به گزارش ایرنا خوزستان با داشتن تاریخی كهن از دیرباز سكونت‌گاه اقوام و طوایف زیادی بوده است به همین دلیل تاریخ‌شناسان و تاریخ‌پژوهان این مساله را دلیلی بر تنوع قومی این استان می‌دانند.
البته بسیاری دیگر نیز صنعتی شدن استان خوزستان و وجود صنایع نفت، پتروشیمی، فولاد و... را یكی از عوامل ورود اقوام جدید به استان برشمرده‌اند.
به هر روی عوامل زیادی دست به دست هم داده اند تا خوزستان از نظر خرده فرهنگ‌ها، یكی از استانها با بیشترین فرهنگهای قومی شناخته شود.
براساس تحقیقات جامعه شناسان بومیان خوزستان، مردم بومی فارس زبان شوشتر، دزفول، بهبهان، ماهشهر، رامهرمز، هندیجان، رامشیر (رام اردشیر)، زیدون، سربندر (قنواتی) و شادگان (قنواتی) از بازماندگان مردم شهرنشین خوزستان باستان هستند و هر كدام گویش مخصوص به خود را دارند كه تا حدودی با هم متفاو‌ت‌اند.
در این میان دو قوم بختیاری و عرب بیشترین جمعیت را در این استان به خود اختصاص داده اند. بختیاری‌ها از هزاره‌های دور در خوزستان و عراق (تا سده‌های اولیه اسلامی) حضور داشته‌اند. شهرهای اهواز، آبادان، ایذه، مسجدسلیمان، هفتكل، باغملك، اندیكا، لالی، سالند (سردشت دزفول)، صفی‌آباد، قلعه‌خواجه، دهدز و... به صورت اصلی و سایر شهرهای خوزستان نیز جمعیت قابل توجهی از آنها را در خود جای داده اند.
در مورد طوایف عرب خوزستان نیز وضع چنین است با این تفاوت كه تا پیش از جنگ ایران و عراق عمده تمركز جمعیتی عرب‌های خوزستان در شهرهای شادگان، سوسنگرد، هویزه ،خرمشهر ، آبادان و روستاهای جنوب غربی خوزستان بود اما پس از شروع جنگ جنگ‌زدگان عرب بیشتر در شهرك‌های اطراف شهرهای امیدیه، ماهشهر و اهواز سكنی یافتند.
اما نكته بسیار مهمی كه در پس تنوع قومی خوزستان خود را آشكار می‌سازد و از دیرباز در بسیاری از مقالات، كتاب‌ها، سایت‌ها و روزنامه‌ها درباره آن بحث و گفت‌وگو می‌شود نگاه به اقوام از زاویه فرصت است.
***تنوع قومی خوزستان از كجا ناشی می‌شود؟
دكتر عباس امام، خوزستان‌شناس، در این باره می‌گوید: بر خلاف این كه بعضی تصور می‌كنند تنوع قومی در خوزستان به خاطر تغییر و تحولات صنعتی دهه‌های اخیر به وجود آمده، باید گفت تنوع قومی در استان خوزستان ریشه تاریخی دارد و چیز جدیدی نیست.
وی بیان كرد: از دوره‌های بسیار قدیمی مانند دوران ساسانیان اقوام مختلف مثل قوم های عرب، لر، شوشتری، بهبهانی، قشقایی و دیگر اقوام در خوزستان وجود داشته اند.
امام افزود: همه این اقوام از گذشته در خوزستان و در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش‌آفرینی كردهاند.
وی خاطرنشان كرد: در دوره معاصر و با پیدایش نفت در استان خوزستان اقوام دیگری از استانهای دیگر كشور به استان خوزستان وارد شدند كه اتفاقا این اقوام مهاجر، نقش بسیار مثبتی در رشد و توسعه استان خوزستان داشته‌اند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: زمانی كه راه‌آهن یا صنعت نفت در استان راه‌اندازی شد در خوزستان نیروی متخصص به اندازه كافی وجود نداشت و نیروهای متخصص از استانهای دیگر مانند فارس ،اصفهان ، مركزی ،بوشهر كه از دانش و مهارت های فنی در این زمینه ها برخوردار بودند وارد استان شدند و نقش موثری ایفا كردند و اكنون نیز نوادگان آنها در این استان باقی مانده‌اند.
