حاشیه نشینی سبكی از زندگی شهری است كه به طور معمول در حومه شهرها ، به صورت نامتعارف شكل می گیرد و نبود ضوابط قانونی در استقرار ابنیه و تاسیسات در این مناطق، امكان خدمات رسانی را برای جمعیت ساكن سلب كرده و از سویی نیز به دلیل تجمیع اقشار كم درآمد و مشكل دار در این مناطق، كانون های آسیب زا و پرخطر اجتماعی در آن تمركز می یابد.
به گزارش ایرنا، پدیده حاشیه نشینی در ایران بعد از وقوع اصلاحات ارضی رخ عیان كرد و با توجه به اینكه اقتصاد متكی بر كشاورزی نتوانست جوابگوی نیاز واقعی روستائیان و ساكنان دهستان های بزرگ و كوچك باشد، موج مهاجرت روستائیان به شهرهای بزرگ آغاز شد و بعد از انقلاب نیز این پدیده ماموزون با سرعت بیشتری منجر به زایش نواحی حاشیه ای در اغلب مناطق كشور از جمله استان مركزی شد.
بر اساس نظر كارشناسان یكی از دلایل اصلی تشكیل سكونتگاه های غیرمجاز شهری به شرایط نابسامان اقتصادی باز می گردد و اغلب جمعیت ساكن در حاشیه شهرها افراد جویای كاری هستند كه بنیه اقتصادی ضعیفی داشته و با ساختار خانوادگی شكننده به امید كسب درامد از طریق مشاغل كاذب به این مناطق پناه آورده اند.
زرق و برق و جاذبه های شهری و استفاده از امور رفاهی و برخی از امكانات در شهرها نیز از دیگر مسایلی است كه جمعیت روستایی را به مناطق حاشیه ای كسیل داده و به گفته كارشناسان راهكار مهار و توقف پدیده حاشیه نشینی بردن زمینه های شغلی مناسب و امور رفاهی و جدابیت های فرهنگی و اجتماعی در روستاهاست.
صاحب‌نظران و كارشناسان مسائل شهری، تعاریف متعددی از حاشیه‌نشینی ارایه كرده‌اند، برخی عقیده دارند ساكنان سكونتگاه های غیررسمی كسانی هستند كه در محدوده اقتصادی شهر زندگی می‌كنند، ولی جذب نظام اقتصادی و اجتماعی نشده‌اند.
زندگی حاشیه نشینی با فقر بیسوادی و انواع محكومیت های اجتماعی، اقتصادی و روانی درآمیخته و بیشتر كشورهای در حال توسعه با این معضل اجتماعی دست و پنجه نرم می كنند.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك گفت: كلانشهر اراك و پس از آن ساوه دو منطقه مشكل دار در سكونتگاه های غیررسمی هستند و در اراك حدود 150 هزار نفر از جمعیت 600 هزار نفری در مناطق حاشیه ای سكونت دارند كه این مهم از چالش های اساسی برای مدیریت شهری و حوزه های اجتماعی است.
اسماعیل تاج آبادی افزود: مناطق حاشیه نشین به دلیل نوع ساختار جمعیت مهاجر و آسیب پذیر، زنجیره ای از مشكلات و پیامدهای منفی را با خود دارد و به عنوان كانون آسیب، نیازمند تصمیم سازی و برنامه های ویژه هستند.
وی بیان كرد: شهر اراك یكی از قطب های صنعتی مهم كشور است و با خیل مهاجرت افراد جویای كار مواجه است كه این جمعیت به طور معمول قرابت و تجانس فرهنگی همسان نداشته و به دلیل بضاعت مالی اندك در حاشیه شهر و سكونتگاه های غیررسمی متمركز شده اند.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك ادامه داد: بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت حاشیه نشین كلانشهر اراك را افراد روستایی شامل می شوند كه در سال های اخیر به دلیل خشكسالی های متمادی و كاهش درآمد در بخش كشاورزی رشد مهاجرت و حضورشان در مناطق حاشیه ای را شاهد هستیم كه برای كسب و كار از موطن خود جدا شده و اغلب مشاغل كاذب دارند.
تاج آباد گفت: بخش قابل توجهی از مساحت كلانشهر اراك را بافت های فرسوده، سكونتگاه های غیررسمی و بافت هایی با ساختار روستایی كه به شهر ملحق شده، تشكیل می دهد.
وی اظهار كرد: مناطق روستایی قنات ناصری، سنجان و كرهرود از جمله مناطق روستایی است كه به اراك اضافه شده است.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك افزود: ایجاد ساختمان های بدون استحكام، رعایت نكردن اصول شهرسازی، اجرا نشدن شبكه معابر مطابق طرح تفضیلی و ایجاد مشكلات تردد برای خطوط حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس،دستگاه های امداد رسان و خدمات رسان، از جمله مشكلات مناطق حاشیه ای این كلانشهر است.
