سحری خوانی؛ آیینی برای ارج نهادن به رمضان

به گزارش روز شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا در كنار وجوه مشترك نمایش ها و خرده نمایش های آیینی و سنتی مانند نوع دوستی، تاكید بر صلح طلبی، رعایت حقوق مردم و احترام به بزرگان قوم، طایفه و فامیل دارای وجوه برجسته تفارقی است كه هر كدام بازتاب دهنده خصوصیات فرهنگی اقوام مختلف ایران را شامل می شود.

در این میان ذكر این نكته ضروریست كه شكل و ریشه برخی آیین ها در چهار گوشه كشور پهناورمان دارای اشتراكات متعددی است اما هر كدام از آن آیین ها در فرم، اجرا و محتوی بنا بر ذات فرهنگی و قومی هر اقلیم به شاخه های مختلفی بدل می شوند كه بازتاب دهنده شناسنامه هویتی اقوام مختلف فرهنگی در كشور است.

یكی از نواحی دارای تمدن غنی فرهنگی و اجتماعی منطقه سیستان و بلوچستان و اقوام غیور بلوچ، لر، كرد و سیستانی است كه بنا به اقلیم و منطقه جغرافیایی گرم و خشك خود دارای آیین های متعددی نمایشی، مذهبی و خرده روایت های نمایش سنتی و آیینی هستند كه گل سر سبد آنها كه به ثبت جهانی نیز رسیده است؛ رزم چوب یا همان دعای ریزش باران است.

اما این قوم متمدن در كنار آیین های مختلف اجتماعی و فرهنگی در مناسك مذهبی نیز دارای اشكال متنوعی از سنن و مناسك نمایشی هستند كه بارزترین آنها در ماه مبارك رمضان سحری خوانی و سنت آرَك و بَرَك است.

یكی از اصلی ترین اشكال آیینی این منطقه با وجود زیست اقوام تشیع و تسنن در كنار یكدیگر، ارتباط نزدیك پیروان دین مبین اسلام از دو شاخه مختلف اما دوشادوش و همراه یگدیگر است كه بازتاب دهنده شكوه و تجلی عنصر وحدت میان مسلمانان ایران است.



** از اهدای هدایا و نذورات تا برپایی آیین های دسته جمعی

مردم منطقه سیستان همه ساله قبل از فرا رسیدن ماه مبارك رمضان با غبار روبی مساجد و بقاع متبركه و هدیه دادن فرش به اماكن متبركه، نقش موثری در آماده سازی این اماكن برای استقبال از روزه داران و عبادت كنندگان در این ماه پر بركت دارند.

سیستانی ها بر اطعام فقرا و نیازمندان، توزیع نذورات و همچنین حضور حداكثری در محافل مذهبی و قرآنی در این ماه مقید هستند و برگزاری آیین های محلی و باشكوهی از جمله مراسم سحرخوانی را در راستای ایجاد شور معنوی و مذهبی برپا می كنند.

سحرخوانی یكی از آیین های مهم منطقه سیستان در ماه مبارك رمضان است كه قدمتی بسیار دیرینه دارد.

در گذشته در روستاهای منطقه سیستان بر اساس سنتی دیرینه، هنگام سحر، صدای سحرخوانی ریش سفیدان به گوش می‌رسید كه با خواندن دعاهای ویژه، اقدام به بیدار كردن مردم برای خوردن سحری و انجام واجبات اعمال سحر می ‌كردند.

بر اساس برخی شنیده‌ها، آیین سحرخوانی از بیش یكهزار و 400 سال پیش یعنی از اوایل اسلام نزد ساكنان سیستان مرسوم بوده است.

در آیین سحرخوانی ریش سفیدان و معتمدان روستاهای سیستان پیش از آغاز سحر از خواب بیدار شده و با رفتن به پشت بام منازل خود با خواندن اشعار محلی و مذهبی مردم روستا را از فرا رسیدن وقت سحر با خبر می كردند.

این افراد اشعار مذهبی و سروده‌های شاعران كشور از جمله «خواجه عبدالله انصاری» و «بابا طاهر» را با صدای بلند بر روی پشت بام خانه می‌خوانند.

در گذشته هر روستا با توجه به وسعت و بزرگی آن، یك یا دو سحرخوان داشت كه با رفتن به پشت بام منزل خود و خواندن اشعار محلی و مذهبی مردم روستا را از فرا رسیدن وقت سحر با خبر می‌ كردند و اعضای خانواده نیز با لذت خاصی دور یكدیگر جمع شده و پس از خوردن سحری، نماز صبح را به جماعت در منزل اقامه می كنند.

در گذشته در برخی روستاها نیز یك نفر طبال و آواز خوان خوش صدا داشت كه در كوچه ها حركت می كرد و فریاد می زد برخیز كه وقت سحر است.

در جوامع كوچك تر، ریش سفید، كدخدا و یا معتمد محله كسانی را بیدار می كرد و چراغی را به دست آنان می داد تا در خانه مردم بروند و همه را بیدار كنند.

در این میان كسانی كه از دانش ستاره شناسی بهره مند بودند با تعقیب ستاره ها زمان افطار و سحر را مشخص می كردند و علاوه بر همه اینها از تابش شعاع نور بر كاهگل نیز تشخیص می دادند كه افطار و سحر چه زمانی است.



** سنت آرَك و بَرَك

ذكر این نكته لازم است كه در كنار آیین های نمایشی مردم مختلف ایران اسلامی همواره برخی سنت های اجتماعی نیز وجود داشت كه انجام و ادای آنها در حقیقت مكمل و قوام دهنده اجرای آن آیین ها به شمار می رود.

یكی از سنت های قدیمی و پسندیده مردم سیستان در گذشته این بود كه از هر اجاقی كه دود بلند می شد و تا هر شعاعی كه دود می رفت، خانواده ها مقید بودند هر كس یك كاسه ای از غذا را برای دیگران ببرد بنابراین سنتی به نام آرك و برك یعنی آوردن و بردن رواج داشت.

بسیاری از خانواده ها به خویشاوندان خود، پدر و مادر، همسایه ها و افراد فقیر و مسكین غذا می رساندند و هنوز هم این سنت با پخش نذورات و توزیع غذاهایی مانند شله زرد، نان برك و یا شیربرنج ادامه دارد.

در این منطقه رسم است ماه رمضان، هر خانه ای كه برای افطار خانواده خود غذای گرم مثل گوشت و امثال آن تهیه می كند كه به اصطلاح محلی به آن دیگ بار می گویند، و هنگام افطار مقداری از آن را در كاسه یا بشقابی می گذارد و به در خانه همسایگانی كه دیگ بار نگذاشته اند می فرستد و هدیه می دهد.

اهالی هر محله پیش از اذان مغرب در حد توان و وسع خود مواد غذایی، خرما، چای، آش، شله زرد و غیره به مسجد می برند و پس از اقامه نماز مغرب به پذیرایی از روزه داران می پردازند.

اهالی سیستان وبلوچستان شركت در مراسم ختم قرآن، افطاری دادن، دید و بازدید از بزرگترها و همچنین عیادت از افراد مسن و بیمار را در این ماه مبارك وظیفه هر مسلمان و انسان آزاده، و خود را به انجام چنین اعمالی مقید می دانند.

فراهنگ**9266 ** 1569