رقابت برای جذب سپرده های مردم؛ سرمایه گذاری در بانك یا صندوق های بورسی؟

به گزارش ایرنا، صندوق های سرمایه گذاری نوعی از نهاد سرمایه گذاری به حساب می آید كه موجودی خود را در تركیبی از اوراق بهادار شامل سهام، اوراق قرضه، ابزارهای كوتاه مدت بازار پول و دیگر دارایی ها سرمایه گذاری می كند.
صندوق های سرمایه گذاری در ایران به پشتوانه قانون بازار اوراق بهادار مصوب سال 1384 مجلس شورای اسلامی و با الهام از تجارب جهانی شكل گرفته اند تا بر رونق بورس بیفزایند.
دایره فعالیت این صندوق ها با تصویب قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید توسعه یافت و از سرمایه گذاری در اوراق بهادار به موضوع فعالیت مصوب صندوق گسترش داده شد به گونه ای كه صندوق ها می توانند منابع حاصل از انتشار گواهی سرمایه گذاری را در موضوع فعالیت مصوب خود سرمایه گذاری كنند.
امروز صندوق ها از نظر تركیب دارایی‌ها به سه دسته «در سهام»، «در اوراق بهادار با درآمد ثابت» و «مختلط» تقسیم می‌شوند.
توسعه فعالیت صندوق ها در بورس در سال های اخیر موجب شد تا بانك ها نیز در كنار تاسیس و فعالیت كارگزاری ها، به تاسیس صندوق های سرمایه گذاری همت گمارند.
امروز فهرست بلندی از صندوق های سرمایه گذاری در بورس دیده می شود كه بانك ها و یا كارگزاری های وابسته به آنها تاسیس كرده اند و ضمانت نقدشوندگی آن را برعهده دارند.
تا اینجای كار، مشكلی در فعالیت صندوق های سرمایه گذاری دیده نمی شود و از آنجا كه به گفته مسئولان، سهم نظام بانكی در تامین مالی اقتصاد كشور 90 درصد بوده و سهم بازار سرمایه از این بخش كمتر از 10 درصد است، انتظار می رود با رونق این صندوق ها بتوان سرمایه های خُرد بیشتری را از جامعه جذب بورس كرد.
با این حال، داستان رقابت صندوق های سرمایه گذاری با بانك ها در جذب سپرده های مردم از زمانی جدی تر شد كه كاهش نرخ سود در شبكه بانكی كلید خورد.
شبكه بانكی كشور كه تا چند سال پیش حتی نرخ سودهای نزدیك به 30 درصد را به سپرده گذاران پرداخت می كرد، با ساماندهی بازار پولی كشور، ناگزیر به كاهش نرخ سود سپرده ها شد؛ هر 2بار كاهش نرخ سود بانكی در شورای پول و اعتبار از سال گذشته تاكنون، به درخواست بانكی ها بوده است.
اكنون بانك ها به سپرده های یك ساله مردم 15 درصد سود علی الحساب پرداخت می كنند و تخطی از این مصوبه نظارت های سخت گیرانه بانك مركزی و حتی معرفی آنها به هیات انتظامی بانك ها را به دنبال دارد.
با این همه، داستان صندوق ها با سپرده های بلند مدت مردم تفاوت دارد؛ آنها می توانند به نسبت سودی كه از عملكرد خود در بازار سرمایه كسب می كند، به سهامداران خود سود پرداخت كنند كه در عمل از رقم 15 درصد مصوب شورای پول و اعتبار برای بانك ها فراتر می رود. همین موضوع سبب شده تا صاحبان سپرده های كلان به سمت صندوق های سرمایه گذاری متمایل شوند.
با این همه «فرشاد حیدری» معاون نظارتی بانك مركزی شهریورماه امسال به خبرنگاران گفت كه در نامه ای به بانك ها به آنها اعلام كرده صندوق های سرمایه گذاری بانك ها نیز مشمول نرخ سودهای مصوب شورای پول و اعتبارند اما بانك ها نظر دیگری در این زمینه دارند.
مدیرعامل بانك شهر در این باره معتقد است، صندوق های سرمایه گذاری براساس قوانین مرتبط با بورس تشكیل شده اند و شمولیت مصوبات شورای پول و اعتبار بر آن معنا ندارد.
«حسین محمد پورزرندی» در این باره می گوید: این صندوق ها با مجوز بورس و بر اساس مقررات این نهاد تشكیل شده و نرخ سود آن نیز اندكی بیش از نرخ سود بانك است.
وی تاكید كرد: صندوق ها نرخ ثابت 18 درصد دارند و 1.5 تا 2 درصد نیز نرخ بازدهی در نظر می گیرند و بر این اساس نرخ سود آن بین 19.5 تا 20 درصد تعیین می شود.
پورزرندی درباره اینكه بانك مركزی به بانك ها ابلاغ كرده صندوق ها نیز باید تابع مقررات شورای پول و اعتبار باشند، گفت: این صندوق ها تحت مقررات بورس هستند و اگر مشكلی در این زمینه وجود دارد باید مسئولان بانك مركزی و بورس در نشستی آن را حل و فصل كنند.
معاون نظارتی بانك مركزی در این زمینه نظر دیگری دارد و بر این باور است كه اگر بانك ها چنین صندوق هایی را تشكیل داده اند، باید نصاب قانونی در ورودی بازار سرمایه را رعایت كنند؛ ضمن آنكه حق ندارند چنین صندوق هایی را تاسیس و همه سپرده گذاری ها را به سمت آن هدایت كنند.
وی تاكید كرد: اگر بانك ها این موارد را رعایت نكنند، با مقررات انصباطی شامل «سه بار اخطار و در نهایت معرفی مدیرعامل و هیات مدیره به هیات انتطامی بانك ها» برخورد می شوند.

