با لغو تحریم ها از بیست وهفتم دی ماه پارسال، افزون بر رفع تحریم های بانك مركزی به همراه بانك های تجارت، رفاه كارگران، توسعه صادرات، سپه، پست بانك، صنعت و معدن، ایران و اروپا، توسعه تعاون، سینا، ملت، ملی و صادرات، نقل و انتقال منابع بین اشخاص حقیقی، حقوقی خارجی و ایرانی مجاز شد و مشاركت و روابط كارگزاری بانكی مشترك بانك های ایرانی و خارجی گسترش یافت.
امروز در دوران پسابرجام، بانك ها از توسعه روابط كارگزاری خود با بانك های خارجی، تلاش برای بازگشت روابط به شرایط پیش از تحریم ها با رعایت استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی، برقراری اتصالات سوئیفتی، رفع محدودیت و انسداد از حساب بانك های ایرانی در خارج از كشور و رایزنی برای جذب منابع مالی خارجی سخن می گویند.
پس از اجرای برجام سیستم بانكی ایران توانست در منطقه آسیا چون هند، چین، كره جنوبی، ژاپن، روسیه و تركیه و نیز كشورهای اروپایی مانند آلمان، ایتالیا، اتریش، هلند، سوییس و ... حساب كارگزاری باز كند.
گشایش اعتبارات و بروات اسنادی ارزی دیداری و مدت دار، صدور انواع ضمانت‌نامه‌های ارزی، خرید و فروش ارز و ارسال حواله های ارزی از فعالیت های مرسوم بانك ها در عصر پسابرجام بوده است.
آنگونه كه «غلامعلی كامیاب» معاون ارزی بانك مركزی، اوایل آذرماه امسال اعلام كرد، در شرایط جدید و پس از رفع تحریم های ثانویه، انجام هرگونه عملیات بانكی شامل افتتاح حساب و نقل و انتقالات وجوه با ارز یورو و سایر ارزهای رایج غیر از دلار آمریكا بدون هیچگونه محدودیت و نگرانی بین بانك های ایرانی و بانك های كشورهای مختلف امكانپذیر شده است.
وی اضافه كرد: با جلب اعتماد طرف های خارجی و به تبع آن ایجاد روابط كارگزاری، خلاء روابط بانكی گذشته تا اندازه بسیار زیادی جبران شده است و اكنون بانك های ایران بیش از 614 رابطه كارگزاری با 230 بانك بین المللی ایجاد كرده اند.
البته هنوز گسترده این ارتباطات بانكی به محدوده بانك های بزرگ بین المللی نرسیده است؛ زیرا بیشتر این بانك ها یا هنوز از نسبت به فضای همكاری با ایران اطمینان كافی نیافته اند یا اینكه سهامداران آمریكایی دارند و مشمول تحریم های اولیه آمریكا می شوند.
«غلامرضا پناهی» معاون ارزی بانك ملی ایران، نیز اواخر دی ماه امسال در گفت و گو با ایرنا تاكید كرد: ارتباط با بانك ها و موسسه های بزرگ مالی جهان برای تامین مالی خارجی اهمیت دارد؛ وگرنه كار نقل و انتقال پول از طریق كارگزاری با دیگر بانك ها قابل انجام است.
** جذب منابع مالی خارجی
یكی از گشایش های مالی برجام را می توان امكان استفاده از منابع مالی خارجی (فاینانس) برای اجرای طرح های عمرانی كشور ارزیابی كرد كه برای دستیابی به موفقیت در این بخش نیاز است كه ارتباط با بانك های بزرگ بین المللی بیش از پیش توسعه یابد.
از این رو، بانك مركزی رایزنی های خود را در این بخش كلید زده است؛ زیرا طبق برنامه های اعلام شده ستاد اقتصاد مقاومتی، این بانك باید نسبت به جذب 10 میلیارد دلار منابع خارجی برای طرح های عمرانی در داخل اقدام كند.
معاون ارزی بانك مركزی هفته پیش در نشست اقتصاد مقاومتی گفت در این زمینه مذاكرات گسترده ای با برخی بانك های خارجی مانند اگزیم بانك چین، مدیوبانكای ایتالیا و دنسكه بانك دانمارك در جریان بوده و تاكنون به پیشرفت 72درصدی رسیده است.