تاج آباد گفت: بیشتر ساكنان این مناطق از نظر اقتصادی وضعیت مالی مناسبی ندارند و در این مناطق آسیب های اجتماعی مثل توزیع موادمخدر، اعتیاد، بزهكاری و سایر آسیب ها بیشتر از نقاط دیگر است.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك افزود: اغلب سكونتگاه های غیررسمی در حاشیه های شهر اراك ایجاد شده با كاربری های غیرمسكونی، بدون مجوز شهرداری و رعایت اصول شهرسازی ایجاد شده و در این مناطق مدرسه، فضاهای فرهنگی و ورزشی نیز وجود ندارد.
تاج آباد اظهار كرد: این سكونتگاه ها در اراك در مناطق كوی ولیعصر ( چشمه موشك) سجادیه ( باغ خلج)، بخشی از كوی امام علی (ع) ( فوتبال)، منطقه شهدای صفری، منطقه كوی ابوالفضل (ع) و انتهای كشتارگاه است.
وی گفت: بخشی از مناطق شهدای صفری، كوی سجادیه (باغ خلج) و قسمت هایی از كوی امام علی (ع) به تصویب ستاد بازآفرینی شهری رسیده و مساحت این مناطق بالغ بر هشت درصد شهر با 30 هزار نفر جمعیت است.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك ادامه داد: ستاد بازآفرینی در اراك، مسئولیت و نقش بهسازی، نوسازی و توانمند سازی بافت های فرسوده و ناكارآمد شهری را در محله های هدف برعهده دارد.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك ادامه داد: رسیدگی و حل مشكلات اقتصادی ساكنان مناطق حاشیه این كلانشهر نیز از موضوعاتی است كه باید به موازات سیاست های عمرانی توسط دستگاه ها و نهادهای مختلف مد نظر باشد.
تاج آباد افزود: وی تدوین سند راهبردی ویژه آسیب های اجتماعی و اقدامات كلیدی فرهنگی را برای مناطق حاشیه ای در اراك به صورت ویژه ضروری دانست.
مدیركل دفتر امور اجتماعی استانداری استان مركزی گفت: سكونتگاه های غیرمجاز ، فصلی مهم در تصمیم سازی و برنامه های مهار آسیب استان است .
غلامرضا فتح آبادی افزود: افراد ساكن در سكونتگاه ها از امكانات اولیه و مناسب بی بهره اند و انواع بزهكاری های اجتماعی در این مناطق وجود دارد.
وی بیان كرد: سرشماری سال 1390 نشان می دهد میانگین بی سوادی 14 تا 15 درصد است 23،5 درصد مردم ساكن در سكونتگاه های غیررسمی استان مركزی بی سواد و 11 درصد از ساكنان این مناطق تحصیلات دیپلم دارند.
وی اظهار كرد: 84 درصد ساكنان مناطق غیررسمی استان مركزی مهاجر و تنها 11،5 درصد بومی هستند.
وی توضیح داد: بر اساس مطالعات موجود 42 درصد از ساكنان سكونتگاه های غیررسمی اراك را كارگر ساختمانی شامل می شوند و 79 درصد نیز بیكارانی هستند كه در گذشته شاغل بوده اند.
فتح آبادی افزود: 71 درصد از ساكنان این مناطق فاقد بیمه درمانی و 35 درصد خانواده ها عهده دار نگهداری یك عضو معلول هستند.
مدیركل امور دفتر اجتماعی استانداری مركزی گفت: در ایران 900 پهنه سكونتگاه های غیررسمی وجود دارد كه در یك صد شهر پراكنده هستند.
وی بیان كرد: در 10 سال گذشته مجلس شورای اسلامی و دولت با تصویب قانون احیا و نوسازی بافت فرسوده به ساماندهی این سكونتگاه های غیرمجاز توجه ویژه داشته است اما برنامه ای همه جانبه نگر و با نظارت دقیق برای سامان این مناطق نیاز است.
وی گفت: در استان مركزی بررسی وضعیت مسائل حاشیه شهر در كارگروه ارتقاء وضعیت امور اجتماعی، فرهنگی و سلامت با 22 عضو به ریاست معاون سیاسی و امنیتی استانداری بررسی شده و دیگر كمیته حاشیه نشینی تشكل نمی شود.
وی افزود: توجه به توزیع عادلانه امكانات و تند كردن آهنگ توسعه در مناطق محروم سیاست اولویت دار دولت یازدهم است كه با جدیت در دستور كار قرار گرفته و دنبال می شود.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از مهاجرت افراد به خصوص جوانان مناطق محروم به شهرهای بزرگ و دامن زدن به پدیده حاشیه نشینی، باید امكانات موجود به صورت عادلانه در همه مناطق شهری و روستایی استان تقسیم شود.
فرماندار اراك نیز گفت: پدیده حاشیه نشینی در سایه بها دادن به خرد جمعی، مدیریت و هم افزایی امكانات و توان در راستای حل مشكلات قابل حل است.
حسین بختیاری افزود: جمعیت ساكن در حاشیه شهرها و سكونتگاه های غیررسمی از بیكاری و فقر رنج می برند و می طلبد برنامه های كارآفرینی، فرهنگی و مهارتی همزمان با بهبود عمرانی پی گرفته شود.