** چراغ سبز بازار سرمایه به سپرده های مردم
با گذشت چهار ماه از كاهش نرخ سود بانكی به 15 درصد، بازار سرمایه شرایط بهتری را برای صاحبان سرمایه های خُرد فراهم كرده است به گونه ای كه نرخ سودهای پرداختی برخی صندوق ها در برخی ماه ها به 20 درصد نیز نزدیك شده است.
«حسین خزلی خرازی» از فعالان بازار سرمایه درباره چرایی روزهای پر رونق صندوق های سرمایه گذاری گفته، وقتی سیاست دولت بر رونق بازار سرمایه استوار بوده و در سال های اخیر به جای استقراض از نظام بانكی برای تامین هزینه های خود به فروش انواع اوراق مشاركت و خزانه اسلامی روی آورده است، نمی توان جز این انتظار داشت.
وی درباره اینكه چطور صندوق های سرمایه گذاری می توانند سود بالاتر از نظام بانكی به سهامداران پرداخت كنند، توضیح داد: وقتی اكنون اوراقی با سود 20 تا 22 درصد عرضه می شود، پرداخت سودهای بالاتر از بانك ها گریز ناپذیر است.
وی با یادآوری اینكه صندوق ها از میانگین موزون بازده دارایی خود كه همان خالص ارزش دارایی های آن است، سود پرداخت می كنند، اظهار داشت: اگر صندوقی 18.5 تا 20 درصد سود ماهانه می دهد، همه سود كسب شده ناشی از سپرده گذاری آن در شبكه بانكی نیست بلكه بخشی را از بازدهی اوراق بهاداری كه در آن سرمایه گذاری كرده، به دست می آورد.
وی یادآورشد: برای نمونه در سال 1392 كه بورس رشد و بازدهی خوبی داشت، برخی صندوق ها در برخی ماه ها تا 27 درصد نیز سود به سهامداران پرداخت می كردند.
خزلی خرازی درباره اینكه چرا برخی ترجیح می دهند به جای بانك در صندوق ها سرمایه گذاری كنند، اظهار داشت: انتخاب با خود مشتری است؛ فرد می تواند در بانك 15 درصد به صورت علی الحساب و قطعی سود دریافت كند اما وقتی می خواهد سود بیشتری از بازار بگیرد، باید در سود و زیان صندوق سهیم باشد.
این فعال بازار سرمایه اظهار داشت: البته سقف سرمایه گذاری صندوق ها در بورس بسته شده و نمی توان كل سپرده های یك بانك را درگیر صندوق ها كرد.
وی تاكید كرد: اینطور نیست بانك هایی كه نرخ سود را دور می زنند، صندوق های آنها بتواند هرقدر كه پول آمد، جذب كند.

** تامین نقدینگی مشكل اصلی بانك ها
مشكل بانك ها در تامین نقدینگی، موضوعی نیست كه از دید عموم مردم، نهادهای نظارتی و فعالان اقتصادی پوشیده مانده باشد؛ مسئولان بانك مركزی بارها از قفل بودن 45 درصد منابع بانكی سخن گفته اند و اینكه با توجه به ركود حاكم بر بازار، به سرعت امكان نقد شوندگی دارایی ها منجمد بانكی وجود ندارد.
از سوی دیگر، مقررات سخت گیرانه بانك مركزی در زمینه استقراض از شبكه بین بانكی و بانك مركزی، موجب شده تا برخی بانك ها تلاش كنند به شیوه های مختلف نقدینگی جذب كنند.
دور زدن مصوبه های شورای پول و اعتبار به ترفندهای مختلف از جمله وعده پرداخت سودهای بالاتر از جمله شیوه های مرسوم بانك ها برای تامین نقدینگی به شمار می رود كه «خزلی خرازی» نیز بر آن تاكید دارد.
به گفته وی، تنگنای نقدینگی بانك ها موجب شده تا آنها برای جلوگیری از جریمه بانك مركزی، به روش های مختلف منابع روی آورند كه یكی از آنها هدایت سپرده گذاران بزرگ بانكی به سمت صندوق هاست تا به مدد سود بیشتری كه صندوق ها پرداخت می كنند، مشتری را نزد خود نگه دارند.
در چنین شرایطی، آنچه بیش همه ضروری به نظر می رسد، هماهنگی بیش از پیش نهادهای ناظر بر بازارهای پولی و مالی كشور یعنی بورس و بانك مركزی است.
امروز تعداد بانك هایی كه مجوز فعالیت خود را از بانك مركزی دریافت و در عین حال سهام خود را در بورس عرضه كرده اند، قابل توجه است. ضمن آنكه بانك های دیگر از جمله دولتی ها با تاسیس شركت های كارگزاری و صندوق های سرمایه گذاری بخشی از فعالیت های مالی خود را در این بخش ها هدایت كرده اند.
با توجه به سیاست كلان دولت در سال های اخیر برای توسعه بازارهای مالی و كاهش بار تامین مالی كشور از روی بانك ها، نمی توان انتظار داشت كه صندوق های سرمایه گذاری در جذب نقدینگی جامعه كه اكنون رقم آن به 10992 هزار میلیارد ریال(حدود 11 تریلیون ریال) رسیده است، فعال نباشند.
اقتصام**2025** 2023** گزارش از: لیلا جودی ** انتشاردهنده: لطیف نكوئی