فاجعه ی منا كه به كشته شدن بیش از 2 هزار نفر از زایران بیت الله الحرام منجر شد جهان اسلام را با شوك بزرگی روبرو ساخت؛ فاجعه یی كه بیش از هر چیز از سوء مدیریت و بی مسوولیتی اداره كنندگان حرمین شریفین و بی تعهدی آنان به برقراری امنیت و سلامتِ مناسك حج حكایت دارد.
در این حادثه شماری زیادی از قربانیان از حاجیان ایرانی بودند. بر پایه ی آخرین آمار تاكنون 169 تن در فاجعه ی منا كشته و 46 تن مجروح شدند و 298 تن نیز همچنان مفقود هستند.
پیش از این حادثه نیز سقوط جرثقیل بر سر طواف كنندگان خانه ی خدا سبب جان باختن بیش از یكصد تن از جمله 11 ایرانی شده بود.
***دولت، پیگیر فاجعه ی منا
وقوع حادثه ی منا با واكنش های شخصیت های سیاسی و دینی جهان اسلام روبرو شد. آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب در پیامی ضمن ابراز همدردی با عزاداران جهان اسلام تصریح كرد كه دولت سعودی موظف است در این زمینه مسوولیت بپذیرد.
«حسن روحانی» رییس جمهوری نیز كه برای شركت در هفتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد و «نشست سران برای توسعه پایدار» به نیویورك سفر كرده بود در ابتدای این سفر و پس از ترك تهران از فاجعه ی منا آگاه شد.
وی در پیامی پس از تسلیتِ فاجعه ی منا و ابراز همدردی با خانواده های جان باختگانِ این رخداد تلخ، به سرعت از معاون اول خود «اسحاق جهانگیری» خواست كه در كوتاه ترین زمان ممكن، ستاد ویژه یی را برای رسیدگی به این فاجعه و فراهم آوردن امكانات لازم تشكیل دهد. در این پیوند، مقرر شد رسیدگی به امور حجاج بیت الله الحرام به ویژه مجروحان فاجعه و نیز انتقال درگذشتگان به كشور در اولویت قرار گیرد و در صورت لزوم تیم های امداد و هواپیما به كشورعربستان فرستاده شود. وی همچنین از استانداران خواست كه با حضور در خانه های درگذشتگان و مجروحانِ فاجعه، ضمن ابلاغ پیام تسلیت رییس جمهوری، كمك های لازم و تسهیلات كافی برای انجام امور مربوطه را در سریعترین زمان ارایه كنند.
روحانی همچنین در این پیام وزارت امورخارجه و سفیر ایران در عربستان را موظف كرد كه ضمن بررسی چگونگی رخ دادن این فاجعه، همه ی اقدام های لازم جهت احقاق حقوق درگذشتگان وحادثه دیدگان را به عمل آورند و از دولت عربستان نیز خواست كه با پذیرشِ مسوولیت این فاجعه، به وظایف قانونی و اسلامی خود دراین زمینه عمل كند.
با آنكه رییس جمهوری در تهران نبود اما رسیدگی به این موضوع را به خوبی مدیریت و از نیویورك اخبار لحظه به لحظه ی فاجعه ی منا و چگونگیِ رسیدگی و بررسی این موضوع را در ستادهایی كه به همین منظور تشكیل شده بود، پیگیری می كرد.
قرار است روز سه شنبه نخستین گروه از پیكرهای حاجیان جان باخته در مناسك حج تمتع امسال به كشور منتقل شوند. ناتمام ماندن سفر رییس جمهوری به نیویورك و لغو برخی برنامه ها و دیدارهای از پیش تعیین شده در پی بازگشت پیكرهای حاجیان جان باخته در روز سه شنبه نیز توجه و دغدغه ی رییس جمهوری و هیات دولت را در پیوند با این حادثه می نمایاند.
«علی جنتی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با هیاتی از مجموعه ی كنسولی وزارت امور خارجه، هلال‌احمر و برخی دیگر از دستگاه ها آماده ی سفر به عربستان شده اند كه هنوز به درخواست روادید آنان پاسخی داده نشده است.
**دیپلماسی ایران در نیویورك زیر سایه ی رخدادهای مكه
بار اندوهِ حادثه ی منا به اندازه یی است كه دیدارهای رییس جمهوری و هیات همراه او در نیویورك را نیز زیر تاثیر قرار داده بود. چنانكه روحانی در دیدار با «بان كی مون» دبیر كل سازمان ملل با ابراز ناراحتی از این رخداد و همكاری نكردن دولت عربستان در این زمینه گفت: متاسفانه دولت عربستان همكاری لازم را برای رسیدگی به وضعیت مفقودان، انتقال اجساد و مجروحان انجام نمی دهد و ضروری است كه دبیر كل سازمان ملل وظایف قانونی و انسانی دولت ریاض را در این زمینه متذكر شود.
