به گزارش ايرنا، با آنكه رهانيدن كوير و هموطنان ساكن مناطق خشك از بي آبي آرزوي همه ايرانيان است اما شماري از كارشناسان بر اين باورند كه گرچه اين انتقال در كوتاه مدت به ظاهر موجب آباداني است ، اما تبعات ويران كننده اي براي هر دو زيست بوم خواهد داشت.
**حال زار خزر
خزر با گستره اي افزن بر 600 هزار كيلومتر مربع بزرگترين درياچه جهان است و طول پيرامون آن به هفت هزار كيلومتر مي رسد. اين درياچه از نظر تنوع زيستي بسيار غني بوده و حدود 400 گونه آبزي، بومي آن هستند كه ماهيان خاوياري از مهمترين آنها است. خزر براي حدود 15 ميليون سكنه حاشيه خود، هزاران فرصت شغلي ايجاد كرده و منبع مهم درامد است.
به گفته كارشناسان فعاليت هاي انساني بيش از حد و بهره برداري هاي اقتصادي بي ملاحظه ، موجب وارد آمدن آسيب به اكوسيستم هاي طبيعي، آلودگي محيط زيست و كاهش كيفيت آب اين درياچه شده و اكنون خزر در محاصره انواع آلودگي هاي خانگي، صنعتي، نفتي و كشاورزي قرار دارد.
اين يعني حال خزر بعنوان اهداء كننده مايه حيات خوب نيست؛ از سويي خزر و منطقه خزري و كوير و منطقه كويري دو اكوسيستم كاملا متفاوت دارند همچنين خزر منبع آبي مشتركي بين پنج كشور ايران ، روسيه ، آذربايجان ، تركمنستان و قزاقستان است؛ به عبارتي هرگونه تصميم كلان براي اين دريا بايد با رعايت رژيم حقوقي درياي خزر صورت بگيرد.
**تاريخچه طرح تا به امروز
طرح ساخت آبراهه اي براي پيوند دادن خزر به خليج فارس از دهه 30 خورشيدي به سازمان پژوهش‌هاي علمي كشور ارائه شد كه بر اساس آن بين درياي خزر و خليج فارس درياچه‌هايي ايجاد و اين دو پهنه آبي به هم متصل شوند تا آن كه پروژه انتقال آب درياي خزر سال 2012 در دولت دهم آغاز شد. با انتخاب حجت الاسلام حسن روحاني در سال 2013 به دليل نگراني هاي مطرح شده از سوي سازمان حفاظت محيط زيست، اين طرح كنار گذاشته شد اما اكنون بار ديگر برنامه ريزي در خصوص اجراي آن مطرح شده است .
بر اساس اين طرح 460 كيلومتر خط لوله زيرزميني نصب و ايستگاه هاي پمپاژ احداث مي شود تا آب خزر را دو هزار متر از كوه هاي البرز به بالا هدايت كند؛ آب از قم ، كاشان ، اصفهان و شرق خراسان خواهد رفت . موافقان طرح مي گويند اين طرح جلوي كاهش آب و جيره بندي آن را گرفته و تهديد كاهش آب و فلج شدن جوامع كشاورزي و نابودي اكوسيستم ها را مي گيرد در حالي كه مخالفان معتقدند كه اين كار نه تنها درد كوير را دوا نمي كند، بلكه خود عامل نابودي هر دو اكوسيستم خزري و كويري مي شود.
** ديدگاه هاي مخالفان طرح
حميد غفارزاده كارشناس اقتصاد محيط زيست و مشاور پيشين برنامه محيط زيست خزر (CEP) و سازمان ملل متحد درباره اين طرح به خبرنگار ايرنا گفت : خزر يك اكوسيستم فوق العاده حساس است و اجراي چنين طرحي علاوه بر تبعات منفي زيست محيطي به هيچوجه اقتصادي و مثمر ثمر نيست.
وي افزود: در مورد اين طرح از جمله شيوه انتقال ، حجم برداشت و روش شيرين سازي آب و نوع سوخت مورد استفاده براي تامين انرژي تاسيسات اصلا اطلاعات كافي وجود ندارد و با نبود اطلاعات كافي، اظهار نظر سخت است.
وي خاطرنشان كرد: با اين همه من به سه دليل مهم با اين طرح مخالفم؛ تخريب محيط زيست ، هزينه بر و غير اقتصادي بودن و همچنين مسائل حقوقي.
اين كارشناس نابودي جنگل ها و مراتع در مسير انتقال، تجميع نمك در ساحل خزر در صورت به كارگيري فناوري حرارتي را از جمله مشكلات زيست محيطي طرح عنوان كرد.
غفارزاده با بيان اينكه آب خزر لب شور و غيرقابل استفاده براي مصارف آشاميدني و كشاورزي است و بالا بردن كيفيت آن نيز مقرون به صرفه نيست، تصريح كرد: شيرين كردن آب با فناوري اسموزي يا تقطير، علاوه بر هزينه هنگفت انبوهي از نمك را در محل به جاي مي گذارد كه تبعات زيست محيطي آن روشن نيست.
