جهش در روابط ایران و جمهوری آذربایجان با تكمیل كریدور شمال - جنوب

این كریدور 72٠٠ كیلومتری از یكسو ایران را ازطریق جمهوری آذربایجان به روسیه و از راه گنجه به بنادر گرجستان و سپس كشورهای شرق اروپا و از سوی دیگر هند وكشورهای خلیج فارس را از مسیر بندرعباس و ایران به جمهوری آذربایجان، و ازآنجا به روسیه وشرق و شمال اروپا پیوند می دهد.

اهمیت متقابل ایران و آذربایجان برای یكدیگر
برای جمهوری آذربایجان ایران تنها یك كشور معمولی نیست. در ابتدا ایران یكی از همسایگان جنوبی جمهوری آذربایجان است. دو كشور حدود ۶۱۸ كیلومتر مرز خاكی با هم دارند. هر دو كشور دارای ارزشهای مشترك متقابل و بعضی از عناصر فرهنگی مشترك هستند. آذربایجان بعد از ایران دومین كشور شیعی جهان از لحاظ جمعیت است. عضویت دو كشور در سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان كنفرانس اسلامی و همچنین سازمان اكو شاخص مهمی است كه دو كشور را به هم وابسته و پیوسته می‌كند.
با راه اندازی كریدور حمل ونقل بین‌المللی شمال - جنوب كه موافقتنامه آن در شهریور ماه ۱۳۷۹ در سن پترزبورگ به امضای وزرای حمل و نقل سه كشور ایران، هند و روسیه رسیده است ، شاهد جهش در روابط ایران و جمهوری آذربایجان و سایر كشورهای منطقه قفقاز خواهیم بود.
امروزه اقتصاد و روابط تجاری از جایگاه بالایی در مناسبات بین المللی برخوردار است. جمهوری اسلامی ایران از جمله كشورهایی است كه به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب از مزایای ترانزیتی خوبی بهره مند است و توانایی های بالقوه زیادی در زمینه ترانزیت كالا و انرژی دارد و ایجاد كریدور ترانزیتی شمال – جنوب نقش مهمی در این زمینه ایفا می كند كه در آینده، توسعه و امنیت منطقه و كشور را به دنبال خواهد داشت.
كریدور شمال - جنوب مسیر بسیار مهم ترانزیتی خواهد بود كه مجموع كشورها را از لحاظ اقتصادی و تجاری به یكدیگر پیوند می دهد و عامل مهمی در توسعه و تحكیم روابط تجاری كشورهای منطقه و همچنین عامل پیوند هر چه بیشتر ملت های منطقه به یكدیگر به شمار می رود.
ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی كه دارد می تواند با توسعه خطوط ترانزیتی از مزایای آن شامل افزایش درآمدهای ارزی، ارتقای بیش از پیش موقعیت راهبردی خود و تحكیم روابط با كشورهای همسایه بهره برداری كند كه توسعه خط ترانزیتی قزوین – رشت – آستارا به آذربایجان، ارمنستان و گرجستان می تواند باعث تقویت روابط بین این كشورها و كاهش تنش ها و مناقشات میان این كشورها شود.
جمهوری اسلامی ایران با همین رویكرد و با جدیت در تكمیل طرح راه آهن قزوین- رشت- آستارا و اتصال آن به جمهوری آذربایجان ورود پیدا كرده است تا از این رهگذر بتواند علاوه بر تقویت روابط اقتصادی، اولویت اصلی خود كه همان تقویت و توسعه روابط با كشورهای همسایه است را تحقق بخشد.
با توجه به اینكه سیاست های كلی برنامه ششم توسعه، اشاره به ترانزیت و راه های مواصلاتی دارد، كریدور شمال به جنوب از جمله اقدام های مهم و تاثیرگذار در تحقق این برنامه و پیشبرد اهداف تعیین شده ایران است و مقامات عالی جمهوری اسلامی از جمله رئیس جمهور بر ایجاد و توسعه این كریدور تاكید دارند.
كریدور شمال - جنوب مسیری است كه از سوی كره، چین، سنگاپور و هند، كالاها را به سمت اروپا و روسیه انتقال می دهد . نكته دارای اهمیت این است كه مسیر ایران میانبری برای انتقال بارهای ترانزیتی از خلیج فارس و بندرعباس به آستارا و از آنجا به كشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و در نهایت به روسیه و كشورهای اروپایی است . این كریدور مسیر بسیار مهم ترانزیتی خواهد بود كه مجموع كشورها را از لحاظ اقتصادی و تجاری به یكدیگر پیوند می دهد و عامل مهمی در توسعه و تحكیم روابط سیاسی با كشورهای همسایه به شمار می رود.
كریدور شمال - جنوب مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است كه در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا 40 درصد كوتاهتر و از نظر هزینه تا 30 درصد ارزانتر است.
