پايداري زندگي روستايي با طرح مديريت جنگل هاي هيركاني

اجراي طرح پايلوت هيركاني در مناطق روستايي دو رودخانه فرارود و زيلكي رودخان در گيلان با هدف حفظ بافت سنتي روستايي و حفظ طبيعت و جنگل هاي شمال، ايده اي مناسب به نظر مي رسد كه نيازمند همكاري همگاني است و جوانان ساكن اين روستاها، دل به حمايت هاي مسئولان بسته اند.
اجراي طرح هاي پروژه مديريت چند منظوره جنگل هاي هيركاني براي حفظ جنگل هاي شمال بصورت پايلوت در چهار منطقه استان هاي گيلان ، مازندران و گلستان به بوته آزمون گذاشته شده است؛ فشار مضاعف بر اكوسيستم ارزشمند جنگل هاي شمال با تغيير كاربري اراضي به دليل پايين بودن ارزش محصولات كشاورزي، دخل و تصرف به بهانه هاي احداث پروژه هاي مختلف، چراي بي رويه دام، ساخت و سازها، تصرفات غيرقانوني زمين ها و توسعه ناپايدار گردشگري، دغدغه هاي جهاني براي نابودي جنگل هاي با ارزشمند شمال ايران بود كه در قالب طرح الگويي مديريت چندمنظوره جنگل هاي هيركاني در چند منطقه جنگلي به شكل عيني درآمد.
براي جلوگيري از تخريب جنگل هاي شمال و حفظ اين ميراث سبز جهاني، دولت جمهوري اسلامي ايران و برنامه توسعه ملل متحد( UNDP ) با حمايت تسهيلات محيط زيست جهاني، پروژه اي مشترك پنج ساله را در جنگل هاي شمال طراحي كردند.
هدف اين طرح حفظ تنوع زيستي و ايجاد مشاغل كوچك ولي پايدار با مشاركت مردمي به عنوان ذينفعان اصلي در مناطق طراحي شده را دنبال مي كند.
چهار منطقه فرارود و زيلكي رودخان در گيلان، دو هزار و سه هزار و منطقه بليران در استان مازندران و منطقه جنگلي چهل چاي در حوزه جنگل هاي گلستان از جمله مناطقي هستند كه طرح الگويي پروژه مديريت چند منظوره جنگل هاي هيركاني در وسعت 120 هزار هكتار اجرا مي شوند.
اقتصادي درون زا، ايجاد مشاغل پايدار و توسعه معيشت هاي پايدار جايگزين، مشاغل سنتي و سازگار با محيط زيست براي جوامع محلي، گسترش ظرفيت جوامع محلي، احياء و توسعه صنايع دستي روستايي بخصوص براي بانوان و حفظ بافت بومي و محلي روستايي در اين مناطق از جمله اهداف اين طرح را تشكيل مي دهند.
حفظ جنگل ها و تنوع زيستي، تغيير مديريت وابسته به چوب به مديريت چندمنظوره مشاركتي و توانمندسازي جوامع محلي از جمله اهداف نهايي پروژه مديريت چندمنظوره جنگل هاي هيركاني بشمار مي رود. در اين ميان؛ نداشتن مدارك مالكيتي در اراضي موروثي، پايين بودن سطح درآمدي ساكنان اين مناطق و عدم هماهنگي بين سازمان هاي تصميم گير معضلاتي است كه اجراي اين طرح در استان گيلان را با دشواري هايي مواجه كرده است.
در منطقه فرارود و زيلكي رودخان تاكنون دو شركت تعاوني تحت مديريت چندمنظوره جنگل هاي هيركاني با جذب 15نفر به ثبت رسيده، ولي در عمل كاري انجام نشده است. اين طرح كه براي اولين بار در ايران اجرايي مي شود، داراي اهداف عالي انساني با تكيه بر معيشت هاي پايدار و جايگزين، سازگار با محيط زيست براي جوامع محلي و حفظ جنگل هاست.
