سقوط روستا

انقلاب اسلامی آنقدر برای روستاییان خوشایند و رونق بخش بود كه سالی نیم میلیون نفر بر جمعیت روستانشین كشور اضافه كرد؛ طوری كه جمعیت روستایی در سال 1370 به حدود 2 برابر روستاییان سال 1335 رسید.
این سال اما نقطه اوج شكوفایی روستا بود و در عین ناباوری، آغاز سقوط جمعیت 24 میلیون نفری روستاییان شد.
سرشماری سال 75 نشان داد كه نه تنها به جمعیت روستاییان اضافه نشده كه حدود 700 هزار نفر از آنان كاسته شده است.
تا سال 90 هم یك میلیون و 800 هزار نفر دیگر از تولیدكنندگان روستایی با سرزمین مادری وداع كردند و به مصرف كنندگان شهری پیوستند؛ جمعیتی كه به واسطه نداشتن سرمایه تهیه مسكن در حاشیه كلان شهرها سكنی گزیدند.
در عوض كاهش 2.5 میلیونی جمعیت روستایی، حدود 22 میلیون نفر به جمعیت شهرها اضافه شد و نسبت تقسیم جمعیت را برعكس اوایل انقلاب كرد.

** خالی شدن یك سوم روستاها
طی این مدت شهرنشین ها از 30 درصد به بیش از 70 درصد رسید و ایران را در میان 216 كشور دنیا در رتبه 12 جمعیت شهری نشانده اند.
آنچنان كه ناصر زرگر، معاون امور سرمایه‌گذاری، فرهنگی و اجتماعی مناطق محروم كشور اردیبهشت امسال عنوان كرد، در نیم قرن اخیر ۳۴ هزار روستا و آبادی از ۹۶ هزار روستا و آبادی كشور تخلیه شده است.
عمده این جمعیت به امید زندگی بهتر به سوی كلان شهرها شتافته و مناطق حاشیه نشین را بزرگتر و بزرگتر كردند؛ طوری كه نرخ جمعیت در حاشیه شهرهایی مثل تهران ۶.۴ درصد، در مراكز استان‌ها بالای چهار درصد و حاشیه شهرهای متوسط بالای سه درصد بوده است.
معیشت خانواده، كم ارزش شدن جایگاه اجتماعی روستاییان، ناكافی بودن خدمات عمرانی، كمبود زیرساخت، كمبود امكانات بهداشتی و آموزشی، ‌تغییرات فرهنگی و نابرابری سطح زندگی شهر و روستا از مهمترین دلایل خالی شدن روستاها بوده است.

** رونق جرم و جنایت
طبق آمارها در نیم ‌قرن گذشته جمعیت حاشیه‌ نشین كشور هم به بیش از ١١‌ میلیون نفر رسیده كه با احتساب ساكنان مناطق فقیرنشین شهری، این رقم حدود ٢٠ ‌میلیون نفر برآورد می شود.
موضوع، فقط خالی شدن روستا و گسترش ساخت و سازهای بی قواره و غیرقانونی در اطراف شهرها نیست زیرا بسیاری از مناطق حاشیه نشین به محملی جرم‌ خیز برای انواع فسادها و آسیب های اجتماعی تبدیل شده و تبعات اقتصادی و امنیتی آن روز به روز بیشتر می شود.
این وضعیت در برخی استان ها وخیم تر است؛ به عنوان نمونه بیش از 30 درصد جمعیت یك میلیونی مركز استان كرمانشاه حاشیه نشینانی هستند كه عمده آنان به امید یافتن شغل و رفاه، دل از روستای خود كنده اما در شهر هم به آرزوهایشان نرسیده اند؛ از آنجا رانده و از اینجا مانده.
به گفته مدیركل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری كرمانشاه 'از سه هزار و 152 روستای این استان، بیش از 530 روستا خالی از سكنه شده است.'
علی گروسی به خبرنگار ایرنا گفت كه تنها 27 درصد از كل جمعیت استان ( 2 میلیون نفر ) روستایی هستند.
این آمارها البته براساس سرشماری سال 90 است و با توجه به وضعیت نامطلوب اقتصادی طی پنج سال اخیر كه با خشكسالی و تغییرات فرهنگی در روستاها همراه شده است، كاهش چشمگیر جمعیت روستاییان در سرشماری 95 دور از انتظار نیست.
یكی از این دلایل ناهمخوانی دخل و خرج اهالی روستاست؛ متوسط هزینه سالانه یك خانوار روستایی در استان كرمانشاه از 74.2 میلیون ریال در سال 89 به 150.3 میلیون ریال در سال 1393 افزایش یافته این در حالی است كه با وجود بزرگتر شدن دخل خانوار روستایی، متوسط درآمد سال 93 از 125.5 میلیون ریال تجاوز نكرده است.