یكی از حلقه های متصل كننده كریدور شمال - جنوب، مسیر آستارای ایران به آستارای آذربایجان است كه به طول 10 كیلومتر شهر آستارا در ایران را از طریق پل به شهر آستارا در جمهوری آذربایجان متصل می كند كه ایران در نظر دارد این پروژه را تا پایان سال جاری به بهره برداری برساند.
خط آهن قزوین، رشت و آستارا نیز در حال ساخت است و طبق برنامه ریزی انجام شده تا پایان سال جاری محور قزوین به رشت تكمیل و محور رشت به آستارا با سرمایه گذاری كشور جمهوری آذربایجان ساخته می شود.
برآیند كلی توسعه ترانزیت به ویژه حمل و نقل ریلی در هر سه كشور آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، تحول مثبت در كریدور شمال- جنوب و اتصال این منطقه به بازار بزرگ ایران و خاورمیانه به ویژه بنادر فعال و بزرگ ایران در خلیج فارس و دریای عمان است كه می تواند تحول بسیار بزرگی را در توسعه تجارت و حمل و نقل در سطح كل منطقه ایجاد كند و بدون تردید نتایج آن قطعا به سود دولت ها و ملت های این كشورها خواهد بود.
علاوه بر این، جمهوری ارمنستان نیز طی سال‌های اخیر در رابطه با توسعه خطوط ارتباطی و ترانزیتی در قفقاز گام‌های مهمی برداشته است. مهم ‌ترین برنامه ارمنستان، «برنامه سرمایه‌ گذاری كریدور جاده‌ای شمال – جنوب» است كه بازسازی جاده زمینی ایران- ارمنستان- گرجستان و نیز خط راه‌آهن ارمنستان- ایران موسوم به خط آهن جنوبی كه به خط راه‌آهن گرجستان وصل می‌شود، در كانون این دو طرح ترانزیتی قرار دارد كه در صورت اجرا، تحول بسیار مهمی را در حوزه ترانزیت و خطوط ارتباطی ارمنستان و منطقه قفقاز به وجود خواهد آورد.
نكته بسیار مهمی كه در رابطه با تحقق اهداف كریدور ترانزیتی شمال - جنوب برای ایران وجود دارد، رونق مناطق مرزی این كشور با دو كشور همسایه آذربایجان و ارمنستان است كه در این بین، نقش منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس از اهمیت بسیار فراوانی برخوردار است.
منطقه آزاد ارس با برخورداری از پایانه‌ های مرزی و گمرگی در جلفا، نوردوز (مرز ایران و ارمنستان) و خمارلو و اصلاندوز (مرز ایران و جمهوری آذربایجان) از ظرفیت‌های بسیار بالایی در حوزه تجارت و بازرگانی برخوردار است كه بدون تردید،*** راه اندازی «كریدور ترانزیتی شمال - جنوب» میان ایران، روسیه و آذربایجان و نیز «برنامه سرمایه‌ گذاری كریدور جاده‌ای شمال – جنوب» میان ایران، ارمنستان و گرجستان، جهش قابل توجهی را در رونق اقتصادی و تجاری ایران و منطقه قفقاز ایجاد خواهد نمود.
طبق اظهارات مدیر عامل شركت راه آهن ایران، در تحقیقاتی كه توسط روسیه و آذربایجان انجام شده است با اتصال رشت و آستارا به این كریدور 10 میلیون تن بار جابجا خواهد شد كه یقینا تاثیرمثبت آن را می توان در اقتصاد ایران و كشورهای همسایه مشاهده كرد.
ممكن است این سوال پیش بیاید كه توسعه خطوط ترانزیتی كه نیاز به سرمایه گذاری كلان دارد، صرفه اقتصادی لازم را دارد، یا اینكه سرمایه گذاری بدون بازگشت است كه در جواب باید گفت طبق اظهارنظرهای كارشناسان اقتصادی، سرمایه گذاری در این زمینه آغاز مسیر توسعه اقتصادی كشور است؛ چرا با بهبود زیر ساخت ها، هزینه تولید و ساخت به شدت پایین می آید و نخستین اثر آن به صرفه كردن تولید به عنوان یكی از اركان اصلی رشد و توسعه اقتصادی است.
در مورد آثار مثبت این كریدور بر امنیت سیاسی و ملی نیز باید گفت، كشوری كه در مسیر كریدور بین المللی قرار بگیرد، از حمایت ویژه كشورهای همسایه به لحاظ امنیتی برخوردار خواهد شد؛ چرا كه دولت ها تلاش می كنند تا در امنیت كامل از تبادلات تجاری شان بهره برداری كنند.
بنابراین جمهوری اسلامی ایران با دور اندیشی و راهبرد و سیاستی درست، راه اندازی این كریدور را در سریعترین زمان ممكن دنبال می كند؛ چرا كه آن را عاملی در تسهیل روابط تجاری و ارتباط و پیوند هر چه بیشتر ملت های منطقه با یكدیگر می داند.
گزارش از : محسن عزیزی
خاورم ** 9364**1579