كامیاب افزود: بسیاری از قراردادهای انجام شده در سال جاری میلادی به مرحله اجرا می رسند و پیش بینی می شود در زمینه تامین مالی خارجی از سطح تعیین شده یعنی 10 میلیارد دلار نیز فراتر رود.
** خروج نام ایران از فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی
لغو تحریم های شورای امنیت سازمان ملل پس از اجرای برجام در كنار تصویب قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم در مجلس موجب شد گروه اقتصادی دولت رایزنی های پیشین برای خروج نام ایران از فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی را با قوت بیشتری دنبال كند.
تیرماه گذشته این تلاش ها به ثمر نشست و این گروه برای مدت 18 ماه نام ایران را از فهرست سیاه به حالت تعلیق درآورد؛ این كار موجب شد روند ارتباطات بانكی با نظام بین الملل سرعت گیرد و نگرانی طرف های مذاكره با ایران درباره ریسك پولشویی و تامین مالی تروریسم در معامله با ایران را از بین ببرد.
** سهولت در تبادل حواله های ارزی
تسهیل نقل و انتقال ارز بویژه برای دانشجویان یا بیماران ایرانی در خارج از كشور از مزیت های دیگر برجام است؛ در دوران تحریم این كار از طریق صرافی ها انجام می پذیرفت اما اكنون بانك های ایرانی دوباره این امكان را برای هموطنان فراهم كرده اند كه تا سقف 2 هزار یورو ماهانه به هر نقطه جهان حواله ارزی داشته باشند.
با این كار نه فقط مردم از شبكه مطمئن بانكی برای نقل و انتقال مالی استفاده می كنند، بلكه كارمزد كمتری را نیز می پردازند.
** رایزنی برای اتصال های بین المللی بانكی
پس از برجام، بانك مركزی رایزنی با شركت های فعال در حوزه پرداخت بین الملل را كلید زد و به گفته «داود محمدبیگی» مدیر اداره نظام های پرداخت بانك مركزی در مصاحبه با ایرنا، 2 شركت پرداخت بین المللی شامل جی.سی.بی (JCB) ژاپن و شبكه یو.پی.آی (UPI) چین برای ورود به بازار ایران ابراز تمایل كرده اند.
«علی كرمانشاه» معاون فناوری های نوین بانك مركزی نیز در این باره به ایرنا گفت پس از بررسی پیشنهادهای شماری از بزرگ ترین شركت های بین المللی، طرح امكان استفاده از كارت های بانكی ایران در خارج از كشور تا اوایل سال آینده عملیاتی می شود.
در كنار این تلاش ها، ایجاد اتصالات منطقه ای به جای استفاده از شركت های بین المللی یكی از رویكردهای مورد نظر بانك مركزی برای توسعه ارتباطات بانكی است؛ زیرا می توان با ایجاد اتصال های منطقه ای از جمله خاورمیانه، اهداف مورد نظر را پیگیری و اجرایی كرد.
در این پیوند، نیمه دی ماه رییس كل بانك مركزی در نشستی با موضوع بانكداری الكترونیك از رایزنی با جمهوری آذربایجان و كشورهایی كه ایران مقصد گردشگری آنهاست، خبر داد تا اتصال بین شبكه بانكی ایران با این كشورها برقرار شود و در این صورت مردم به راحتی بتوانند بدون نیاز به حمل پول فیزیكی سفر كنند.
به گفته ولی الله سیف، بانك پارسیان نیز با هدف آماده سازی زیرساخت های عراق برای ایجاد این اتصال رایزنی هایی را آغاز كرده است.
** اتصال به نظام تسویه یورو
گشایش شعبه های برون مرزی بانك های ایرانی و تبدیل آنها به یكی از كارگزاری های بانك های داخلی، دیگر دستاورد برجام بود كه این كار از خرداد ماه امسال و با اتصال بانك بین المللی پرشیا در انگلیس به نظام پرداخت یورو از طریق بانك مركزی آلمان آغاز شد.
