سكونتگاه های غیررسمی؛ فرهنگ های ناهماهنگ در متن و حاشیه

خرده فرهنگ های مهاجران با فرهنگ شهرنشینان هماهنگ نیست و فرهنگ شهر نیز با مقاومت ساكنان سكونتگاه های غیررسمی مواجه می شود كه باعث بروز مشكلات فراوانی برای كلان شهرها و افراد حاشیه نشین می شود.
انگیزه های حاشیه نشینان برای سكونت در آلونك ها و مناطقی كه گسستگی كالبدی و فرهنگی با شهر دارند، دلایل مختلفی دارد كه مهمترین آن، فشارهای اقتصادی است.
پدیده ای به نام حاشیه نشینی افزون بر مشكلاتی كه پدید می آورد، به چند قطبی شدن جامعه به ویژه در بخش فرهنگی می انجامد.
پدیده حاشیه نشینی به دنبال مهاجرت بسیاری از افراد به ویژه روستاییان برای به دست آوردن رفاه و آسایش بیشتر و سرو سامان دادن به اقتصاد فروپاشیده خانواده به سمت شهرصورت می گیرد اما این افراد، زندگی در حاشیه شهر را نصیب خود و خانواده می كنند.
افراد پس از مهاجرت متوجه می شوند كه واقعیت با تخیلات آنها متفاوت است و زندگی در شهرها به كابوسی تبدیل می شود كه نه تنها نتیجه مطلوبی ندارد بلكه داشته های آنها را نیز از بین می برد.
عمده مهاجرت ها به كلان شهرها به دلیل خشكسالی و برای گریز از آن و همچنین بهره مندی از امكانات و فرصت ها برای زندگی و كار بهتر انجام می شود اما مهاجران یا توانایی تطابق با شهرها را كسب نمی كنند یا شهرها گنجایش پذیرش آنها را ندارند به همین دلیل در حاشیه شهرها زندگی برای خود دست و پا می كنند كه نام آن زندگی شهری است اما محتوای زندگی در حالت روستایی است.
حاشیه نشینان دارای خرده فرهنگ های مختلف از مناطق گوناگون هستند و با مهاجرت خود این خرده فرهنگ را نیز منتقل می كنند اما نمی توانند آن را از ذهن و دوش خود بردارند زیرا نمی توانند یا نمی خواهند با فرهنگ شهرهای بزرگ الفت بگیرند یا شهرنشینان آنان را پذیرا نیستند و به دلیل همین مغایرت فرهنگی، هر دوطرف دچار مشكلات و آسیب های شكننده ای می شوند.
مهاجران پس از مهاجرت به شهرها در مقابل زندگی شهر نشینی مقاومت می كنند و بر خرده فرهنگ های خود استوار هستند به همین دلیل سكونت در كنار و حاشیه شهرها را انتخاب می كنند و از متن دور می مانند كه هم حاشیه نشینان آسیب می بییند و هم شهرنشینان از نظر فرهنگی با این افراد به تقابل می پردازند.
بیشتر افرادی كه در مناطق حاشیه شهرها و سكونتگاه های غیر رسمی زندگی می كنند پیشتر به شغل هایی از جمله كشاورزی و دامداری مشغول بوده اند و پس از مهاجرت به شهرها هیچ شغلی ندارند و روی بازگشت به روستاهای خود را ندارند.
دوری از منطقه، منزلت اجتماعی و شان زندگی آنان را از بین برده و به همین دلیل دچار آسیب های اجتماعی می شوند.
امروز افراد معتاد، ولگردها، كارتن خواب ها، دختران فراری، فروشنده های مواد مخدر و اجناس قاچاق و بسیاری دیگر از مجرمان و بزه كاران در این مناطق تردد می كنند.
استان فارس و به ویژه شهر شیراز از شهرهای گرفتار پدیده حاشیه نشینی است و در حال حاضر 10 محله از جمله محله های سعدی، سهل آباد، سلطان آباد، مهدی آباد، شهرك بهار، گل كوب، شیخ علی چوپان و كوشك میدان در شیراز و محلاتی در اطراف شهرستان های مرودشت و كازرون با وسعت حدود هزار و 200 هكتار و جمعیت بالغ بر حدود 250 هزار نفر زندگی می كنند.
