محمود فرشچیان؛ نگارگری صاحب سبك و اندیشه نوین

«استاد فرشچیان بیش از آنكه هنرمند باشد یك معلم اخلاق است. نحوه سلوك عارفانه و زندگی بی‌پیرایه او سرمشق هر كسی می‌تواند باشد كه قلم به دست گرفته و وارد این وادی می‌شود؛ علاوه بر این فرشچیان یك مجموعه از هویت یك ایرانی تمام‌عیار است. او در نقاشی سبكی برای خود ایجاد كرده كه در نوع خود اگر نگوییم بی‌نظیر بلكه كم‌نظیر است. مسایل عاطفی و حالات روحی انسان و زیبایی‌های طبیعت در آثار فرشچیان دست به دست هم داده و تابلوهایی به وجود آورده است كه هر بیننده‌ای را مدتی طولانی محو تماشای خود خواهد ساخت.» این جملات بخشی از سخنان «محمدابراهیم باستانی پاریزی» پژوهشگر و شاعر در وصف استاد محمود فرشچیان است.

محمود فرشچیان در چهارم بهمن 1308 خورشیدی در اصفهان چشم به جهان گشود و بعدها به دلیل علاقه به هنر نقاشی به كارگاه «حاج میرزا آقا امامی» هنرمند پر آوازه آن روزگار رفت تا از آموزه های این استاد توانمند بهره مند شود. سپس هنرستان هنرهای زیبای اصفهان را برای تحصیل برگزید و از محضر استاد «عیسی بهادری» بهره مند شد و توانست نقش قالی، مینیاتور، نقاشی رنگ روغن و اصول و مبانی طراحی نقوش سنتی را به خوبی بیاموزد و در پایان مدرك دانش آموختگی را از این مدرسه به دست آورد و در نهایت برای پژوهش و تحقیق در سبك‌های هنری جهان به اروپا سفر كرد. فرشچیان پس از بازگشت به ایران در اداره كل هنرهای زیبای تهران مشغول به كار شد.

استاد فرشچیان همراه با نقاشی به مطالعه ادبیات و سرودن شعر عرفانی نیز همت گماشت و اثرهای ارزشمند وی نشان دهنده آشنایی او با ادبیات عرفانی است كه این امر بر شگفت انگیزی نقاشی های این هنرمند تاثیر فراوانی گذاشت. «ضامن آهو»، ‌«پنجمین روز آفرینش»،‌ «عصر عاشورا»، «كوثر» و «پرچمدار حق»، ‌«ستایش پروردگار» و ... از مهم ترین آثار ارزشمند این استاد چیره دست به شمار می رود.

در بسیاری از آثار این نگارگر، انسان با لطافت و صفا در كنار حیوانات به گونه‌ای ترسیم شده است كه آرامش را به ذهن متبادر می‌ كند. اگر بخواهیم اثرهای هنری را به عنوان نمادی از صلح و آرامش برگزینیم بی‌شك تابلوهای فرشچیان در زمره این آثار قرار خواهند گرفت.

استاد فرشچیان با بنیان گذاری مكتب نوین خود در عرصه مینیاتور ایرانی كه پایبند به شكل كلاسیك همراه با استفاده از روش های تازه برای توسعه دامنه نقاشی های ایرانی محسوب می شود، به این شیوه از هنر، روحی تازه بخشید.

مهربان‌ترین پدربزرگ دنیا لقبی است كه در 22 شهریور 1383 خورشیدی در میان 100 شخصیت محبوب جهان به وی تعلق گرفت، اگر بخواهیم درباره استاد فرشچیان، زندگی، آثار، افتخارها و مكتب وی سخن بگوییم، بی‌شك باید مطالعه دقیقی در ارتباط با این هنرمند نامی انجام بدهیم. انسانی كه در طول 87 سال زندگی ارزشمند خویش تابلوی های بی همتایی را با تركیب رنگ ها بر روی بوم های نقاشی خلق كرده است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز تولد استاد محمود فرشچیان با «مصطفی آقامیری» نگارگر و كارشناس ارشد هنرهای اصیل ایرانی به گفت وگو پرداخت.

آقامیری با اشاره به ذوق و استعداد استاد فرشچیان در ارتباط با هنر نگارگری گفت: اگر فردی برای نخستین بار نقاشی و طرحی را از استاد فرشچیان مشاهد كند، هیجان زده خواهد شد و متوجه می شود كه این هنرمند از اسلوب و منابعی كه استادان پیش از خود داشته اند در تمامی آثارش استفاده می كند و آنها را به خوبی می شناسد. فرشچیان یكی از بزرگترین استادان در نگارگری به شمار می رود زیرا هیچ فردی از لذت بردن آثار وی و مجذوب شدن به غنا و تنوع آنها خسته نمی شود.

