ثابت بوده است.



***ایرنا: به تازگی گویی مقام های آمریكایی در ارتباط با بازرسی از ایران تغییر موضع داده اند كه این تغییر موضع بخصوص در اظهارات «جان كری» وزیر امور خارجه ی این كشور آشكار است. كری سه شنبه شانزدهم ژوییه (بیست و ششم خرداد) طی سخنرانی ویدیویی اظهار كرد آمریكا و سایر اعضای 1+5 از فعالیت های نظامی و شبه نظامی پیشین ایران اطلاعات كافی و كامل دارند و دلیلی نمی بینند كه بر گذشته مانور دهند. علت چرخش آشكار در موضع گیری های واشنگتن چیست؟

**عابدین: همان طور كه اشاره شد این امر نیز به سوءظن غلط غرب و بخصوص آمریكا برمی گردد. در نوامبر 2007 دستگاه های اطلاعاتی آمریكا گزارشی را منتشر كردند كه در آن ادعا شده بود كه برنامه هسته یی ایران ابعاد نظامی دارد و ایران تلاش هایی را در این راستا انجام داده است. گزارش مورد نظر مجموعه یی از یافته ها و دیدگاه های تمام دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی آمریكایی -در آن زمان شامل 16 دستگاه- بود. در این گزارش آمده بود نشانه هایی از ابعاد نظامی برنامه ی هسته یی ایران پیش از سال 2003 وجود داشته كه پس از آن متوقف شده است.

به دلیل وجود چنین گزارش هایی و همچنین وجود فشارهایی كه از سوی رژیم صهیونیستی اعمال می شد آمریكا بر ایران فشار می آورد كه ایران باید اقدام هایی را كه در گذشته انجام داده نیز افشا كند. آمریكا قصد داشت به اطلاعات و آزمایش های ایران و همچنین اقدام هایی كه در گذشته تعطیل شده اند دسترسی پیدا كند اما شاید خودِ ایران نیز به دلیل گذشت زمان زیاد به آن اطلاعات دسترسی نداشته باشد زیرا پس از دورانی مشخص مدارك و اطلاعات را از رده خارج می كند. به عنوان مثال در انگلیس پس از گذشت هفت سال، مجموعه یی از مدارك از رده خارج می شوند و حتی اگر دور ریخته نشوند باز هم دسترسی به آن دشوار است.

بر اساس این گفته ها درخواست آمریكا مبنی بر دسترسی به تمام اطلاعات، خواسته یی غیرمنطقی است. غرب در نظر دارد تمام مسایل گذشته را مورد واكاوی قرار دهد تا به بهانه یی هرچند كوچك دست یابد و به این ترتیب موضع مذاكراتی خود را تقویت كند.



***ایرنا: تغییر موضع مقام های آمریكایی در روزهای پایانی گفت و گوها به چه خاطر است؟

**عابدین: اگر به سوال شما برگردیم باید عرض كنم كه ایجاد شكاف میان جبهه ی غرب به دلیل موضع سرسخت و مقاوم جمهوری اسلامی ایران است كه در مقابل زیاده خواهی ها و خواسته های نامعقول طرف مقابل عقب نشینی نمی كند. ایران در مراودات خود با آژانس مطرح كرد تمام مكان هایی كه به نوعی باید مورد بازرسی قرار می گرفته بازرسی شده است.

نباید از این نكته غافل ماند بازرسی هایی كه در ایران طی 12 سال گذشته انجام شده است جزو سرسخت ترین و بازرسی ها بوده است. مردم و مسوولان باید به این موضوع بیشتر توجه داشته باشند كه هیچ كشوری با این میزان و شدت با آژانس همكاری نكرده است. از سویی این همكاری زیاده خواهی های طرف مقابل را نیز به تصویر می كشد زیرا باوجود این كه بازرسی از ایران در طول 12 سال گذشته وسیع ترین، سرسخت ترین و جزیی ترین بازرسی ها بوده است باز هم غرب خواهان بازرسی های بیشتر و دسترسی به تمام اطلاعات گذشته است.

