سرنوشت «برج طغرل» تهران و ارتباط آن با ساخت بخشی از خط 6 مترو، تخریب «عمارت مسعودیه» و لزوم توجه بیشتر به این بنای تاریخی، مشكلات ساماندهی محیط پیرامونی بقعه «شیخ صفی الدین اردبیلی» و چالش های روستای تاریخی «ابیانه» از جمله موضوع های برجسته و قابل توجه در حوزه میراث فرهنگی طی چند روز گذشته بود.
*** برج طغرل و خطری كه از بیخ گوشش گذشت
برج طغرل بنایی به جا مانده از دوره سلجوقیان است كه در شرق آرامگاه «ابن بابویه» در خیابان ابن بابویه شهر ری واقع شده است. ارتفاع این برج بدون احتساب گنبد مخروطی شكلی كه امروزه اثری از آن نمانده، نزدیك به 20 متر است. به گفته برخی از كارشناسان این برج كاركرد زمان نمایی داشته چرا كه از روی تابش آفتاب روی كنگره های آن می توان زمان را تشخیص داد.
با وجود ارزشمندی بنای برج طغرل به لحاظ تاریخی و فرهنگی، چندی است كه بحث هایی در خصوص تخریب احتمالی آن برای ساخت دهانه یكی از ایستگاه های خط 6 مترو در ورودی برج طغرل مطرح شده كه نگرانی دوستداران آثار باستانی و میراث فرهنگی را برانگیخته است. طی چند روز گذشته اما رسانه ها خبر از در امان ماندن برج طغرل منتشر كردند.
خبرگزاری «ایسنا» ششم دی ماه در گزارشی با عنوان «برج طغرل از گزَند مترو در امان ماند» به نقل از «سپیده سیروس نیا» معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، نوشت: خط مترو از محدوده آثار تاریخی برج طغرل و قبرستان ابن بابویه بیش از 450 متر فاصله دارد و یك ناظر از میراث فرهنگی با پروژه همراه است.
سیروس نیا با اشاره به تغییر مسیر عبور مترو از محل برج طغرل، به دنبال پیگیری های سازمان میراث فرهنگی به ایسنا گفت: پس از توقف عملیات و ارایه نقشه ها از سوی شهرداری به میراث فرهنگی، شهرداری موظف به تعیین یك خط جدید شد و این كار با وجود هزینه كردن میلیون ها تومان هزینه بیشتر در اولویت قرار گرفت.
*** ویرانی عمارت مسعودیه؛ در كش و قوس درگیری متولیان
عمارت مسعودیه، كاخ باشكوه به جا مانده از دوره قاجار كه در میدان بهارستان تهران واقع شده و 27 دی ماه 1377 به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، به گفته فعالان حوزه میراث فرهنگی روزهای بدی را سپری می كند و شكوه و زیبایی آن رو به ویرانی نهاده است.
با این وجود و در حالی كه رسانه ها و دوستداران میراث فرهنگی، وضعیت عمارت مسعودیه را نابسامان می خوانند، به نظر می رسد تاكنون اقدام شایانی برای ترمیم این بنای تاریخی صورت نگرفته است.
خبرگزاری «تسنیم» بیست و ششم تیرماه سال جاری در گزارشی با عنوان «عمارت مسعودیه زیباترین خانه تهران غوطه ور در تخریب»، نوشت: عمارت مسعودیه كه زمانی خانه یكی از پسران ناصرالدین شاه بود در وضعیت مناسبی قرار ندارد.
در آن زمان «محمدرضا پوینده» مدیرعامل و رییس هیات مدیره صندوق احیاء و بهره برداری از اماكن تاریخی و فرهنگی در گفت و گو با تسنیم عامل تخریب امارت مسعودیه را شركت «عظام» كه مسوولیت بازسازی این عمارت را بر عهده داشته عنوان كرد و گفت كه پروژه بازسازی این بنای تاریخی از شركت عظام بازپس گرفته شده است. با این حال، طی مه های گذشته كش و قوس ها میان شركت عظام و صندوق احیای عمارت مسعودیه بوده ادامه داشته است.