لازمه هنر نگارگری معاصر ایران این است كه آفریننده آن علاوه بر این كه بایستی از ذوق و استعداد مضاعفی برخوردار باشد، ظرافت و ریزه كاری های سنت های نقاشی را به خوبی بداند و به اسرار فنی و رمزهای زیباشناسی دست یابد كه استاد فرشچیان سرشار از این ویژگی ها است.

این كارشناس هنرهای دستی در ارتباط با استفاده از رنگ های گوناگون در آثار این هنرمند، بیان داشت: این نگارگر بزرگ ایرانی در به كار بردن رنگ های مختلف از حس و غریزه ای خدادادی بهره می برد كه سایه روشن های اثرهایش به صورت یكی از زیباترین و جذاب ترین ویژگی های نگارگری معاصر ایران جلوه گر شده و آثار وی تجلی گر سنت موروثی رنگ آمیزی و تذهیب كاری ایرانی است و احساس شگرف و درك پیشرفته ای از رنگ را نشان می دهد.

مهارت و ظرافت خاصی كه وی در آثار خود به كار می برد با تنوع رنگ ها و الهام از متون ادب فارسی همانند شاهنامه فردوسی روح را تقویت و تخیل ایرانیان را بارور می سازد. روح بخشیدن به عرصه های رزم، بزم، منظره های شكار و دیدارهای عاشقانه یكی پس از دیگری در نقاشی های وی بازتابی از مجموعه مشخصی از سلسله نقاشان سنتی ایرانی است.

وی درباره ویژگی آثار و سبك استاد فرشچیان توضیح داد: به كارگیری صحیح رنگ ها، طراحی و شناخت هنر سبب شده است تا او را صاحب سبك جدید در نگارگری ایرانی بدانند. محمود فرشچیان یكی از پدیده های هنر نگارگری یا مینیاتور در عصر حاضر محسوب می شود و آثار وی همواره با الهام از ادبیات عرفانی و باورهای مذهبی خلق شده اند. این هنرمند با چیره دستی و قدرت بالا با انسان امروزی ارتباط برقرار می كند و بر پایه سنت نگارگری در دنیایی فارغ از زمان، از راه و رسم و موضوع های بنیادی زندگی انسان، عناصر ناسازگار و اندوه و مرگ سخن می گوید. همچنین شناخت پردامنه و اطلاع گسترده فرشچیان در رویكرد به هنر و مجموعه آثار تصویرسازی سنتی ایران دیگر ویژگی بارز این استاد توانمند است.

آقامیری درباره هنر نگارگری كه از آن به عنوان مینیاتور یا نقاشی ایرانی یاد می شود، گفت: پیشینه واژه مینیاتور به بیش از یك سده می رسد و به هنر اصیل ایرانی گفته می شود و واژه نگارگری نزدیك به یك دهه می شود كه در برابر واژه مینیاتور به فارسی برگردان شده است. نگاره ها در واقع تصاویری هستند كه در عالم خیال به ذهن هنرمند متبادر می شود و وقتی به ظهور می رسند، شكل نگاره می گیرند. نگارگری، مینیاتور و نقاشی هیچ تفاوتی با یكدیگر ندارند و هر سه یكی هستند. شناخت زیبایی های هنر نگارگری بدون شناخت آثار ادبی و شعر ایرانی از یك طرف و دیدگاه های عارفانه از طرفی دیگر امكان پذیر نیست زیرا هنرمند نگارگر برای تصویرسازی بیش از عالم ماده به عالم معنا توجه دارد.

این كارشناس هنرهای اصیل ایرانی با اشاره به اینكه برخی معتقدند هنر نگارگری مختص به ایران نیست و از كشورهای آسیای جنوب شرقی برخاسته است، یادآور شد: كشورهایی همچون هندوستان برای فراگیری هنر نگارگری از هنرمندان ایران پیروی كرده اند كه سال های پایانی دوره صفویه و تیموریان، تعدادی از هنرمندان مانند آقامیرك، میرسید علی مظفرعلی و ... برای آموزش نقاشی به این كشور اعزام شدند تا نگارگری را در آنجا آموزش دهند. نقاشی ایرانی به دوره مانی (یكی از پیامبران ایرانی در دوره ساسانیان) كه با كتاب معروف خود به نام «ارژنگ» كه ادعای پیامبری داشته می رسد. روش دعوت مانی با تصویر بوده و نقاشی های موجود در این كتاب بهترین گواه برای سابقه تاریخی نگارگری و نقاشی ایرانی است.

