بازده سرمایه گذاری درمقاطع ابتدایی دو برابر آموزش عالی است

به اعتقاد بسیاری از متخصصان علوم تربیتی، مقاطع ابتدایی نقش بسزایی در شكل گیری شخصیت دانش آموزان در ابعاد مختلف دارد چنانكه پایه و مبنای تمرین مسئولیت فردی و گروهی، پذیرش معیارها و ارزش های فرهنگی، پرورش روح پرسشگری و كنجكاوی در این دوره طرح ریزی، ترغیب ، تقویت و ایجاد می شوند.
از آنجایی كه هرگونه تحول بنیادین و پایدار در جامعه مرهون تحول در نظام تعلیم و تربیت است ، بدون تردید مناسب ترین و اولین بستر رسمی تحول و دگرگونی ، دورۀ ابتدایی و مطلوب ترین جمعیت ،كودكان دبستانی وحضور معلمان متخصص به عنوان عامل اصل تحول در این دوره هستند .
یكی از مهمترین اهداف تعلیم وتربیت، اجتماعی ساختن دانش آموزان یعنی آماده كردن آنان برای شركت فعال وسازنده درزندگی اجتماعی، كسب آگاهی نسبت به حقوق اجتماعی خود و بهره برداری صحیح از آن و احترام به حقوق دیگران و همكاری با سایر افراد جامعه است
ایرنا بر آن است در یك گفت وگوی پژوهشی با دكتر فریبا حنیفی، استاد دانشگاه ، به بررسی و واكاوی علت اهمیت سرمایه گذاری در مقاطع ابتدایی بپردازد و به سؤالاتی با این رویكرد پاسخ دهد كه چرا برخی كارشناسان آموزشی بازده سرمایه گذاری درمقطع ابتدایی را دو برابر آموزش عالی می دانند ؟ واینكه آموزش و پرورش دانش آموزان مقطع ابتدایی در حوزه علوم اجتماعی به صورت كاربردی تا چه حد می تواند در كاهش نا هنجاری های اجتماعی جامعه مؤثر واقع شود؟
متن گفت وگو به این شرح است :
** س : برخی كارشناسان آموزشی معتقدند ، بازده سرمایه گذاری درمقطع ابتدایی دو برابر آموزش عالی است . شما این نظریه را چگونه تحلیل می كنید ؟
- ابتدا لازم است به چند نكته اساسی اشاره كنم ، « نكته اول » ، دانش آموزان این مقطع بسیار كنجكاوند و به دلیل این كنجكاوی سؤالات بسیاری را دارند و چون این سؤالات به صورت خودجوش است و نه هدایت شده ، اگر به سؤالات آنان منطقی پاسخ داده شود ، آن پاسخ به صورت عمیق در ذهن آنان ماندگار خواهد بود .
« نكته دوم » ، هوش هیجانی این رده سنی دانش آموزان است یعنی در این دوره آنان دارای شعف و شوق های متعددی اند و براساس این هوش هیجانی دانش آموزان تمایل دارند مطالب را از ابعاد گوناگون تجزیه و تحلیل كنند و با شور وشوق به آن مسائل بپردازند . البته ممكن است كه با افزایش سن ، هوش هیجانی سازمان یافته تر شود اما در دوره ابتدایی این هوش هیجانی بدون هدایت ابراز می شود .
بنابر نظریه های فلاسفه ، ذهن كودك مانند لوح سفیدی است كه هرچه در آن نوشته شود به همان شكل حك می شود و در ذهن آنان باقی می ماند .
از این رو اگر خانواده آموزه هایی را به كودكان درست آموزش دهد در عین حال با ورود آنان به مقطع ابتدایی اصول آموزشی و روان شناختی از سوی معلمان و مربیان رعایت شود به نحوی كه براساس توانایی های بالقوه ، كنجكاوی و هوش هیجانی با دانش آموزان رفتار شود در این صورت آموزش آنان هدفمند خواهد بود.
با توجه به كنجكاوی دانش آموزان ابتدایی ضروری است با روش پژوهش محوری ، به سؤالات آنان با سؤال پاسخ داده شود و دانش آموزان به چالش كشیده شوند .