** سهم روستاها از بودجه؛ تنها چهار درصد
معاون امور سرمایه‌گذاری فرهنگی و اجتماعی مناطق محروم كشور در این زمینه معتقد است كه 'نظام برنامه‌ریزی كشور و تخصیص منابع' نادرست بوده و صحیح عمل ‌نكرده است.
به گفته او،‌ 'در سال گذشته سهم روستاها از كل بودجه كشور تنها چهار درصد بوده است.'
وزیر جهاد كشاورزی هم كه چهارم شهریور 95 به كرمانشاه آمده بود، در این رابطه، 'تمركزگرایی' را مشكل بزرگی در كشور عنوان و بیان كرد كه این معضل در مدیریت، هزینه كرد منابع و جمعیت، كشور را به سمت درستی نمی برد و معلوم نیست 20 سال دیگر چه بلایی سر كشور بیاید.
محمود حجتی افزود: 40 درصد اقتصاد كشور در تهران و نصف اقتصاد كرمانشاه در مركز استان است و مشابه همین وضعیت در شهرستان ها هم حاكم است كه هرگز وضعیت مطلوب و درستی نیست.
او اظهار داشت: مردم از سر ناچاری به حاشیه شهرها مهاجرت می كنند؛ جایی كه 90 درصد آسیب های اجتماعی در آن رخ می دهد.
حجتی گفت كه راهكار اصلاح این وضعیت، موضوع مغفول مانده 'آمایش سرزمینی' و هماهنگ كردن زیرساخت ها و منابع با ظرفیت ها و توان هر منطقه است تا مشكلات متعدد ناشی از تمركزگرایی از جمله معضل های مهاجرت به حاشیه شهر و آسیب های اجتماعی و امنیتی كنترل شود.

** خدمات متعدد اما ناكافی
با وجود همه این مشكلات اما نمی توان منكر خدمات و فعالیت های عمرانی متعددی شد كه در روستاهای كشور صورت گرفته؛ چه اینكه تقریبا هیچ روستایی مشكل برق ندارد و جاده و گازرسانی بسیاری از روستاها هم در حال تكمیل شدن است و... .
آنچنان كه مدیركل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری كرمانشاه گزارش كرد، طی سال های اخیر خدمات مختلفی در زمینه طرح های هادی روستایی، آب و فاضلاب، مسكن، خرید ماشین آلات، ‌آسفالت و سایر طرح های عمرانی در روستاهای استان ارایه شده است.
گروسی اظهار كرد كه 981 طرح عمرانی با اعتباری نزدیك به 11 میلیارد و 550 میلیون ریال برای روستاها تعریف و بیش از 80 درصد آن تكمیل شده است.
به گفته او همچنین در راستای طرح مشاركت مردم در راه اندازی واحدهای تولیدی مستقر در روستاها، تاكنون 14 طرح تصویب شده كه البته تنها 9 طرح به بانك معرفی شده كه سه طرح آن آماده پرداخت تسهیلات است.

** راه چاره
البته با وجود خدماتی كه به روستاهای استان ارایه شده، هنوز مشكلات جدی و مختلفی گریبانگیر روستاییان است كه آنان را به سمت شهر و ترك روستا می كشاند زیرا به نظر می رسد كه مشكل اصلی روستاییان نبود چرخه اقتصادی و كسب و كار همزمان با داشتن شان اجتماعی مناسب است.
واگذاری بخشی از خدمات دستگاه های خدمات رسان به دهیاری ها، استفاده بیشتر از ظرفیت نهادهایی مانند بنیاد بركت، ‌بنیاد مستضعفان، ‌بنیاد مسكن و...، فعال سازی و توسعه گردشگری روستایی، توسعه كشاورزی و باغداری مكانیزه، افزایش تسهیلات حمل و نقل، تكمیل و حمایت بیشتر از بیمه روستاییان و عشایر، ایجاد زمینه استفاده بیشتر از ظرفیت بازارچه های مرزی و مهیا كردن فضای توسعه صنایع دستی (به ویژه فرش)، حمایت از پرورش گلخانه ای و آبزی پروری از مهمترین و موثرترین اقداماتی است كه نه تنها می تواند مهاجرت از روستا را متوقف كند كه حتی روند آن را معكوس نماید.

** مهاجرت معكوس در 'شمشیر'
جمال بهرام زاده، دهیار روستای 'شمشیر' شهرستان پاوه به خبرنگار ایرنا گفت كه مهمترین دلیل مهاجرت روستاییان به شهر، مشكلات معیشتی و اقتصادی است.
او روستای خودش را مثال زد كه یكی از 14 روستای هدف گردشگری در استان كرمانشاه است و گفت: اگر زمینه تامین معیشت و اقتصاد روستاییان فراهم شود و كسب و كار آنها از رونق نیفتد حتی ما شاهد مهاجرت معكوس خواهیم بود چنانچه سالانه بین 40 تا 100 نفر به جمعیت روستای شمشیر اضافه می شود.
بهرام زاده گفت كه طی چند سال اخیر تنها از محل اعتبارات ملی حدود 10 میلیارد ریال بودجه برای عمران و آبادانی روستا هزینه شده كه در ماندگاری اهالی و افزایش جمعیت آن تاثیر زیادی داشته است.
طبیعی است كه راهكار نگه داشتن جمعیت در روستاها، افزایش سطح امكانات رفاهی و توسعه زیرساخت های اقتصادی یا به عبارتی كم كردن فاصله بین شهر و روستاست؛ واقعیتی كه به واسطه وجود زمینه های توسعه در بسیاری از روستاهای كشور شدنی است.
7444/8066*خبرنگار-عبداله الماسی *دبیر - علی مولوی*