آمار استانداری فارس حاكی است در 10 سال گذشته بیش از 50 درصد از مهاجرت ها در استان به شهر شیراز بوده كه مهمترین علت این مهاجرت ها نیز برخورداری از امكانات و فرصت ها در این كلان شهر است.
حاشیه نشینان در سالهای اخیر از توجه مسئولان مربوط چندان برخوردار نبوده اند در حالی كه بنا به ارزیابی برخی تحلیل گران، این مناطق همانند یك گسل بیدار، زنگ خطری برای شهرها و كلان شهرهاست كه باید برای آنها چاره اندیشی شود.

** حاشیه نشینی، تهدیدی جدی برای فرهنگ
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری فارس در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: پدیده حاشیه نشینی مشكل خاص شهر شیراز نیست و در اكثر كلانشهرهای كشور وجود دارد و كشورهای در حال توسعه نیز با این پدیده مواجه هستند.
هادی پژوهش جهرمی افزود: امروز در مناطق حاشیه نشین استان فارس می بینیم كه افراد با فرهنگ های مختلف حتی از استان های دیگر وارد شیراز شده اند و در یك محله و منطقه با هم زندگی می كنند و بسیاری از نقاط حاشیه ای كلان شهر شیراز آنقدر گسترش یافته اند كه به این شهر متصل شده اند.
وی بیان كرد: معضل حاشیه نشینی، تهدیدی جدی برای فرهنگ، دین و اعتقادات مردم است و باید برای حل این مشكل برنامه های فرهنگی و اعتقادی را بیش از پیش مد نظر قرار دهیم.
او آسیب های اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی را بسیار گسترده و زیان بار دانست و اظهارداشت: وجود این آسیب ها بیانگر این است كه همه ما به عنوان متولیان حوزه های فرهنگی و اجتماعی و تمام كسانی كه در حوزه فرهنگ دارای مرجعیت هستند به خوبی نتوانسته ایم مردم را تربیت كنیم و این ضعف ماست.
پژوهش جهرمی اضافه كرد: بدون تردید كسی كه متدین و دارای اعتقادات قوی باشد به دلیل فقر و مشكلات دیگر حاضر به دزدی نخواهد شد و بنابراین باید به فرهنگ و مسائل اعتقادی مردم این مناطق توجه بیشتری شود.
وی ادامه داد: باید مساجد، روحانیت و بسیج را تقویت كنیم، بسیجیانی كه در دوران دفاع مقدس و در جبهه های جنگ برای باز كردن معبر و رفتن بر روی مین از هم سبقت می گرفتند.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری فارس عنوان داشت: ایجاد پارك، فضاهای فرهنگی و ورزشی و دیگر امكانات در محلات حاشیه شهر لازم و ضروری است اما كافی نیست و باید در كنار آن پرداختن به برنامه های فرهنگی و اعتقادی را نیز مد نظر داشته باشیم.
پژوهش جهرمی بر لزوم استفاده از توان و ظرفیت های مردمی برای پیشبرد امور در این زمینه تاكید كرد و افزود: باید از مشاركت مردم در این زمینه بهره بگیریم و آنها را نسبت به معضل و آسیب های حاشیه نشینی حساس سازیم و تشكل ها و سازمان های مردم نهاد را نیز فعال تر كنیم.
او، پیشنهاد داد شورایی متشكل از تمام مجموعه ها و دستگاه ها تشكیل شود و برای برون رفت از مشكلات در كنار نخبگان و دانشگاهیان به ارائه ایده و برنامه بپردازد.

** آسیب های اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی
فرماندارشهرستان شیراز هم به ایرنا گفت: امروز در شهرستان شیراز به اندازه جمعیت شهر شیراز حاشیه نشین داریم و شیراز جزو معدود شهرهایی است كه علاوه بر حاشیه نشینی در اطراف شهر در داخل محلات آن نیز شاهد حاشیه نشینی و آسیب های اجتماعی هستیم.