من شك دارم كه این شكاف در گروه 1+5 باشد چرا كه نقش آمریكا بسیار تعیین كننده است. موضع گیری كری نشان از نوعی عقب نشینی از سوی آمریكا دارد كه آمریكایی ها نیز دست كم تا سطح تیم مذاكره كننده به این موضوع پی برده اند. صرف نظر از كنگره ی آمریكا و گروه های فشاری كه در این كشور هستند تا آنجایی كه به تیم مذاكره كننده و دستگاه رسمی دیپلماسی مربوط می شود به نظر می رسد كه تغییری در موضع گیری آن ها ایجاد شده است.



***ایرنا: برخی از طرف های منطقه یی از جمله رژیم صهیونیستی عضو معاهده ی منع گسترش سلاح‌ های هسته یی (ان پی تی) نیستند و پروتكل الحاقی را نیز نپذیرفته اند اما فشاری نیز از سوی آژانس بر آن ها وارد نیست. این در حالی است كه ایران سال هاست به عضویت این پیمان درآمده است. با وجود این، اعتماد به آژانس به عنوان نهادی راستی آزما چقدر امكان پذیر است؟

**عابدین: شكی در این نیست كه معیارهای دوگانه در ارتباط با موضوع هسته یی اعمال می شود و حتی این مساله را افكار عمومی ایران و غرب پذیرفته اند. به عنوان مثال كشوری كه دست كم 200 كلاهك هسته یی دارد و بیش از 40 سال است كه به این توانایی دست یافته، تاكنون زیر هیچ گونه نظارتی نبوده است. این در حالی است كه ایران با دارا بودن برنامه ی صلح آمیز هسته یی برای تامین منابع انرژی نسل های آینده ی كشور این گونه زیر فشار قرار گرفته است. این فشارها مربوط به زمان های طولانی است و صحبت از یك دهه ی پیش نیست كه این مساله شدت پیدا كرده است اما در چند سال گذشته این فشارها به اوج خود رسید و در قالب تحریم های گسترده علیه ایران وضع شد.

نكته ی مورد بحث دیگر این است كه ایران در زمینه ی هسته یی سرمایه گذاری های زیادی كرده است از سرمایه گذاری های مالی گرفته تا سرمایه گذاری های سیاسی، آرمانی، عقیدتی و شعاری. برخی از پایه های افكار عمومی در ایران خواستار آن هستند كه از این سرمایه گذاری ها به صورت جدی محافظت شود و گمان می برند ممكن است برخی از این سرمایه گذاری ها در راستای گفت و گوها مورد معامله قرار گیرند.

به نظر من این ترس بجایی است زیرا وقتی گفت و گو انجام می شود 2 طرف باید از موضع خود عقب نشینی هایی انجام دهند و در واقع هیچ یك از 2 طرف به تمام خواسته های خود دست نمی یابد. بنابراین، طبیعی است كه افكار عمومی یا دست كم برخی از پایه های افكار عمومی تبدیل به عامل فشاری بر گروه مذاكره كننده شوند كه این نه تنها مضر نیست بلكه فایده هایی نیز برای كشور دارد.



***ایرنا: برخی از منتقدان گفت و گوهای هسته یی می‌گویند پروتكل الحاقی، سندی استعماری است كه برای تخلیه اطلاعات نظامی كشورها طراحی شده است. به باور آن ها بیشتر كشورهای جهان كه پروتكل الحاقی را پذیرفته‌اند، كشورهای كوچك و كم‌ اهمیتی هستند كه دغدغه امنیتی ندارند. این ادعا چقدر به واقعیت نزدیك است؟

**عابدین: به طور معمول پروتكل الحاقی به كشورها تحمیل شده است. من با دقت از كلمه ی «تحمیل» استفاده می كنم. به این دلیل كه هیچ كشوری داوطلبانه پروتكل را نپذیرفته است.



***ایرنا: پذیرش پروتكل اما باید به صورت داوطلبانه باشد.

**عابدین: پذیرش و اجرای پروتكل داوطلبانه صورت می گیرد اما با اعمال سلسله یی از فشارها كه از سوی قدرت های جهانی تحمیل می شود. موضوع اجرای پروتكل الحاقی به دلیل وجود نیروی حاكمیت در هر كشور باید در سطح مشخصی داوطلبانه انجام شود زیرا باید اجازه ی انجام بازرسی ها از سوی حاكمیت آن كشور صادر شود. در عین حال اهرم فشاری نیز وجود دارد كه برای پذیرش پروتكل از آن استفاده می شود.