در همين زمينه عظيم غلامي عضو يكي از تعاوني هاي محلي منطقه فرارود به خبرنگار ايرنا گفت: اين شركت با هدف توسعه گردشگري در سال گذشته با تقاضاي گردشگري به ثبت رسيد كه نياز به مكان براي استقرار دفتر كار و ايجاد اقامتگاه براي شروع به كار دارد ولي به دليل نداشتن بودجه و توان مالي، تاكنون قادر به عملي كردن هدف خود نبوده ايم.
وي افزود: جوانان تحصيلكرده عضو اين تعاوني مطالعات برنج ارگانيك، طرح مديريت پسماند در روستا، صنايع دستي و حفظ بافت سنتي روستاهاي مناطق را در برنامه هاي مطالعاتي خود دارند.
وي ادامه داد: هماهنگي كافي بين نهادهاي دولتي وجود ندارد حال اينكه تنها اميد جوانان اين منطقه، هماهنگي بين سازمان هاي دولتي و پرداخت تسهيلات براي شروع به كار است.
غلامي زمين و قوانين اداري را مشكل اصلي طرح هاي هيركاني جوانان منطقه دانست و اظهارداشت: اهالي به دليل آگاهي اندك، به دنبال گرفتن مدارك مستثنيات براي زمين هاي موروثي خود نبوده اند و اداره منابع طبيعي هم اين اراضي را به رسميت نمي شناسد.
وي يادآور شد: طرح هاي هيركاني هم مورد حمايت منابع طبيعي و هم محيط زيست هستند و فعاليت در آن، فعاليت هاي مفيد اقتصادي محسوب مي شود و مي توان علاوه بر جوانان بومي تحصيلكرده، براي جوانان غيربومي هم در اين منطقه اشتغال پايدار ايجاد كرد.
به گفته غلامي، اجراي طرح مديريت پسماند در روستا و حفظ بافت سنتي و معماري روستاها اين دو منطقه بخاطر جنبه هاي گردشگري آن، از جمله طرح هايي است كه اين شركت تعاوني تاكنون مطالعه كرده و ارائه داده است.
اسماعيل نظرپور يكي از جوانان منطقه زيلكي رودخان كه دانش آموخته رشته شيلات است نيز مي گويد: تاكنون در اين منطقه هفت طرح پرورش قارچ، توسعه زنبور عسل، طرح پرورش ماهي، گياهان دارويي، نهالكاري و گردشگري به عنوان طرح هاي قابل اجرا مطالعه و ارائه شده است.
وي مشكل عمده در اين منطقه را زمين و نداشتن سرمايه ذكر كرد و افزود: يك شركت تعاوني حدود سه سال است كه به ثبت رسيده ولي در عمل، موفقيتي در شروع كار نداشته است.
وي اظهار داشت: با وجود اينكه چند مكان از اراضي مردمي تاكنون در قالب پروژه بين المللي هيركاني جانمايي شده، ولي به دليل مشكلات اراضي منطقه زمين به اين تعاوني واگذار نشده است.
وي خواستار حمايت ها نهادهاي دولتي و واگذاري زمين براي عملياتي كردن طرح شد و گفت: اگر امكانات و زمين در اختيار گذاشته شود، مي توان براي بيش از يكصد خانوار در اين منطقه اشتغال پايدار ايجاد كرد.
قاسم آقاجاني يكي ديگر از جوانان عضو تعاوني هاي محلي هيركاني در اين منطقه نيز مي گويد: اجراي طرح هاي هيركاني در اين منطقه، نياز به اعتبارات اندكي دارد و با بودجه كم، مي توان فعاليت هاي كسب و كار را رونق داد.