وی افزود: در زمینه رشد و گسترش آموزش و پرورش،شبكه عمومی بهداشت و درمان ، آموزش عالی، ورزش و هنر استان ما نیز به همین شكل بوده است.
امام با تاكید بر این كه تكثر قومی و تفاوت‌های میان اقوام موجب واگرایی نمی‌شود گفت: در شهر هایی مانند دزفول ، آبادان ، اهواز ، ماهشهر ، خرمشهر، اندیمشك ، مسجدسلیمان ، آغاجری ، بهبهان ،شوش تنوع قومی براحتی قابل مشاهده است و این در حالی است كه مثلا دزفولی‌ها اصالتا یا بختیاری هستند یا عرب‌تبار و لر‌تبار زیرا دزفول شهری است كه از قرن‌های گذشته در اطراف آن اقوام مختلف زندگی می‌كرده‌اند.
وی اظهار كرد: همین وضعیت در مورد سایر شهرهای استان نیز صادق است و خوشبختانه تا كنون نیز پس از قرن ها زندگی مسالمت آمیز مشكلی معنا دار بین آنها به وجود نیامده است.
این استاد دانشگاه یادآوری كرد: تنوع قومی همه جای جهان وجود دارد و وجود تنوع و تكثر قومی در سطح جهانی در هر كشوری به عنوان نقطه مثبت آن تلقی می‌شود به گونه ای كه امروزه در همه جای جهان صبحت از تنوع فرهنگی و چند فرهنگی است.
وی اضافه كرد: نمونه بسیار بارز این پدیده ، در ایالات متحده آمریكا است و در اروپا نیز اكثر كشورهای اروپایی از اقوام و ملیت های مختلف تشكیل شده‌اند.
امام در عین حال با بیان این كه تنوع قومی باعث ایجاد مشكلاتی هم می‌شود تصریح كرد: آن چه كه موجب خطرناك شدن تنوع قومی می‌شود عدم توسعه لازم در كشور است.
وی گفت: اگر برنامه‌های دولت به صورت واقعی اجرا شود و توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی متعادلی صورت گیرد تنوع قومیتی هیچ مشكلی را ایجاد نمی‌كند.
***تنوع قومی با حق مساوی تبدیل به فرصت می‌شود
عبدالنبی قیم، محقق خوزستانی اظهار كرد: تنوع قومی در استان خوزستان عمدتا به دلیل صنعتی شدن این استان گسترده تر شده است كه پس از كشف نفت، سیل مهاجرت از شهرهای دیگر به این استان زیاد شد و حتی از شهرهای جنوبی و عراق نیز مهاجرانی به استان خوزستان وارد شدند.
او با بیان این كه عمدتا شهرها به خاطر موقعیت اقتصادی باعث جذب افراد مهاجر می شوند توضیح داد: در دهه 50 صنایعی به استان آمدند كه موجب شد تعداد زیادی مهاجر از استانهایی مانند اصفهان، چهارمحال و بختیاری و دیگر استانها به خوزستان مهاجرت كنند.
این نویسنده تاكید كرد: ما باید به این تنوع قومی به چشم یك فرصت نگاه كنیم البته، این تنوع می تواند تهدید نیز باشد اما همه چیز بستگی به نوع نگاه و برخورد ما با این پدیده دارد.
وی گفت: اگر حقوق شهروندی را رعایت كنیم و برای همه حق مساوی در همه مسایل مانند كار، مسكن، آزادی بیان و غیره قائل شویم مطمئنا تنوع قومی فرصت خواهد بود.
قیم ادامه داد: به عنوان مثال، نگاه مثبت به مردم عرب خطه خوزستان موجب پیوند هرچه بیشتر اقوام استان می‌شود ، و به این ترتیب از لحاظ بعد فرهنگی جوانان ما می‌توانند بهتر با جوانان فرهیخته كشورهای عربی ارتباط داشته باشند.
وی گفت: به عنوان مثال آثار فارسی ما را به زبانهای عربی ترجمه و نویسندگان ما را به جهان عرب معرفی می كنند و عكس آن نیز می تواند اتفاق بیفتد.