اگر روش پژوهش محوری به عنوان یك شیوه تدریس در دوره پیش دبستانی و ابتدایی انتخاب شود و به صورت هدفمندانه این روش در قوانین آموزشی ، دركلاس های درس و در حیاط مدرسه مدیریت شود ، در این صورت است كه دانش آموز یاد می گیرد كه پاسخ سؤالات خود را هوشمندانه بیابد و این رسیدن به پاسخ به صورت دستوری ، تزریقی و تجویزی نیست .
متأسفانه روش تدریس در دوره ابتدایی به این صورت است كه پاسخ سؤلات را كپی می كنند و در اختیار دانش آموزان قرار می دهند و یا از آنان می خواهند با رجوع به اینترنت پاسخ سؤالی را جستجو كنند و دانش آموزان با كپی كردن آن پاسخ از اینترنت به عنوان یك كار پژوهشی به معلم خود ارائه می دهند .
بنابراین فضا و محیط آموزشی در دوره ابتدایی باید طوری طرح ریزی شود كه مناسب سن و هیجانات دانش آموزان باشد و مدیر مدرسه باید از به كارگیری معلمی كه فقط مبصر خوبی است خودداری كند زیرا تا زمانی كه هدف فقط ساكت نگه داشتن دانش آموزان باشد ، شور و هیجانات آنان به صورت هدفمند پرورش نمی یابد .
بنابر نظریه تربیتی افلاطون ، موسیقی یك ابزار آموزشی برای صیقل دادن و پاك كردن روح و ورزش سبب پروراندن جسم است ، در حالی كه با وجود نظریه های تربیتی قوی در دوره ابتدایی آموزش موسیقی بسیار كم رنگ است و شاید تنها در مدارس غیر انتفاعی این چنین آموزش هایی و به صورت غیر هدفمند دیده شود ، ورزش هم نسبت به دروس دیگر ارزش چندانی ندارد چنانكه به عنوان مثال زمانی كه معلم ریاضی وقت كم می آورد به سراغ كلاس ورزش می رود در حالی كه یك معلم می تواند از ورزش به عنوان ابزاری برای آموزش ریاضی استفاده كند بنابر این برای رشد و پرورش خلاقیت دانش آموزان نیاز به موسیقی وورزش هدفمند است .
در پاسخ سؤال شما نقطه مقابل دوره ابتدایی، دوره آموزش عالی است ، دانش آموز فارغ التحصیل با رعایت همه مؤلفه های آموزشی مناسب وارد آموزش عالی می شود ، در این صورت است كه این دانشجو به صورت هدفمند در پی پاسخ سؤالات و رفع ضعف های خود خواهد بود .

** س : با توجه به اینكه 95 درصد كودكان زیر 6 سال كشورهای پیشرفته دنیا تحت پوشش خدمات آموزشی قبل از دبستان اند چنانكه در ژاپن 98 درصد و ویتنام 50 درصد اما در ایران 7 درصد است ، این حمایت آموزشی در مقاطع پیش از دبستان و دبستان در تحقق آموزش و پرورش خلاق چه تأ ثیری دارد ؟
- جان دیویی فیلسوف آمریكایی در نظریات تعلیم و تربیت خود بر این باور بود كه 80 درصد شخصیت كودكان زیر شش سال شكل می گیرد ، در حقیقت دوره شش سال ، دوره پیش از دبستان است كه اگر به صورت نظام مند و رسمی این دوره را تعریف كنیم ، پایه دوره اول ابتدایی محسوب می شود .
چند سالی است كه در ایران به دوره پیش دبستانی به صورت هدفمند توجه می شود و تأثیر این توجه را باید از معلمان دوره اول ابتدایی پرسید ، كودكانی كه این دوره را پشت سرگذاشته اند تا چه اندازه موفق ترند ، البته نتایج تحقیقات انجام شده نشان داده است كودكانی كه دوره پیش دبستانی را با مربیان كارآمد و متخصص گذرانده اند با اهداف دوره ابتدایی آشنایی دارند.
بنابر نظریه « شخصیت » اسكینر، یكی از رفتارگرایان معاصر ، رفتارها و شخصیت انسان بر اساس یادگیری به وجود می آیند و تغییر می كند ، بنابر این هرچه فردی را در شرایطی قرار دهیم كه به یك سری رفتارها عادت كند ، این رفتارها درونی و سبب یادگیری می شود . به عنوان مثال در واكسینه كردن كودكان اگر دقت كنیم این عمل ازهمان سال های اولیه كودكی آغاز می شود ، به این دلیل كه بدن بتواند در مقابل ویروس خود را تقویت كند .
