اشــاره؛ به خيلي ها لقب ' فخرالذاكرين ' داده اند؛ اصلا در همين روز و روزگار به هر كسي كه چند كلمه مي خواند جمعي از سر ندانم كاري يا خدايي ناكرده با انگيزه هاي ديگر فخرالذاكرين مي گويند؛ اما مهم آن است كه مردم به فخر بودنش ايمان داشته باشند.
حاج فيروز 'فخرالذاكرين' ما تبريزي هاست. به قول خودش هشتاد سال است كه ساكن اين درگاه است.
شغل خودش روفه گري فرش را حفظ كرده و مداحي را شغل و محل درآمد نمي داند.
بفرماييد از چه زماني شروع به مداحي كرديد؟
از 18 سالگي شروع به مداحي كردن نموده ام و الان هم كه 74 سال دارم همچنان مداحي مي كنم. مداحي را از هيئت محله خودمان كه بعدها بنام هيئت عزاداران شهداي كربالا شهرت يافت آغاز كرده ام. آن زمان آقاي حاج حسن شفيع پور مداح هيئت بود و بعدها آقاي غلامرضا شيعه خلص نيز در همان هيئت تقريبا حضور يافتند.
اساتيد شما در مداحي چه كساني بودند؟
اولين استادم حاج حسن شفيع پور بود. همچنين از محضر حاج علي شبابي بهره برده ام. بعدها نيز ساليان دراز محضر استاد عابد استفاده كرده ام.
از شعر كدام شاعران بيشتر استفاده مي‌كنيد؟
در بين شعراي فارسي گو از اشعار ني كرماني، عمان ساماني و استاد محمد عابد و در نوحه هاي تركي از اشعار شعرايي مانند حسين سعدي زمان، ذهني، ذهني زاده، شهاب، صافي و صحاف.
ســبك كدام يك از مداحان را مي پســنديد و سرلوحه و سرمشق خود قرار داده ايد؟
هر كدام از سـبك‌ها در جاي خود زيبا و دلپسند هستند اما من سبك حاج حســن فراهتي را بيشتر مي پسندم و در حقيقت هم سبك ايشان را الگوي خود قرار داده ام.
مداحي تركي چه تفاوتي با مداحي فارسي دارد؟
با توجه به تفاوت زبان و فاصله مكاني يكسري تفاوت هايي با هم دارند. سـبك مداحي تبريز يك جور اسـت و سبك مداحي تهران و مناطق فارس زبان يك جور ديگر. هر كدام زيبايي هاي خاص خودشان را دارند. اما روي هم رفته مداحي فارسي با توجه به آهنگ و وزن
مداحي و صداي مداحان در تعريف و اين قبيل چيزها شيرين تر است و مداحي تركي نيز سوزناك است و از اين لحاظ ارزشمند مي باشد.
هيات هاي عزاداري امروز تبريز چه فرقي با هيئت هاي عزاداري دوران گذشته دارند؟
به عقيده من در گذشته هيئت هاي عزاداري از لحاظ معنوي پر بارتر بودند اما امروز شرايط ديگري حاكم است. يكسري مشكلات در هيئت ها داريم كه بايستي روي شان كار شود. يكي از اين مشكلات پرداخت اندك به مسايل شرعي و حقيقي است. البته اين مشكل بيشتر
ريشه در حضور كمتر علما در هيئت هاي عزاداري دارد. بنابراين روحانيون بايستي با حضور فيزيكي خود در مجالس عزاداري براي مداحان و عزاداران ارايه طريق نمايند. در هيئت عزاداري محله ما يعني سينه زنان محله شتربان زماني حاج آقا انزابي حضور مي يافتند و تا آخر مجلس مي نشستند و سخنراني هم مي كردند. زماني هم حاج آقاي ميرمحمود همين طور حضور داشتند. امروز هرچند روحاني ثابتي در هيئت نداريم با اين حال آقاي محمدتقي عبادي به عنوان سخنران و مفسر قرآن همچنان وظايف روحانيون قبلي را بر عهده دارند.
هيئت هاي عزاداري عرب و عجم چه تفاوت هايي باهم دارند؟
عرب ها پوشش عربي دارند و دو دستي سينه مي زنند در حالي كه عجم ها با پوشش معمولي جامعه در دستجات حضور يافته و با يك دست سينه مي زنند. در سبك نوحه نيز داراي تفاوت هايي هستند. البته عرب ها با زنجير زنان نيز در پوشش داراي تفاوت هاي فاحشي
هستند. لباس عربها از قسمت جلو باز است براي سينه زدن ولي لباس زنجيرزنان از پشت باز است.
از قديم الايام در تبريز رسم بر اين است كه هر محله داراي سه دسته عزاداري زنجيرزن، عرب و عجم سينه زن است. اين دسته جات در ماه محرم نيز به ترتيب در بازار تبريز حضور مي يابند. اين سه دسته در نوع علم هايي كه استفاده مي كنند نيز متفاوت هستند و در
حقيقت هركدام داراي علم هاي مختص خود هستند.