وی درباره اقدام های لازم برای ماندگاری هنر نگارگری و حمایت های ضروری در این زمینه اظهار داشت: بسیاری از هنرمندان علاقه ای برای فروش آثار خویش ندارند و این به دلیل مدت زمان كاری و مواد به كار رفته برای خلق آن اثر است. اگر هنرمند بخواهد اثری را به فروش برساند بایستی كمیته ای به منظور خرید آن تشكیل شود كه هیچ یك از اعضای این كمیته در زمینه خرید آثار نگارگری تخصص ندارند و نگارگر نیستند كه این مشكل بزرگی است. بایستی با برنامه ریزی های كلان در مجلس شورای اسلامی به این هنر اصیل ایرانی توجه بیشتری شود تا به جایگاه واقعی خویش دست یابد.

بایستی ساختار حركت كلان تصمیم گیری های هنری در كشور به طرفی پیش رود كه این هنر از بُعد فانتزی در بیاید و به عنوان هنری ملی و ایرانی به جهانیان معرفی شود و پس از آن فضاسازی صورت بگیرد تا این هنر، دنیا را در برابر خود به كرنش وا دارد.

آقامیری درباره توجه و علاقه جوانان كشور به هنر نگارگری، بیان كرد: نگارگری هنری ملی محسوب می شود و هیچ كشوری نمی تواند ادعا كند كه ایران این هنر را از آنان الهام گرفته است. می توان بدون تحول و ساختار شكنی این هنر را جهانی كرد كه لازمه این امر شناختن آن به شمار می رود. نگارگری سخنان بسیاری برای گفتن دارد و می تواند سالیان متمادی ذهن مخاطب جهانی را مشغول خویش سازد. هنر نگارگری، زرنگاره ها و فرش ها همگی ثروت و هویت فرهنگی ایرانیان هستند كه در سطح جهان تجلی می یابند و سبب می شوند طرفداران مختلفی در داخل و خارج از كشور داشته باشند.

زمینه سازی درست برای نشر فرهنگ و هنر یكی از راه های گسترش آن است. هنر و هنرمند مرز ندارند و برای مانایی آن باید در نمایشگاه های بین المللی این هنر را در معرض دید همگان گذاشت تا جهانی شود.

وی در ادامه افزود:‌ نگارگری نیازمند تحول است و هنرمند باید به دنبال تغییرهای ساختاری و مفهومی باشد البته هر بار كه نگارگر قلم به دست می گیرد، در واقع جنبش و پویایی را در اثر خود خلق می كند و این امر تحولی جدید محسوب می شود. تكنیك هم از وادی مفهوم و ساختار به دست می آید و همزمان با هم تجلی می یابند به طوری كه نمی توان این سه را از یكدیگر تفكیك كرد. وقتی یك نگارگر می اندیشد تازه شدن در آثار او آشكار می شود و این امر یك پس زمینه ذهنی دارد كه در اثر جلوه گری می كند.

آقامیری در پایان بیان داشت: یكی از بزرگ ترین مشكل هایی كه در نظام آموزشی كشور وجود دارد، نادیده گرفتن ساعت های آموزش هنر در مدرسه ها است كه از آن برای دیگر درس ها بهره می گیرند و این یك آسیب جدی به شمار می رود. باید محصول های هنری در سبد خانوار مردم گذاشته شود زیرا تغذیه روحی مهم محسوب می شود و تمامی افراد از كودكی باید با هنرهای مختلف آشنا شوند تا به پویایی برسند نه اینكه این مقوله را تنها زمانی برای تفریح دانست.

هنر نگارگری در فرهنگ اسلامی و مذهبی ایران دارای جایگاه بالایی است و اكنون نیز برداشت های تصویری و تزیینی زیادی از آن می شود. آشنا كردن مردم با فرهنگ و هنر سبب بسترسازی برای موفقیت های بعدی در این عرصه خواهد شد. این هنر اصیل، ریشه در مذهب و اعتقاد های ایرانیان دارد و برنامه ریزی برای ساماندهی و رونق آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است كه باید در این زمینه سرمایه گذاری صورت پذیرد.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مریم همتی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9117**2002**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها- پژوهشكده ها- دانشكده ها- مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران و جهان*
Irnaarticle@