وی با بیان اینكه شرایط كلانشهر اراك مهاجر پذیر بوده است گفت: انجام سرشماری جدید تكلیف صحیح و افق روشن را برای برنامه ریزی در این زمینه مهیا می كند.
وی گفت: :اولین پیامد این مسئله تشدید نابرابری‌های اجتماعی و طبقاتی به واسطه این نوع سكونت‌ها است به این معنا كه گروهی از افراد از تمام امتیازات شهرنشینی همچون امنیت و دسترسی به معابر و خدمات استفاده می‌كنند اما عده‌ای دیگر از افراد كه ساكن و شهروند محسوب می‌شوند سكونتشان با این نوع خدمات و دسترسی‌ها همراه نیست.
بختیاری افزود: از دیگر پیامدهای زندگی در سكونتگاه های غیررسمی، كیفیت پایین زندگی در این مناطق است چرا كه كودكانی كه در این نواحی رشد می‌كنند و افراد ساكن در آن با انواع آسیب های اجتماعی مواجه هستند.
شهردار اراك نیزگفت: گستردگی مشكلات مناطق حاشیه ای مسئله ای است كه شهرداری به تنهایی قادر به ساماندهی نیست و همراهی هدفمند سایر دستگاه ها و حوزه غیردولتی نیاز است.
محمدعلی عباسی افزود: ستاد بازآفرینی شهری پایدار در برش های ملی، استانی و شهرستانی دیده شده تا با هماهنگی و تقسیم كار برای كاهش مشكلات حاشیه نشینی و معضلات زیرساختی عمل شود.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری كل استان مركزی نیز گفت: 12 منطقه حاشیه ای در كلانشهر اراك وجود كه به شدت مستعد برای جرایم و بزه ها هستند.
عباس قاسمی افزود: توسعه ناهمگون و ناپایدار عامل ایجاد و توسعه مناطق حاشیه ای است و این مناطق از معضل بی بهره بودن چتر مدیریت شهری رنج می برند و سازه های مستقر در این مناطق به شدت شكننده و ناایمن هستند.
وی اظهار كرد: مسئولان مجموعه اداری كوچكترین مدیریتی در این مناطق اعمال نمی كنند و پیوست فرهنگی، امنیتی و اجتماعی ، ابنیه زیربنایی شامل مسجد، كتابخانه و فضای سبز در این مناطق ضعیف است درحالیكه یك ششم جمعیت كلانشهر اراك را در خود جای داده اند.
وی بیان كرد: در صورتی كه مشكلات و معضلات حاشیه نشینی اراك مدیریت و ساماندهی نشود، فاجعه بار می شود و حل آن به راحتی ممكن نیست.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری كل استان مركزی گفت: حاكمیت فرهنگ مطالبه گری در جامعه همراه با تقویت مشاركت جویی ، راهكار سازندگی است و مردم باید با اعتماد در كنار دولتی ها پای كار باشند.
قاسمی افزود: اگرچه درصدی از معضلات اجتماعی در تمامی مناطق شهری وجود دارد اما، این معضلات در مناطق حاشیه و سكونتگاه ها غیررسمی برجسته است.
وی اظهار كرد: وجود سرپناه كنترل نشده باعث شده تا در این دخمه ها هر نوع خلاف نظیر مصرف مواد خدر، روابط غیراخلاقی و سرقت انجام شود.
عضو شورای اسلامی كلانشهر اراك نیز گفت: خدمات آب، برق، گاز و فاضلاب به این سكونتگاه ها در سال های قبل ارائه نمی شد اما وظیفه انسانی ایجاب می كند چون ساكنان این مناطق شهروندان محسوب می شوند توزیع عدالت در برنامه مسئولان استان دیده شود.
اشرف بهادری افزود: دركوی امام علی(ع) یكی از مناطق حاشیه اراك خدمات اجتماعی، رفاهی و آموزشی درحد و توان شهرداری ارائه شده است اما برخی خدمات ضروری نظیر ایجاد پاسگاه انتظامی به شكل قوی و منسجم لازم است.
وی اظهار كرد: عمده مشكل ساكنان این مناطق، داشتن سرپناه مناسب است و چون تمكن مالی برای تهیه مسكن ندارند و ساخت مجتمع به قیمت مناسب از جمله برنامه ریزی های بلندمدت برای كاهش مشكلات ساكنان مناطق حاشیه است.
بهادری افزود: رفع مشكلات افراد ساكن در این مناطق، نیازمند برنامه های كوتاه، میان و بلند مدت است تا نیازهای ضروری به سرعت رفع و سایر نیازها با اولویت دسته بندی شوند.
گزارش از معصومه ابراهیمی
6991/6013/
اراك - ایرنا - حاشیه نشینی و یا سكونتگاه های غیررسمی در موضوع مدیریت شهری از چالش ها و دغدغه های جدی مدیران اجرایی است، چرا كه علاوه بر معضلات خدماتی و رفاهی و عمران شهری، دامنه وسیعی از مسایل اجتماعی را نیز با خود دارد.