وي با اشاره به تعداد 120 خانوار ساكن در محدوده رودخانه فرارود و 350خانوار ساكن در زيلكي رودخان مشمول طرح هيركاني افزود: در دو منطقه زيلكي رودخان و فرارود كه شامل روستاهاي شهربيجار، موشبيجار، براگور، گردپشته، كندلات، روناسك بن، فرارود بالا و پايين، دوليه سرا و چانه سرا مي شوند؛ حداقل 300 جوان تحصيلكرده وجود دارد كه شغل ندارند و فعاليت هاي دامداري سنتي در اين مناطق نيز مورد تاييد كارشناسان جنگل نيستند.
ابراهيم محمودپور كارشناس اجتماعي و اقتصادي پروژه مديريت چندمنظوره جنگل هاي هيركاني نيز به خبرنگار ايرنا گفت: طي دو سال گذشته، كارهاي اين مديريت مطالعاتي بوده و هم اكنون تبديل به برنامه راهبردي و عملياتي شده و در اين مرحله، راهبردها و اهداف مشخص شده است.
وي گفت: راهبردها بايد با فعاليت ها مطابقت داده شوند و اين برنامه ها به استانداري هاي استان هاي شمالي ارائه مي شود و با توجه به استعداد هر منطقه براي طرح ها، اعتبارات مالي تعريف خواهد شد.
وي تعهدات دولت جمهوري اسلامي ايران به پروژه مديريت چندمنظوره هيركاني را 30 ميليارد ريال عنوان و اضافه كرد: سازمان جنگل ها امسال دو ميليارد و 500ميليون ريال به اين طرح اختصاص داده تا بصورت كمك هاي غيرنقدي ارائه شود.
محمودپور ادامه داد:سه ميليون دلار نيز از سوي صندوق تسهيلات محيط زيست جهاني ( GEF) پرداخت مي شود.
وي جوامع محلي را ذينفعان اصلي اين طرح ها دانست و يادآور شد: در اين طرح ها حفظ حيات وحش، جنگل ها ، پوشش گياهي و بومي گردي مورد نظر است و تاكنون چهار كميته هماهنگي محلي با حضور ذينفعان در هر منطقه تشكيل شده است.
اين كارشناس افزود: يكي از مشكلات اجراي اين پروژه، همسو نبودن نهادهاي دولتي در مناطق مورد اجراست و با برگزاري جلسه هاي مشترك، تلاش مي شود كه اين همسويي بين جوامع محلي و تشكيلات و مسوولان دولتي بوجود آيد تا برنامه ها بتوانند شكل اجرايي به خود بگيرند.
محمودپور هدف از اجراي اين طرح ها در قالب مديريت چند منظوره جنگل هاي هيركاني را فعاليت در محدوده هاي تعيين شده در قالب تعاوني هاي محلي و بهره برداري از محصولات جنگلي به صورت تعاوني و توزيع آن بين اعضاي خانوارهاي حاشيه نشين جنگل ها ذكر كرد.
وي جلوگيري از مهاجرت روستاييان به شهرها، افزايش بهره وري دامداري سنتي، افزايش درآمد خانوارها با ايجاد مشاغل جايگزين و ساماندهي زباله هاي منطقه را نيز از ديگر اهداف طرح هاي هيركاني دانست.
اجراي پروژه مديريت چندمنظوره جنگل هاي هيركاني در سال 1392 با همت معاونت امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور به منظور مديريت و هماهنگي بهتر فعاليت‌هاي طرح با تاسيس دفتر مركزي آن واقع در شهر چالوس استان مازندران در دستور كار قرار گرفت.
اين طرح در راستاي همكاري دولت جمهوري اسلامي ايران و برنامه توسعه ملل متحد( UNDP ) با حمايت تسهيلات محيط زيست جهاني ( GEF) با اجراي مشترك پنج ساله با چارچوب هاي مديريت مشاركتي و چندمنظوره در مناطق جنگل شمال كشور آغاز شده است.
استان گيلان داراي 565 هزار هكتار جنگل است كه از اين ميزان، حدود 148 هزار هكتار در مناطق سخت گذر دست نخورده باقي مانده و بقيه مخروبه و نيمه مخروبه است.
گزارش از: فرهاد نظرپور
6029/2007