اهرم فشار به طور معمول در كشورهایی اعمال می شود كه برنامه های هسته یی را دنبال می كردند اما تمام اطلاعات این برنامه ها در دست ابرقدرت های اتمی مانند آمریكا، انگلیس، فرانسه و در مراتبی پایین تر روسیه و چین نبوده است. دلیل بر این مدعا این است كه بسیاری از كشورها حتی اقدام به ساخت كلاهك هسته یی كرده بودند اما به دلیل این كه انگلیس و آمریكا از این موضوع اطلاعات دقیقی داشتند هیچ نظارتی بر این كشورها نداشتند؛ آفریقای جنوبی نمونه یی از این كشورها است. عامل موثر بر خلع سلاح آفریقای جنوبی فشاری بود كه افكار عمومی بر این كشور وارد كرد و در واقع این خلع سلاحی بی مانند بود. آرژانتین و برزیل نیز از جمله كشورهایی بودند كه پروتكل الحاقی را پذیرفتند؛ این 2 كشور جزو كشورهایی بودند كه با نظام حاكم بین المللی –كه از سوی ایران نظام سلطه نامیده می شد- زاویه داشتند.

پروتكل الحاقی بسته یی منظم و منسجم نیست كه به صورت یكسان به همه ی كشورها عرضه شود بلكه این پروتكل به خواسته هایی كه در امتداد پروتكل مطرح می شود بستگی دارد. در این زمینه بافتار نیز نقش مهمی را ایفا می كند. موضوع اتمی ایران به دلیل این كه مساله ی روز بین المللی است از اهمیت ویژه یی برخوردار است. بنابراین در جواب سوال شما مبنی بر ابهام زدایی باید گفت كه اگر این موضوع حتی ابهام نیز نباشد باز هم نقطه نظر قابل تاملی است.



***ایرنا: آمریكا، روسیه، چین، انگلستان، فرانسه از مهمترین كشورهای عضو پروتكل الحاقی هستند كه این پروتكل را اجرا می كنند. آیا اجازه ی چنین نظارت ها و بازرسی هایی را از مراكز حساس نظامی خود می دهند؟

**عابدین: تا آنجایی كه به خودِ این كشورها برمی گردد این سیستم در دست آن ها است. آژانس بین المللی انرژی اتمی به نوعی بازوی اجرایی و حتی تجسسی این كشورها به شمار می رود. هرچند روسیه و چین قدرت های بزرگی هستند اما در زمینه ی اتمی همانند آمریكا در صدر مناسبات قرار ندارند. روسیه بعد از آمریكا دومین كشوری بود كه به توانایی اتمی دست یافت و كلاهك های اتمی این كشور تاحدی با آمریكا یكسان است. این كشورها (روسیه و چین) چون در مناسبات بین الملل نسبت به كشورهای غربی از جمله آمریكا نفوذ به مراتب كمتری دارند در نتیجه نفوذشان بر روی آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز كمتر است.

به هر حال، آژانس بیشتر در پی برآورده كردن امیال این كشورها است. در زمان «محمد البرادعی» مدیر پیشین آژانس، این نهاد بین المللی عملكرد منصفانه تری نسبت به امروز داشت. به اعتقاد من همین عامل خود زمینه را برای بركناری البرادعی فراهم كرد. گفتمان «یوكیا آمانو» مدیر كل كنونی آژانس یك گفتمان آمریكایی – اسراییلی است و از لحن سخنان و طرح های وی می توان به راحتی به این موضوع پی برد.