از زنجيرزني سخن به ميان آورديد، چرا زنجيرزني كم رونق شده است؟
امروزه برخي از جوانان خجالت مي‌كشند زنجير بزنند. از طرف ديگر عموما' مسايل نمادين مانند زنجيززني و شبيه خواني كم رونق شده اند. مردم امروز بيشتر طالب سخن هستند. هرچند همه اينها براي نشان دادن ارادت ما نسبت به امام حسين است اما بايستي قبول كنيم كه ديدگاه جوانان امروزي با ديدگاه برخي از آنها با زنجيرزني مــا فرق مي كند و احتمالا چندان موافق نيستند.
در اين بين چه كاري از دست مداحان برمي آيد؟
بايستي به جوانان تفهيم كنند كه امام حسين كيست و چگونه مي توان ايشان و مكتب شان را شناخت. راه و روش هيئت آمدن چگونه بايستي باشــد. گريه كردن براي امام حسين يعني مقابله با ظلم و دفاع از مظلوم و افشاگري ظالم. گريه براي امام حسين در دنيا ظالمان را شناساندن و به فرياد مظلومان پاسخ دادن اســت. اگر براي گريه ثوابي هست براي اين گريه است نه براي مشكلات خود گريه كردن. گريه بايستي وسيله اي براي رسيدن به آرمان ها باشد. الزام است در تمام هيئت ها ابتدا مداحان مسائل اخلاقي را به مردم برسانند و بعد مسائل توحيدي و خداشناسي عرضه شود و آنگاه اهداف و آرمان هاي حضرت اباعبدالله الحسين مطرح شود. اينكه امام براي چه شهيد شده اند؟ در يك كلام مداح بايستي نخست خود بر اين موارد آگاه باشد تا بتواند نسل جوان را نيز روشن كند. در حقيقت ما با گريه كردن بر مصائب اهل بيت (ع) حس شيعه بودن خود را نشان مي دهيم.
هيئت هاي عزاداري ما امروز با چه آسيب هايي مواجه هستند؟
متأسفانه امروزه اغلب مداحان فكرشان را بر گريه كردن حضار تمركز مي كنند و اين مشكل بزرگي است. مداح بايستي ائمه اطهار را بشناساند، مسائل توحيدي و شرعي را بيان كند، فلسفه گريه بر سيدالشهدا را مطرح نمايد و به حاضران در مجالس عزاداري اين نكته را تفهيم كند كه گريه براي امام حسين براي اين است كه بر نماز خود پايبند بوده و در عمل به واجبات ديني خود پيشرو باشيم.
در بين شعراي نوحه، اشعار كدام شاعر را بيشتر مي پسنديد؟
در فارسي اشعار عمران ساماني تا اندازه اي جهت دار، عرفاني و انقلابي هستند و اشعار نير و عابد نيز هكذا. در بين شعراي تركي نيز اشعار آقاي حسين سعدي زمان، ذهني زاده، شهاب و شأني برايم بيشتر جذاب هستند.
در يك جمله مداحي را تعريف كنيد.
مداحي احياگري مقام سيدالشهدا، ايستادن در مقابل ظلم و ســتم، افشا كردن چهره ظالمان و تفهيم كردن گريه بر سيدالشهدا براي مردم است. هركس كه توانايي و استعداد گرياندن مردم را داشته باشد مالك بر قلوب آنها خواهد بود و اين خود يك هنر است. فرقي نمي‌كند
كه اين هنرمندي با شعر خواندن اتفاق افتد يا با صدا و آهنگ زيبا. هيئت ها امروزه واقعا مشكلات زيادي را از دوش مردم بر مي دارند. جهيزيه مي دهند، از نيازمندان دستگيري مي كنند و از بدهكاران حمايت مي نمايند.
چه توصيه اي براي شركت كنندگان در هيئت هاي عزاداري داريد؟
به عقيده من نسل جواني كه در هيئت ها حضور مي يابند سعي كنند حضورشان فقط به خاطر حضرت سيدالشهدا باشد. بعضاً شاهد برخي مريد بازي ها هستيم از اين كارها نكنند. قبل از هر چيز سيدالشهدا و رضايت خداوند را مدنظر قرار دهند. در برگزاري مجالس عزاداري، هيئت رفتن و نذري دادن هدف بايستي سيدالشهدا و خدا باشد. شهرت بازي وارد نشود كه آدمي دست خالي مي ماند. اگر با بصيرت كامل در هيئت هاي عزاداري حضور يابند بدون شك نتيجه مي گيرند.
3038/518
نشريه آذرپيام در شماره 503 در آستانه فرا رسيدن ماه محرم مصاحبه اي با حاج فيروز زيرك كار ' فخرالذاكرين ' مداح پيشكسوت تبريز انجام داده است.