وی همچنین در دیدار با رییس جمهوری سنگال در ارتباط با جان باختن حجاج كشورمان درحادثه ی منا اظهار كرد: دولت عربستان در قبال این حادثه مسوول است و باید ضمانت های لازم را برای تكرار نشدن چنین حوادثی برنامه ریزی كند.
دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران نیز با تدبیرهای ویژه یی این موضوع را پیگیری كرد چنانكه «محمد جوادظریف» وزیر امور خارجه كه همراه رییس جمهوری به نیویورك سفر كرده در دیدار با برخی همتایان خود و مقام های ارشد كشورها، آنان را در جریان جزییات این حادثه ناگوار قرار داد و با ابراز تسلیت به بازماندگان این حادثه تلخ، سرعت اقدام ها برای تعیین وضعیت مفقودان را رضایتبخش ندانست.
ظریف با اشاره به مسوولیت های حقوقی عربستان سعودی، از مقام های مسوولِ این كشور خواست كه به وظیفه ی خود در حفظ امنیت حجاج ایرانی و دیگر كشورها بیش از پیش اهتمام ورزند و روند تعیین وضعیت، شناسایی و انتقال جان باختگان و مداوای مجروحان را سرعت بخشند.
ظریف در نیویورك اعلام كرد: حادثه ی منا ذهن هیات ایرانی را به خود معطوف كرده و از اینجا هماهنگی های لازم را با همكارانم در تهران و عربستان برای رسیدگی به شرایط مصدومان این حادثه انجام دادیم. با تمام توان، اقدامات لازم سیاسی، حقوقی و كنسولی را برای حمایت از حقوق اتباع ایرانی به ویژه قربانیان و مجروحان حادثه اسفبارِ منا به عمل می آوریم.
وزیر امور خارجه درباره ی اقدام ها و پیگیری چگونگی وقوع حادثه ی منا نیز گفت: هم اكنون چند هدف عمده را پیگیری می كنیم كه از جمله آن ها تسریع در روند مداوای مجروحان، پیدا كردن مفقودان و بازگرداندن اجساد طیبه ی این حادثه است.
رسیدگی به وضعیت خانواده‌های افراد به خصوص آنهایی كه در حج بودند از اولویت هایی است كه ظریف بر آن تاكید كرده است. به گفته وی از نخستین ساعت های حادثه افزون بر نمایندگی های بعثه، ستاد ویژه یی برای رسیدگی به این موضوع در وزارت امور خارجه تشكیل و رسیدگی به این موضوع حتی در دیدار با مقام های سازمان ملل از جمله قائم مقام دبیركل نیز پیگیری شده است.
سلامتی زایران از اولویت های ستاد ویژه ی وزرات خارجه است كه به گفته ظریف ضرورت دارد از سلامتی و حفظ حرمت زوار ایرانی اطمینان به دست آید و درباره ی آسیب دیدگان نیز بحث رسیدگی به وضعیت آن ها را با جدیت دنبال شود. ظریف همچنین در سفر نیویورك بر این موضوع تاكید كرد كه ضرورت دارد دولت عربستان نسبت به سوء مدیریت كارگزاران اجرایی حج، تدابیر جدی بیاندیشد و نسبت به پیدا كردن مفقودان و بازگرداندن اجساد با ایران همكاری كند.
طی چند روزی كه از وقوع حادثه تلخ منا گذشته است، نظام و دولت جمهوری اسلامی نشان داده كه همه ی امكانات و تدابیر لازم را برای پیگیری وضعیت حاجیان ایرانی و رسیدگی به وضعیت جان باختگان، مجروحان، مفقودان و رسیدگی به حق و حقوق آنان به كار گرفته است.
از زمان فاجعه ی منا تاكنون، سه بار كاردار عربستان به این وزارتخانه فراخوانده شده و معاون عربی و آفریقای وزیر امور خارجه خواستار توجه فوری و موثر مقام ها و مسوولان سعودی به پیامدهای حادثه ی منا و همكاری آنان در رابطه با وضعیت حاجیان ایرانی شده است.
حادثه ی منا به دلیل ابعاد گوناگونی كه دارد یك فاجعه است و روی آن حساسیت های دینی، سیاسی و انسانی وجود دارد. این موضوع افزون بر بُعد انسانی دغدغه یی سیاسی برای دولت و دستگاه سیاسی كشور به شمار می رود و شدت این تاثر را در سخنان رییس جمهوری، دیدارهای وی و همچنین پیگیری ها و دستورهایی كه مسوولان دولتی برای تشكیل ستاد های بررسی و رسیدگی این حادثه صادر كرده اند می توان دریافت.
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**3050** 9279**2054
تهران-ایرنا-حضور «حسن روحانی» رییس جمهوری و «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ی ایران در نیویورك برای شركت در مهمترین گردهمایی بین المللی مانع از این نشد كه ابعاد مختلف فاجعه منا از سوی دولتمردان به صورت چندوجهی پیگیری نشود.