حیدر عالیشوندی بااشاره به خشكسالی های متوالی و به تبع آن مهاجرت بی رویه مردم مناطق روستایی و شهرهای كوچك به شیراز افزود: این امر باعث گسترش حاشیه نشینی در این كلانشهر شده به گونه ای كه 9 هزار نفر جمعیتی كه در سال 94 در محله سهل آباد ساكن بودند امسال به 16 هزار نفر رسیده است.
وی بیان كرد: متاسفانه باید بگوییم وضعیت كلانشهر شیراز در بحث حاشینه نشینی كه آسیب های اجتماعی بیشماری را نیز به دنبال دارد، مطلوب نیست.
او اظهارداشت: مناطق حاشیه نشین درنگاه اول جلوه ای از فقر را به نمایش می گذارند اما در عین بازتاب كاستی ها و نارسایی های برخی از سیاست های دستگاه های تصمیم ساز شهری هستند كه به مرور زمان موجبات بروز این پدیده را فراهم كردند.
عالیشوندی اضافه كرد: یكی از اقدام هایی كه با هدف رفع مشكلات حاشیه نشینی و ساماندهی آسیب های ناشی از آن صورت گرفته، برنامه ریزی و تقسیم بندی وظایف دستگاه هاست تا هر دستگاه و مجموعه ای بر اساس وظایف مشخص شده اقدام كند.
او ادامه داد: با هدف ساماندهی آسیب های اجتماعی محلات شیراز، مجموعه فعالیت هایی را در دستور كار قرار دادیم و این كار در گام نخست در محله سهل آباد انجام شد كه نتایج خوبی نیز در پی داشت و موفق شدیم كه آسیب های این محله را تا حدودی كاهش دهیم.
عالیشوندی عنوان داشت: با توجه به موفقیت های به دست آمده در این زمینه، قصد داریم فعالیت های انجام شده را به دیگر محلات شیراز تعمیم دهیم.
وی افزود: ارتقای سطح آگاهی های اجتماعی ساكنان ، ارتقای امنیتی ساكنین ،ارتقای مشاركت مردمی در تامین خدمات زیر بنایی و اجتماعی، ارتقای توانمندی های اقتصادی ساكنین ، ظرفیت سازی در مدیریت شهری برای نظارت و كنترل و تحویل پروژه از ویژگی های اجرای برنامه توانمند سازی سكونت گاه های غیر رسمی است.
او بیان كرد: اسكان غیررسمی و حاشیه نشینی از زمینه ای فراتر از مكان آن نشات می گیرد و بر محیطی فراتر از بستر كالبدی خود تاثیر می گذارد، چاره جویی این مساله به سیاست گذاری و اقداماتی نه فقط در سطح محلی ، بلكه در سطح ملی نیازمند است.

** مغایرت فرهنگی حاشیه نشینی ، دلیل بروز بسیاری از آسیب ها و جرایم در شیراز
مدیر كل امور اجتماعی استانداری فارس هم به ایرنا گفت: در سالهای خیلی دور، جمعیت روستاها بسیار بیشتر از شهرنشین ها بود كه مزایای ویژه خود از جمله حركت چرخه تولید، اشتغال بالا و رفاه و مناسبات اجتماعی متناسب با فرد رابه دنبال داشت اما اكنون این رویه تغییر كرده و جمعیت شهر نشین در كشور رو به افزایش است كه این موجب از دست رفتن خرده فرهنگ های ناب در مناطق مختلف روستایی كشور است.
سید علی محمد موسوی افزود:حاشیه نشینان دارای خرده فرهنگ های مختلف مناطقی هستند كه از آن مهاجرت كردند كه با فرهنگ شهرهای بزرگ مغایرت دارد و منجر به وجود مشكلات برای آنها می شود،لذا آسیب های اجتماعی و جرایم در این مناطق بیشتر است.
او اظهارداشت:حاشیه نشینان به دلیل عدم توانایی شغلی و دوری از منطقه خود منزلت اجتماعی و شان زندگی خود را از دست می دهند و به همین دلیل دچار آسیب های اجتماعی می شوند.