مردادماه امسال نیز شعبه فرانكفورت بانك سپه و آذرماه نیز ملی بانك پی.ال.سی (PLC - زیرشاخه بانك ملی ایران در لندن) به نظام پرداخت یورو «تارگت2» متصل شدند.
به تازگی نیز بانك سپه اعلام كرده است شعبه فرانكفورت این بانك از هفتم دی ماه به طور آزمایشی به سیستم یكپارچه پرداخت یورو در منطقه اروپا (سِپا-SEPA) متصل شده است و اتصال رسمی از هجدهم بهمن ماه امسال آغاز می شود.
شبكه سِپا مانند ساتنا و پایا عمل كرده و با بیش از 58 هزار بانك و شعبه عضو در سطح اروپا، برای پرداخت های بین بانكی استفاده می شود؛ مزیت این شبكه نسبت به نظام پرداخت یورو (تارگت) این است كه به ارسال سوئیفت برای پرداخت به بانك مركزی آلمان نیازی ندارد؛ از این رو، شعبه فرانكفورت بانك سپه قادر می شود از تاریخ اعلام عضویت، همه پرداخت های عادی بین بانكی در سطح بانك ها و شعبه های عضو را به طور مستقیم و بدون دخالت سوئیفت ارسال یا دریافت كند.
** آزادشدن حساب های بانك مركزی
یكی از مشكلاتی كه تحریم ها در نظام پولی و بانكی ایران ایجاد كرد، سلب امكان دسترسی به منابع ارزی بانك مركزی بود و از این رو آزاد شدن حساب های بانك مركزی و امكان دسترسی به این حساب ها دستاورد مهم برجام برای اقتصاد ایران به شمار می رود.
البته تا پیش از توافق برجام و در جریان مذاكرات ایران با 1+5 امكان دسترسی به بخشی از منابع ارزی ایران فراهم شد اما اكنون به گفته رییس كل بانك مركزی همه حساب های بانك مجموعه مالی در كشورهای مختلف آزاد است و محدودیتی در دسترسی ها وجود ندارد.
** معاملات دلاری
ممنوعیت معاملات بر پایه دلار با ایران به دلیل تحریم های اولیه آمریكا علیه كشورمان، از موانع توسعه روابط بانكی پس از برجام بود كه مهرماه گذشته اداره كنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریكا (اوفك - OFAC) به موسسه های مالی غیرآمریكایی بویژه شركت های وابسته به نهادهای مالی آمریكایی كه در خارج از این كشور ثبت شده اند، اجازه داد با ایران معاملات دلاری داشته باشند.
بر این اساس تا زمانی كه مبادلات با ایران وارد سیستم مالی آمریكا نشوند، آزاد است كه با این رویكرد و به گفته «حسین یعقوبی» مدیركل امور بین الملل بانك مركزی، تبدیل ارزهای غیردلاری به یورو برای كشور ما با سهولت بیشتری انجام می شود.
وی مهرماه امسال در گفت و گو با ایرنا توضیح داد: برای اینكه بتوان ارزی چون «وون» كره جنوبی یا «یوان» چین و حتی «ین» ژاپن را به ارز مورد نظر خود مانند یورو تبدیل كند، نیاز است ابتدا این ارزها با نرخ برابری دلار سنجیده شوند و بعد به ارز مورد نظر تبدیل شوند؛ در گذشته به دلیل تحریم دلاری ایران، حتی برای یك لحظه انجام این تبدیل میسر نبود اما اكنون با گزارش خزانه داری آمریكا این امكان فراهم شده است.
** راه ناهموار ارتباط با نظام بین الملل
هرچند با اجرای برجام، تحریم های اعمال شده علیه بانك ها و موسسه های ایرانی برچیده و بستر برای بازگشت دوباره آنها به نظام مالی بین الملل فراهم شد اما در عین حال از عقب ماندگی بانك های ایرانی از استانداردها و رویه های پذیرفته شده نظام بانكی جهان پرده برداشت.