***ایرنا: با همه ی این اوصاف ایران نیاز دارد تا روابط خود را با جهان بهبود ببخشد پس در این مسیر لازم است تا موضوع هسته یی كه بیش از 12 سال محل مناقشه بوده است حل و فصل شود. دولت یازدهم این موضوع را به خوبی درك كرده و حل موضوع هسته یی را در اولویت مسایل سیاست خارجی قرار داده است. از طرفی مشاهده می شود چنین تمایلی در غرب نیز وجود دارد. در این میان اما یك نگرانی 2 سویه وجود دارد به این معنا كه ایران نگران فاش نشدن اسرار امنیتی و نظامی خود است و طرف غربی نیز به ادعای خود نگران دستیابی ایران به سلاح هسته یی است. چه سازوكارهایی وجود دارد تا 2 طرف بتوانند تا نهم تیرماه (سی ام ژوییه) از نگرانی های طرف مقابل بكاهند و به توافق جامع دست یابند؟

**عابدین: بیشتر ناظران بر این باورند كه توافق نهایی –البته نه به طور دقیق تا زمان تعیین شده- به زودی حاصل خواهد شد. درباره ی سازوكارها باید گفت كه اگر توافق حاصل شود به این معنی است كه این سازوكارها انجام شده است چرا كه چند روز بیشتر به ضرب الاجل تعیین شده باقی نمانده است.

از دیدگاه من، آنچه كه در این میان مهم بوده و 2 طرف را به سوی یكدیگر كشانده است مسایل بین المللی است. به طور دقیق تر یك سلسله رویدادهای منطقه یی موجب شده است تا مواضع ایران و غرب -اگر نگوییم همسو- اما نزدیك تر شود. جنگ های منطقه یی و نیابتی به ویژه در عراق و سوریه، پیدایش داعش، شدیدتر شدن مسایل امنیتی در كشورهای غربی به خاطر تهدیدهای منطقه یی و تهدیدهای گروه هایی چون داعش و همچنین تغییر ملایم مواضع ایران در عرصه ی منطقه یی از بدبینی شدید غرب نسبت به ایران كاسته است. این مسایل نقش مهمی در نزدیك شدن مواضع غرب و ایران داشته است. بنابراین اگر مواردی كه اشاره شد اتفاق نمی افتاد چه بسا كه روابط ایران و غرب به نقطه ی امروز نمی رسید.



***ایرنا: همان طور كه پیشتر اشاره شد موضوع هسته یی ایران بیش از یك دهه روابط ایران و برخی از كشورهای جهان را تیره كرده است. بنابراین پرواضح است كه حل چنین موضوع حساسی به آسانی ممكن نیست. به نظر شما چرا دولت كنونی در حل و فصل این موضوع اصرار دارد؟

**عابدین: دولت ایران در حل موضوع هسته یی عزمی راسخ داشته است چرا كه از دیدگاه دولت، تحریم ها تاثیر منفی بر اقتصاد ایران گذاشته اند. اگر تحریم ها به روال گذشته ادامه یابد كشور از لحاظ اقتصادی بسیار ضعیف خواهد شد. با علم به این موضوع، دولت با عزمی راسخ به همراه تیم دپیلماسی قوی در پی شفاف سازی مواضع ایران برآمده است تا به یك توافقی با غرب دست یابد.

البته زیاده خواهی های طرف غربی و بخصوص لابی قدرتمندی كه در كنگره و خارج از كنگره ی آمریكا وجود دارد كار را تاحدی مشكل كرده است كه این لابی همان لابی رژیم صهیونیستی است. هرچند آن ها خود می دانند كه نمی توانند از یك توافق جلوگیری كنند اما اصرار دارند آنقدر در این زمینه اعمال نفوذ كنند تا یك سری بندهای ظالمانه یی بر ایران تحمیل شود. باید در نظر داشت كه اگر توافق شكل بگیرد اجرای آن بسیار مهم است. اگر به سندی كه سه ماه پیش در لوزان سوییس منتشر شد نگاهی داشته باشیم مشخص است كه آنها در متن بیانیه بازه ی زمانی 10 ساله را تعریف می كنند كه در این مدت ایران باید زیر نظارت شدید قرار گیرد و امروز تیم مذاكره كننده باید بیشتر به این امر توجه داشته باشد.