وی یادآوری كرد: خوزستان قبل از صنعتی شدن نیز تنوع قومی داشته است اما به اندازه امروز نبوده است به طوری كه شهرهای آبادان، خرمشهر، اهواز و دیگر شهرهای استان از لحاظ قومیتی یك دست بودند و یا شهرهای شوشتر، دزفول یا رامهرمز نیز مهاجران كمتری داشتند. وی گفت: بعد از كشف نفت در استان خوزستان در شهری مانند آبادان نه تنها از كشورهای عربی مهاجر داشتیم بلكه بعد از جنگ جهانی اول مهاجرانی از كشورهای هند، پاكستان و مسلمانان برمه به آبادان آمدند.
***فرصت فوق‌العاده‌ای به نام تنوع قومی
اكبر ظریفی، استاد دانشگاه، هم گفت: به واسطه این كه استان خوزستان منطقه‌ای تاریخی است و از قدیمیترین مكانهای سكونت در آسیا و خاورمیانه و به تبع آن ایران است و از آن جایی كه در گذشته ساختار زندگی بر مبنای زندگی اقوام شكل گرفته بود بنابراین این منطقه دارای این ویژگی است كه محل زندگی اقوامی بوده كه تا به امروز هم رگه های زندگی بومی را حفظ كردهاند.
او افزود: تنوع قومی همانند دیگر شاخصهای تأثیرگذار در فرهنگ هم می تواند یك فرصت فوق العاده باشد و هم استثناء و هم می تواند آسیب زا به شمار برود.
وی گفت:اگر از تواناییهای قومی مانند همگرایی قومی درونی، یكپارچگی رفتار اجتماعی و دیگر عوامل در جهت همگرائی های تأثیرگذار در رفتار جامعه استفاده شود جامعه ای تقویت شده و پیشرو خواهیم داشت ولی اگر از این نیروها و تواناییهای نام‌برده در این زمینه استفاده نشود مانعی برای تقویت همگرایی جامعه خواهد شد كه در ادامه مسیر باعث خنثی كردن نیروهای تأثیرگذار دیگر در تحركات اجتماعی خواهد بود.
این استاد دانشگاه با بیان این كه در استان خوزستان جمعیت‌های قومی كه بتوان آنها را با شاخصهای مطرح شده قومی نام برد تنها دو قومیت برجسته یعنی قوم بختیاری و قوم عرب هستند تصریح كرد: ممكن است كه از اقوام دیگر در استان نشانه هایی داشته باشیم ولی چون از نظر كمی و كیفی و رفتار قومی در استان بارز نیستند بنابراین در مقایسه با این دو قوم هم تراز آنها نیستند.
او با اشاره به وضعیت صنعت در ایجاد تنوع قومی گفت: ورود صنعت ساختار زندگی قومی را دچار چالش جدی می كند زیرا مقوله صنعت ساختاری مجزای از زندگی قومی دارد بنابراین ، چون از دیرباز صنعت روند زندگی ما را احاطه كرده هر چه كه جلوتر آمده ساختار زندگی قومی را به هم ریخته است
ظریفی بیان كرد: ورود صنعت رفتار قومی و قومیتگرایی را به اندازه ساختار قومی با چالش روبه‌رو نمی‌كند. یعنی ممكن است در صنعتی‌ترین بخش اجتماع ما با رفتار قومی یا قومیتگرایی مواجه باشیم اما ساختار قومی وجود نداشته باشد.
استان خوزستان با جمعیتی بالغ بر پنج میلیون نفر یكی از استانهای مهم نفتی و صنعتی است كه در جنوب غربی ایران قرار گرفته است.
گزارش از عاطفه جوادی
7164/6064
اهواز ـ ایرنا ـ استان خوزستان با گویش‌ها،آیین‌ها و خرده فرهنگهای گوناگون تیراژه (رنگین‌كمان) اقوام است و وجود قوم هائی چون عرب، بختیاری، لر، شوشتری، دزفولی ،بهبهانی ، ترك قشقایی و دیگر اقوام از دیر باز تا كنون موید این موضوع است.