به دنبال بحث های مطرح در خصوص تخریب تدریجی عمارت مسعودیه، خبرگزاری «آنا» به تازگی (6 دی ماه جاری)، در گزارشی با عنوان «فخر شاهانه در انتظار نابودی/ مسعودیه، مخروبه ای با ظاهر باستانی» نوشت: روزگاری این عمارت با شكوه طعنه به كاخ های زمان خود می زد. آینه كاری ها، اوراسی ها، مقرنس ها، نجاری و همه هنرهایی كه می تواند در یك معماری برجسته جلوه كند را دورن خود پرورش داد و برای هر بیننده ای دلفریب بود. حال این كاخ قاجاریه با دوران پرشكوه خود قرن ها فاصله گرفته و در اثر بی مهری هایی كه در سال های اخیر شده، هم اكنون در حال تبدیل به یكی از اماكن مخروبه تهران است كه اگر مرمت آن همچنان در پیچ و تاب های حقوقی به تعویق بیفتد، نابودی این اثر دور از انتظار نخواهد بود.
در ادامه می خوانیم: به نظر می رسد همین باقیمانده عمارت مسعودیه نیز اگر همچنان تحت بی توجهی قرار بگیرد، در ماه های آتی به مخروبه ای مانند كاخ تیسفون تبدیل می‌شود.
به نوشته آنا، این در حالی است كه به اعتقاد بسیاری از كارشناسان باستان شناسی، به تعویق افتادن مرمت این گونه ساختمان ها، خود موجب تشدید خرابی ها می شود و به روال فرسایشی آنها سرعت می بخشد. بی مهری و بی تعهدی شركت عظام در مرمت بنای دیوان خانه و حتی بهره بردای‌های منفعتی از این ساختمان، بر عمق جراحات موجود و خرابی های گذشته افزوده است.
** روستای سرخ ایران و اختلاف مالكان و میراث فرهنگی
ابیانه یا روستای سرخ ایران در استان اصفهان از جمله روستا‌های ثبت ملی شده است كه قدمت بالایی دارد. اگرچه سندی كه قدمت تاریخی روستای ابیانه را به طور دقیق مشخص كند در دست نیست اما برای آن پیشینه 1500 ساله تخمین می زنند و آن را از كهن ترین زیستگاه های انسانی در حاشیه دشت كویر ایران می دانند. آثار و بناهای تاریخی ابیانه به دوره های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار مربوط است و نشان دهنده قدمت تاریخی این زیستگاه انسانی است. اكنون چالش های خاصی گریبانگیر روستای ابیانه است كه اختلاف نظر میان مالكان این روستا و سازمان میراث فرهنگی در صدر این چالش ها قرار دارد.
روزنامه «وقایع اتفاقیه» در پنجم دی ماه جاری، در گزارشی با عنوان «پوست اندازی روستای سرخ ایران» به اختلاف نظرهای موجود میان اهالی روستای ابیانه با سازمان میراث فرهنگی اشاره كرد و نوشت: اختلاف نظر میان بافت های تاریخی و مسوولان میراث فرهنگی، زخمی قدیمی است. درست از آن روزی كه پای كاشفان به این روستا باز شد و دیدند چه بی نظیر است با خانه های سرخ نشسته بر دامنه كوه كركس و آن را ثبت ملی كردند، مشكلات آغاز شد.
وقایع اتفاقیه با اشاره به دردسرهای اهالی روستای ابیانه برای بازسازی و ساخت و ساز در این روستا از زبان یكی از اهالی نوشت: در حال حاضر، عمده شكایت اهالی این است كه عده ای آمده اند و از روستای ما استفاده می كنند و تنها چیزی كه برا‌یشان ارزش ندارد، ابیانه ای ها هستند. ما می خواهیم اهالی ابیانه برگردند و در این ده زندگی كنند.