همچنين به گفته غفارزاده، حمل اين آب از خزر به كوير نياز به انرژي بسياري دارد كه اين كار اساساً اقتصادي نيست.
وي متذكر شد: مسئله ديگر اينكه برداشت از خزر تبعات فرامرزي دارد و به لحاظ قانوني اين طرح بايد به اطلاع ساير كشورهاي خزر برسد.
**اختلاط گروه خوني متفاوت به انسان
راضيه لك معاون مديريت زمين شناسي دريايي و عضو هيات علمي پژوهشكده علوم زمين نيز معتقد است كه انتقال آب خزر به كوير ، به معني انتقال بخشي از اكوسيستم و ژئوشيمي درياي خزر به اين منطقه است كه پيآمدهاي بعدي آن قابل پيش بيني نيست.
وي انتقال آلودگي هاي زيست محيطي از درياي خزر از قبيل آلودگي هاي نفتي، فلزات سنگين، د.د.ت و ... را از جمله اثرات اجراي اين طرح عنوان كرد.
به گفته لك، انتقال آب با حذف نمك نيز علاوه بر صرف هزينه هاي هنگفت، همراه با پي آمدهاي مخرب در محل برداشت در ساحل خزر شامل آب برگشتي با شوري بالا، وجود نمك انباشته در ساحل و تخريب اكوسيستم ساحل خواهد بود.
وي خاطرنشان كرد: ريز دانه بودن ذرات رسوب و وجود مقادير بالاي ذرات رسي كوچكتر از دو ميكرون به صورت معلق در آب درياي خزر، سبب پرشدگي لوله هاي انتقال آب مي شود.
لك افزود: با توجه به فعال بودن منطقه مسير عبور لوله از لحاظ لرزه اي (منطقه بسيار پر خطر)، حركات گسل هاي فعال در منطقه، سبب ترك خوردگي لوله هاي انتقال خواهد شد.
اين عضو هيات علمي پژوهشكده علوم زمين متذكر شد: نوسان سطح آب درياي خزر در آينده قابل پيش بيني نيست و چنانچه سطح آب دريا روند نزولي داشته باشد، جامعه بين الملل، پروژه را عليرغم هزينه هاي سنگين متوقف مي كند.
از سوي ديگر افزون بر اعلام مخالفت رئيس سازمان حفاظت محيط زيست كشور با اين طرح، جمعي از استادان دانشگاه، كارشناسان محيط زيست، علوم زمين و منابع طبيعي كشور در نامه‌‌اي سرگشاده با انتقال آب درياي خزر به سمنان مخالفت كردند.
در اين نامه طرح انتقال آب خزر به استان سمنان، طرحي بدون توجيه اقتصادي و ارزيابي زيست‌محيطي عنوان شده است .
مخالفان در اين نامه تاكيد كرده اند كه عبور آب مي‌تواند به گسست اكولوژيكي منجر شود. جنگل‌هاي هيركاني را كه اهميت حياتي آن براي كشور بر كسي پوشيده نيست، تخريب خواهد كرد و هزاران درخت براي اجراي آن بايد قطع شود. به اين نكته هم بايد توجه كرد كه پساب سيستم آب شيرين‌كن‌ها وارد درياي خزر خواهد شد و اين در شرايطي است كه بسياري از آبزيان خزر اعم از ماهيان خاوياري و فوك هاي خزري در معرض نابودي قرار دارند.
**مخالفت نمايندگان مجلس و مردم
علاوه بر مخالفت نمايندگان استان هاي گيلان، مازندران و گلستان در مجلس شوراي اسلامي با اين طرح، پويش هاي متعددي نيز در مخالفت با آن شكل گرفته كه يكي از آنها در گيلان به راهبري خديجه گلين مقدم جغرافيدان و فعال در عرصه هاي محيط زيستي است.
گلين مقدم از مخالفان طرح انتقال آب درياي خزر و طراح پويش مخالفان انتقال آب درياي خزر به خبرنگار ايرنا گفت : اين طرح هزاران هكتار زمين حاصلخيز كشاورزي و جنگل ها را نابود مي كند و نه تنها كوير از خشكي رهايي نمي يابد، بلكه خزر نيز دچار مشكل مي شود.
وي خاطرنشان كرد: نتيجه انتقال آب از خزر به كوير، كاهش حجم آب خزر كه هم اينك نيز با كاستي روبروست، بالا رفتن غلظت نمك و غلظت فلزات سنگين و آلاينده ها، نابودي آبزيان ،نابودي ميلياردها تن خاك حاصلخيز در خط مسير انتقال، نابودي جنگل ها و مراتع در مسير انتقال و همچنين تخريب اكوسيستم و زيستگاه انسان و حيوان و گياه در شمال كشور است .