آنچه مهم ، قابل تأمل و تأكید می باشد این است كه دوره پیش دبستانی از كلاس اول ابتدایی هم اهمیت بیشتریدارد و در این دوره باید معلمان و مربیانی به كارگرفته شوند كه از نظر شخصیت ، منش ، توانمندی ها ، گفتمان و مهارت های تربیتی مسلط بوده ، به این مهارت ها اعتقاد داشته باشند نه اینكه به علت نیاز یك فرد برای دست یافتن به شغلی این وظیفه مهم آموزش و پرورش دانش آموزان را به عهده او بگذارند .
بنابر این ضرورت دارد ، در دوره پیش از دبستان و دبستان افرادی به عنوان معلم و مربی استخدام شوند كه متخصص حوزه تعلیم وتربیت باشند ، یعنی علاوه بر دانش ومهارت آكادمیك ، صبر ودرایت كافی برای كنار آمدن با كودكان را داشته باشند .
توانمندی وتخصص معلمان و مربیان از مؤلفه های بسیار مهمی است كه ضرورت دارد مورد توجه سیاست گذاران آموزش و پرورش قرار گیرد ، زیرا تحقق توسعه پایدار در كشور در چشم انداز بیست سال آینده ، منوط بر این است كه معلمان متخصص در دوره پیش دبستانی و دبستان استخدام
شوند .

** س : آموزش و پرورش دانش آموزان مقطع ابتدایی در حوزه علوم اجتماعی به صورت كاربردی تا چه حد می تواند در كاهش نا هنجاری های اجتماعی جامعه مؤثر واقع شود ؟
- این سؤال بسیار مهمی است ، اغلب آسیب های اجتماعی از شیوه تعلیم و تربیت ریشه می گیرد ، در درس تعلیمات اجتماعی در مقطع ابتدایی سؤالات بسیار خوبی در این كتاب طرح شده است ، سؤالات به گونه ای است كه دانش آموزان به مسائل جامعه خود به صورت یك محقق نگاه كنند.
اما آنچه مسلم است یك مجرم ، مجرم به دنیا نمی آید بلكه در دوره زندگی ، قبح و زشتی عمل برای آن فرد كم رنگ می شود و دست به ارتكاب جرم می زند .
بنابر این در مدارس لازم است اگر دانش آموزی عمل خلافی را انجام می دهد دلایل انجام این عمل به صورت دقیق بررسی شود و همچنین به معلمان توصیه شود كه از بیان كلمات با بار منفی خودداری كنند ، چنانكه اگر یك معلم به علم روانشناسی آشنا داشته باشد و نظریه های تربیتی را بداند آن زمان است كه رفتار هوشمندانه و آگاهانه ای در مقابل رفتارهای اشتباه دانش آموزان خواهد داشت .
در حقیقت روش ها و تكنیك های متفاوتی درمورد رفتارهای دانش آموزان وجود دارد ، توجه معلمان به فرافكنی دانش آموزان ، سركوب رفتارهای آنان و یا گذر از رفتارهای نامطلوب دانش آموزان ، روش های مطلوبی برای هر رفتاری نیست ، در واقع باید به هر رفتاری هوشمندانه توجه و هدفمندانه ریشه یابی شود زیرا اگر رفتار نامطلوب دانش آموز نادیده گرفته شود در آینده ممكن است این رفتار به یك آسیب اجتماعی تبدیل می شود.
یكی از مباحث مهمی كه ضرورت دارد به دانش آموزان آموزش داده شود رعایت حقوق و احترام به یك دیگر در كلاس است اگر در كلاس این آموزش ها داده شود، او در جامعه هم حقوق شهروندی را رعایت می كند ، البته این آموزش ها باید از خانواده آغازو در مدارس پررنگ تر شود و زمانی كه این فرد وارد جامعه شده رعایت حقوق اجتماعی برای او درونی می شود .
درجامعه امروزی ما متأسفانه میل به قانون گریزی وجود دارد و این ناهنجاری به شیوه نادرست آموزش در مدارس برمی گردد البته شاید این آموزش نادرست از خانواده شكل گرفته باشد اما مراكز آموزشی نتوانسته اندآن را اصلاح كند.
م .خ ** 1601**