موسوی اضافه كرد:ساماندهی حاشیه نشینی یكی ازموضوع های مورد نظروتاكید دولت تدبیروامید است كه تلاش می كنیم با اجرای برنامه ها و برنامه ریزی های مناسب ابعاد زندگی فرهنگی و اجتماعی حاشیه نشینان را با زندگی اجتماعی شهر ادغام شود و در بعد رفتاری نیز با این ها رفتارتكریم مدارانه صورت گیرد.
وی ادامه داد:برای ادغام زندگی حاشیه نشینان در زندگی شهری و توانمندكردن آنها در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی از تمام توان و امكانات دستگاه های دولتی استفاده می كنیم.
مدیركل اموراجتماعی استانداری فارس گفت:معتقدیم ساماندهی وكنترل پدیده حاشیه نشینی نیازمند تدبیر است كه بحث توانمندسازی حاشیه نشینان به عنوان یك اولولیت و سیاست در دستور كار دولت است.
موسوی عنوان داشت:براین باوریم باید مردم را نسبت به آسیب های حاشیه نشینی و مشكلات ناشی از آن حساس كنیم و از توان آنها برای رفع این مشكلات بهره گیریم زیرا هرچه در زمینه رفع مشكلات ناشی از حاشیه نشینی هزینه كنیم بدون حضور و مشاركت مردم بی ثمرو بی نتیجه خواهد بود.
وی افزود:رفع و كاهش آسیب های اجتماعی از جمله اهدافی است كه دستیابی به آن تنها در سایه مشاركت مردم و جدیت در بازآفرینی فرصت های از دست رفته قابل دستیابی است.
موسوی بیان كرد:به دنبال مشاركت بیشتر سازمان های مردم نهاد برای ساماندهی و كنترل مناطق بحرانی و حاشیه نشین استان فارس و به میدان آوردن مردم این مناطق برای اجرا این مهم هستیم كه در این زمینه برنامه جامعی تدوین شده است كه به زودی رونمایی می شود.
وی اظهارداشت: از توان سازمان های مردم نهاد برای ساماندهی مناطق بحرانی و حاشیه نشین فارس استفاده می كنیم كه در این زمینه طرح محله محوری در این مناطق مورد نظر و تاكید مدیریت ارشد استان است.
او اضافه كرد: فراخوان همكاری با سازمان های مردم نهاد در زمینه ساماندهی مناطق بحرانی و حاشیه نشین شهر شیراز و استان فارس را اعلام كرده ایم كه این سازمان ها می توانند تقاضای فعالیت و مشاركت خود را در سایت www.saman.moi.ir ثبت كنند كه كارشناسان ما در سریع ترین زمان به آن پاسخ می دهند.
موسوی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب، نقشه راه و وظایف دستگاه ها را تبیین فرمودند و مسئولان را ملزم كرده اند كه پنج اولویت اعتیاد، حاشیه نشینی، طلاق، مسائل اخلاقی و مناطق حاد و بحرانی را با جدیت پیگیری كنند.
او با اشاره به تاكید رهبر معظم انقلاب در مورد تخصیص اعتبار برای ساماندهی مسائل فرهنگی در كشور عنوان داشت: به دنبال دستور معظم له دولت 2 هزار میلیارد ریال به این امر اختصاص داد كه امسال یك هزار میلیارد ریال آن محقق شده و از این میزان 60 میلیارد ریال سهم استان فارس است.
وی افزود: به همین سبب، 200 پروژه و طرح در حوزه های مختلف پیش بینی كرده و به شورای اجتماعی كشور ارسال كرده ایم كه هم اینك در سازمان برنامه و بودجه كشور در حال نهایی شدن است.
موسوی بیان كرد: امیدواریم در مدت زمان كوتاهی بتوانیم تمام برنامه ها و اهداف پیش بینی شده را عملیاتی كنیم.

** ایجاد مشكلات متعدد مناطق حاشیه نشین برای شیراز
رییس شورای اسلامی شهر شیراز هم به ایرنا گفت: حاشیه نشینی پدیده ناهنجاری است كه به دلایلی از جمله كمبود امكانات و خشكسالی و مهاجرت بی برنامه برخی ازمردم به شهرها به وجود آمده كه این افراد به دلیل عدم توانایی مالی و اقتصادی مجبور به سكونت در حاشیه كلان شهرها شده اند.