بی شك رسانه ها و افكار عمومی در ایران كار خود را به خوبی انجام می دهند و بابرجسته سازی بندهایی كه می تواند برای ایران مضر باشد تیم هسته یی را یاری می كنند تا از پذیرفتن آن بندها خودداری كنند. این فشار در داخل باید وجود داشته باشد تا تیم دیپلماسی بتواند در پشت میز مذاكره از منافع ملی خود دفاع كند.



***ایرنا: طبق آن چه در بیانیه ی سوییس آمده است ایران باید پروتكل الحاقی را پذیرفته و اجرایی كند. بدون شك پذیرش پروتكل به عنوان یك تعهد، محدودیت هایی بر بر ایران تحمیل خواهد كرد. در صورت پذیرش و اجرای پروتكل، این موضوع چه دستاوردها و پیامدهای مثبتی برای تهران خواهد داشت؟

**عابدین: به این لحاظ كه ایران سرمایه گذاری های عمده یی در این رابطه انجام داده است. حتی اگر سرمایه گذاری های قبل از انقلاب را در نظر نگیریم احیای صنعت هسته یی كشور، پیشرفت های دانشمندان هسته یی ایران، ظرفیت ها تولید شده و فداكاری های صورت گرفته در این مسیر، در طول سی و چند سال عمر انقلاب از جمله سرمایه گذاری های جمهوری اسلامی ایران در این زمینه بوده است. در این راه ارزشمندترین و كارآمدترین دانشمندان هسته یی ایران جان خود را از دست داده اند و از سوی رژیم صهیونیستی و شاید هم كشورهای غربی ترور شده اند. پس لازم است این فناوری ها به نوعی محفوظ بماند. بی تردید این سوال هم برای نسل كنونی و هم نسل های آینده پیش خواهد آمد كه نتیجه ی این همه سرمایه گذاری و فداكاری چه شد؟

همان طور كه ایران از آغاز گفت و گوها به طور رسمی اعلام كرده است نتیجه ی توافق باید موجبات دسترسی ایران به منابع وسیعتری از انرژی را فراهم كند تا تهران بتواند منابع انرژی را برای نسل های آینده تامین نماید. ایران باید تسلط كافی بر چرخه ی سوخت داشته باشد و دستاوردهایی كه در بیش از یك دهه به دست آمده است نباید از بین برود. هرچند ایران باید امتیازهایی را بدهد به عنوان مثال كاهش سطح غنی سازی را بپذیرد اما اصل این است كه نباید غنی سازی برداشته شود. وقتی كه ایران به نقطه یی رسید كه محدودیت ها برطرف شد خواهد توانست به هر شكلی كه لازم است به غنی سازی خود ادامه دهد.



***ایرنا: اگر نكته یی در پایان گفت و گو نیاز به یادآوری است بیان كنید؟

**عابدین: از مجموعه ی دستاوردهایی كه ایران در زمینه ی هسته یی داشته است باید هم اكنون حراست شود. ایران چه در طول اجرای این توافق و چه بعد از آن به یكی از كشورهای مهم در عرصه ی صنعت هسته یی تبدیل خواهد شد چرا كه تجربه های گرانبهایی در این كشور كسب شده است. دانشمندان ایرانی به خاطر شرایط تحریمی تجربه های زیادی اندوخته اند كه این امر به نوبه ی خود ارزشمند است.

بسیاری از كشورهای جهان از جمله آمریكا، انگلیس، فرانسه، چین و روسیه كه صنعت هسته یی پیشرفته دارند و همچنین برخی از كشورها همچون اسپانیا كه صنعت هسته یی پیشرفته داشته اما بمب اتمی ندارد توانایی هسته یی خود را در شرایطی توسعه داده اند كه زیر هیچ گونه فشاری نبوده اند. ایران اما با مجموعه یی از فشارهای شدید روبه رو بوده است پس لازم است با حراست و حمایت از این نوآوری ها به یك قدرت مطرح هسته یی تبدیل شود. این امر به هنر مذاكره كنندگان ایران بستگی دارد بنابراین امروز رسالت بسیار سنگینی بر دوش آن ها قرار داده شده است.

* گفت و گو از: حسن شكوهی نسب (گروه پژوهش و تحلیل خبری)

پژوهشم**1969**2054