این روزنامه به نقل از «احمد نجیبی» سرپرست پایگاه میراث فرهنگی ابیانه نیز نوشت: ابیانه اكنون یك دوره گذار را می گذراند و مهم ترین كار میراث در حال حاضر جلب اعتماد مردم بوده و همراه كردن آنها مهم ترین وظیفه ماست. زمانی قواره های زمین كم بوده چون باید جای كوچك را گرم می كردند كه كار دشواری به شمار می‌آمد اما حالا گرمایش مانند گذشته نیست. آنها می خواهند خانه هایشان را گسترش بدهند، سرویس بهداشتی و آشپزخانه داشته باشند. همه اینها نیاز به فاضلاب دارد اما فاضلاب یك خانه به خانه پایینی می ریزد و دردسرساز می شود. از طرفی، وقتی همه چیز را به مردم می سپاریم، بعضی ها به خاطر منافع شخصی، كلیتی را قربانی می كنند. به هر حال باید هم نظارت باشد و هم همدلی.
** ضرورت ساماندهی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی كه در فهرست میراث فرهنگی ملموسِ سازمان جهانی یونسكو به ثبت رسیده است، به گفته فعالان حوزه شهری استان اردبیل نیازمند ساماندهی محوطه پیرامونی است. «حمید لطف اللهیان» شهردار اردبیل در بیست و یكم آذر ماه امسال، به دنبال بازدید از روند بهسازی محوطه بقعه شیخ صفی الدین به خبرنگار «مهر» گفت: به منظور ساماندهی محوطه لازم است تمامی دستگاه ها عزم خود را جزم كرده و دغدغه ساماندهی داشته باشند.
پیشتر و در اواخر خرداد ماه امسال «ذكی اله خوشبخت» رییس شورای اسلامی شهر اردبیل نیز در سخنانی كه بازتاب رسانه ای یافت با تاكید به اینكه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی ارزش فرهنگی و تاریخی قابل توجهی برای شهر اردبیل دارد، گفت: طی ماه های اخیر ساماندهی محوطه آغاز شده و شهرداری با وجود مشكلات متعدد، این طرح را اجرا می كند كه به دلیل اهمیت این مجموعه لازم است مورد پیگیری قرار گیرد.
با وجود بحث های مطرح شده در زمینه رسیدگی به محوطه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی از سوی شهرداری و مسوولان شورای شهر استان اردبیل اما «كریم حاجی زاده» مدیركل میراث فرهنگی این استان، هرگونه ساماندهی در محوطه داخلی و بیرونی بقعه شیخ صفی الدین را مستلزم نظر مثبت یونسكو می داند چراكه بقعه شیخ صفی به ثبت یونسكو در آمده است.
حاجی زاده در هفتم دی ماه جاری، در گفت وگو با خبرگزاری مهر تصریح كرد: زمانی كارشناسان ثبت جهانی این اثر را واجد شرایط دانستند و امروز هرگونه تغییر در اطراف بقعه و در محوطه آن می بایست با مجوز یونسكو انجام شود. میراث فرهنگی تذكرات لازم را در خصوص الزامات تغییرات انعكاس داده و تا زمانی كه تغییرات نظرات مثبت یونسكو را دریافت نكرده قابل قبول نیست.
به گفته وی، بعد از ارایه مجوز از سوی یونسكو می توان نسبت به اجرای طرح اقدام كرد و به غیر از این روند هرگونه مداخله غیرقانونی است و در صورتی كه مداخله قبل از مجوز باشد این احتمال وجود دارد كه سازمان ملل اثر را در فهرست حذف از مجموعه آثار ثبت جهانی قرار دهد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: مهتاب افشین نسب**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی **پژوهشم**9282**9279
تهران- ایرنا- گمانه زنی ها درباره سرنوشت برج طغرل به واسطه عبور بخشی از مسیر ساخت خطوط مترو تهران از نزدیكی این بنای تاریخی از جمله مباحث میراث فرهنگی روزهای گذشته بود. آسیب های عمارت مسعودیه و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و اختلاف نظرهای ساكنان روستای ابیانه و میراث فرهنگی دیگر موضوع های مهم این روزها در این حوزه است.