غلام مهدی حقدل افزود: مناطق حاشیه نشین از نظر معماری ساخت وسازهای مناسبی ندارند و این درحالی است كه اینگونه ساخت و سازها علاوه بر نازیبا كردن چهره و منظر شهر، جان شهروندان را به خطر انداختن می اندازند.
وی ادامه داد: گسترده بودن جاشیه نشینی در حاشیه شهرها موجب بروز بیشتر ناهنجاری ها، آسیب ها و معضلات اجتماعی در شهرها می شود كه بیشتر این حاشیه نشینان به دلیل عدم توان اقتصادی گرفتار افراد سودجو و به آسیب های اجتماعی گرفتار می شوند كه رفع مشكلات و آسیب های حاصل از حاشیه نشینی هزینه های بسیاری را به دنبال دارد.
او بیان كرد: متاسفانه امروز در حاشیه های كلان شهر شیراز ساخت و ساز بدون رعایت مقررات شهری و فاقد زیر ساخت ها و امكانات رفاهی و خدماتی شكل گرفته و جمعیت زیادی در آن مكان ها مستقر شدند كه این موضوع موجب ناامنی، آلودگی های محیطی و مشكلات متعددی برای كلان شهر شیراز شده است.
حقدل اظهارداشت: در چند سال گذشته تعداد هفت روستای فاقد زیرساخت های مناسب زیستی به شهرداری شیراز اضافه شده كه در پی این رخداد حدود 30 میلیارد تومان هزینه به شهرداری شیراز اضافه شده است.
وی اضافه كرد: متاسفانه امروز شاهد شكل گیری حاشیه نشینی در برخی از مناطق شهری در مركز شهر شیراز نیز هستیم به طوری كه در محدوده بافت تاریخی و فرهنگی و اطراف حرم مطهر حضرت احمدبن موسی شاهچراغ(ع) حاشیه نشینان، روستاییان و اتباع بیگانه اسكان یافته اند.
او بابیان اینكه بافت تاریخی شیراز به مكانی برای انواع خلاف ها و جرائم تبدیل شده است ادامه داد: شهر شیراز تنها شهری است كه حاشیه نشینی در مركز آن شكل گرفته است كه سیاست های غلط مسئولان در گذشته و عدم توجه به بافت تاریخی و فرهنگی این شهر موجب ایجاد این پدیده در مركز شهر شیراز شده است.
رییس شورای اسلامی شهر شیراز عنوان داشت: مسئولان باید توجه ویژه به بافت تاریخی و فرهنگی شهر شیراز داشته باشند زیرا اگر این منطقه همچنان مورد غفلت قرار گیرد تبعات جبران ناپذیری را برای شهر به دنبال خواهد داشت.
وی افزود: شهرداران باید از توسعه معضل حاشیه نشینی با اقدامات و نظارت های شبانه روزی از ساخت و سازهای بدون مجوز جلوگیری كنند.
حقدل اضافه كرد: چهره نامطلوب شهر،پایین بودن سطح بهداشت عمومی و سلامت، مسكن های غیر قابل اطمینان در قبال حوادث طبیعی و افزایش بزه كاری از پیامدهای حاشیه نشینی است كه همت تمام مسئولان را می طلبد كه دست در دست هم دهند و از گسترش این معضل جلوگیری كنند.
حقدل با بیان ایكه پدیده حاشیه نشینی باید كنترل و ساماندهی شود كه در این زمینه همه دستگاه های استان باید مشاركت و همكاری كنند افزود: هر یك از دستگاه های دولتی باید برای ساماندهی این مهم نقش خود را به خوبی ایفا كنند و از موازی كاری در این زمینه پرهیز شود كه بخشداری ها، شهرداری ها و فرمانداری ها نقش موثری در جلوگیری از پدیده حاشیه نشینی دارند.
گزارشگر: فاطمه هاشمی نیك ** انتشار دهنده: غلامرضا مالك زاده
3002/ 1876