**ديدگاه هاي موافقان طرح
موافقان طرح استفاده از اين منبع بزرگ آبي را با توجه به شرايط جهاني آب ضروري مي دانند. پروفسور پرويز كردواني كويرشناس بنام ايران از جمله اين افراد است كه گرچه نخست مخالف اجراي طرح بود، ولي با توجه به مشكل بي آبي نظر خود را در اين رابطه تغيير داد.
وي در جمع خبرنگاران در سمنان اظهار كرد: اگر مي شد آب هيچ حوزه اي را به حوزه ديگر منتقل نكرد خوب بود، مانند اين است كه انسان تا جاي ممكن با داشته هاي مالي خود زندگي كند، ولي اگر نتوانست بايد قرض بگيرد، اكنون نيز وقتي از خليج فارس با يك كانال بيش از 700 كيلومتري قرار است براي 13 استان آب منتقل شود، انتقال آب از درياي خزر با آب شيرين تر و فاصله بسيار كم هم ميسر است.
وي خاطرنشان كرد: سمنان از تمام منابع آبي شهرستان هاي خود بهره برده و ديگر امكان آبي در اين استان وجود ندارد و بهترين منبع آبي براي آن ، انتقال از آب درياي خزر است.
سيد رضا فاطمي كارشناس منابع آب و آبزيان نيز در مصاحبه با يكي از رسانه ها، از موافقت با طرح انتقال آب به عنوان آخرين راه حل سخن گفته بود.
وي اظهار كرد: وقتي منبعي براي تامين آب بشريت نداريم ، وقتي رودخانه اي در كشور باقي نمانده ، وقتي كه هيچ كس صرفه جويي نمي كند ، وقتي آب بازچرخه نمي شود ، وقتي الگوي مصرف اصلاح نمي شود ديگر چاره اي نمي ماند كه آب درياهايمان را شيرين كنيم .
طرح اين موضوع يعني فاطمي نيز به ضرورت اصلاح الگوي مصرف در بخش كشاورزي و ساير بخش ها و لزوم حفاظت از رودخانه ها ، بازچرخه آب و شيوه هاي عملي براي صرفه جويي در مصرف منابع آب اعتقاد دارد.
عده ديگري از موافقان نيز علاوه بر تامين آب مورد نياز براي مصارف خانگي ، كشاورزي و صنعتي ساكنان مناطق مركزي كشور معتقدند اگر طرح انتقال آب خزر به درياي عمان عملي بشود، علاوه بر سيراب شدن شهرهاي مسير، قابليت كشتي راني هم خواهد داشت و درآمد ترانزيت اين مسير مبلغ هنگفتي خواهد بود.
**راه هاي جايگزين
مسئله اين است كه اگر شيوه هاي مصرف آب در كشور به همين وضع باقي بماند، آيا تمام آب خزر نيز كفاف كشور را مي دهد؟ كارشناسان مي گويند به جاي اجراي اين طرح پر هزينه و داراي تبعات زيست محيطي كلان مديريت صحيح آب هاي موجود، اصلاح الگوي مصرف ، جلوگيري از هدر رفت آب در بخش هاي مختلف ، روي آوردن به كشاورزي علمي، بازيافت آب ، فرهنگسازي و تشويق براي مصرف صحيح آب و احياء قنات ها ضروري است.
علاوه بر اثرات زيست محيطي طرح ، انتقال آب موجب مهاجرت و تجمع بسياري از مردم در برخي نقاط مسير و تغييرات قابل پيش بيني و غيرقابل پيش بيني ديگر در كشور مي شود؛ امري كه حتي به اعتقاد برخي كارشناسان، لزوم توجه به مسئله پدافند غيرعامل را نيز در ارتباط با اين طرح الزامي مي سازد.
حتي در كشورهاي پيشرفته كه در اجراي طرح هاي عمراني ملاحظات زيست محيطي در نظر گرفته مي شود، در حد امكان از دست اندازي و دخالت در طبيعت مگر در موارد اجبار و با رعايت كامل مسائل زيست محيطي خودداري مي شود.
ما آسيب هاي درياچه اروميه ، رود كارون ، سد گتوند و زاينده رود را بعنوان تجربه اي تلخ شاهد بوده ايم؛ خزر گرچه مثل يك خزانه غني آبي است، اما بدون فكر برداشت كردن از اين خزانه، ما را با آينده اي نامعلوم روبرو مي سازد.
گزارش از: گيتي بابايي ** انتشاردهنده: اميرحسين كبيري
6030/2007
رشت - ايرنا - كوير مركزي ايران، اين سرزمين واقع بر كمربند خشك و بياباني، تشنه و چشم به راه آب است؛ مايع حياتي كه طبق پروژه انتقال آب، قرار است از رگ خزر، اين درياچه بيمار و نيازمند درمان گرفته شود.