رفع این عقب ماندگی ها كه نتیجه دور بودن 10 ساله نظام بانكی ایران از عرصه جهانی به شمار می رود، سبب شده است بانك های ایرانی صورت های مالی شفافی برای ارایه به طرف مقابل خود نداشته باشند.
به همین دلیل بانك مركزی، از پارسال بانك ها را ملزم كرد صورت های مالی خود منتهی به اسفند 1394 را بر مبنای استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) تهیه كنند.
از سوی دیگر در نظام بین الملل بانكی، بانك ها استانداردهای سخت گیرانه كمیته بال یا بازل را اجرا می كنند.
اكنون نسخه چهارم این مقررات منتشر شده است؛ در حالی كه بانك های ایرانی به سختی مقررات بال1 را اجرا می كنند.
این در حالی است كه بانك ها باید تا سال 2018 میلادی استانداردهای جهانی بال3 را پیاده و اجرا كنند.
كمیته بال یا كمیته بازل (Basel Committee on Banking Supervision یا BCBS) مركب از نمایندگان بلندپایه بانك های مركزی شماری از كشورهای گروه 10 است كه قدرت قانونی خاصی ندارد اما بیشتر كشورهای عضو به طور ضمنی به اجرای توصیه های آن موظفند و دیگر كشورها نیز برای ارتباطات بین المللی بانكی خود، این مقررات و توصیه ها را اجرا می كنند.
از مهمترین اقدام های كمیته بال «تهیه و انتشار اصول پایه در نظارت بانكی كارآ و مؤوثر» و همچنین مقررات مربوط به «كفایت سرمایه» است.
«پرویز عقیلی كرمانی» مدیرعامل بانك خاورمیانه، مهرماه امسال اعلام كرد در بال3 حداقل كفایت سرمایه بانك ها 10.5 درصد و كفایت سرمایه مطلوب 13 درصد تعیین شده؛ در حالی كه میانگین این نسبت در بانك های ایرانی به 7.6 درصد رسیده است.
وی افزود: تعمیم دادن نسبت ریسك به دارایی بانك ها، كسر مطالبات مشكوك الوصول بانك ها از سرمایه آنها، محاسبه بدهی های سررسید گذشته مشتریان و بنگاهداری بانك ها از دیگر ویژگی های مقررات بال3 است كه باید بانك های ایرانی برای توسعه ارتباطات بین المللی خود، این شاخص ها را در بانك های خود بهبود دهند.
عقیلی كرمانی مشكل عمده بانك های كشور را پایین بودن منابع سرمایه ای آنها دانست و اضافه كرد: این مشكل با تزریق 50 هزار میلیارد ریال برای افزایش سرمایه چند بانك دولتی حل نمی شود.
** سخن آخر
اكنون در یك سالگی برجام، نظام بانكی هرچند توانسته است ارتباطات و اتصال های اولیه خود را پس از 10 سال تحریم برقرار كند اما توسعه این روابط بیش از بایسته های بین المللی، به پالایش و بهبود روش ها و مقررات داخلی نیازمند است.
برگزاری چند دور مذاكرات بانك مركزی با همتایان خود در خارج از كشور نیز این نكته را بیش از پیش روشن كرد كه بانك های ایرانی برای برقراری ارتباطات مورد نیاز، به اجرای مقررات و استانداردهای جدید در زمینه تهیه صورت های مالی استاندارد، گزارشگری بین المللی و نظایر آن ملزمند و باید رویه های معمول خود را دگرگون كنند تا بتوانند در این عرصه پایدار بمانند.
اقتصام**2025**1961** گزارشگر: لیلا جودی** انتشاردهنده: مریم مسعود
آگاهی از آخرین اخبار اقتصادی ایران و جهان در كانال اقتصادی ایرنا در تلگرام:
IRNAeco@
https://telegram.me/irnaeco
تهران- ایرنا- بازگشت به نظام پولی و مالی جهان را می توان مهمترین دستاورد برجام برای اقتصاد ایران برشمرد كه با تسهیل انتقال پول، زمینه ساز توسعه سایر بخش ها مانند رشد صادرات نفتی و غیرنفتی، جذب سرمایه گذاری خارجی و خرید هواپیما شد.