پایان جشن فجر تئاتر ایران؛ از تكنیك هلندی تا هنرمندان نابینا روی صحنه

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ایرنا، سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر در حالی به كار خود پایان داد كه این جشنواره از اول تا دهم بهمن در تهران و از 15 دی به مدت دو هفته متناوب با همكاری ادارات كل ارشاد و انجمن نمایش در هفت استان آذربایجان شرقی، البرز، بوشهر، خراسان رضوی، فارس، گلستان و یزد برگزار شد.
به گفته سعید اسدی دبیر جشنواره، مسئولیت‌پذیری اجتماعی در همه عرصه‌های زندگی و هنر، بهره‌گیری از مفاهیم و جلوه‌های فرهنگ، تاریخ و ادبیات غنی ایرانی اسلامی، توجه به تئاتر ایرانی در جهت توسعه فرهنگی، نگاه كاوشگرانه و مدبرانه به جامعه، مسائل اجتماعی و اخلاق مدنی، همچنین توجه به گروه های تئاتری در شهرستان ها و گروه های تئاتری افراد كم توان مانند نابینایان، ناشنوایان مبتلایان به سندروم دان از جمله مهم ترین محورهای تاكید شده در جشنواره امسال بوده است.
در همین زمینه نمایش هایی مانند «فصل بهار نارنج» كه شماری از هنرمندان نابینا اجرا كردند، با استقبال هنرمندان و حتی شماری از دولتمردان مانند محمدرضا عارف و حجت الاسلام احمد مازنی نمایندگان مجلس رو به رو شد.
سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در بخش صحنه‌ای شامل هشت بخش تئاتر ملل، مرور تئاتر ایران در سال 1395، میهمان، به علاوه فجر، نسل نو، مسابقه بین‌الملل، مسابقه تئاتر جوان و مسابقه مرور تئاتر ایران بود؛ همچنین در بخش غیرصحنه ای اجراهای محیطی، تعاملی و دیگرگونه اجراهای تئاتر بیرونی برای جشنواره در نظر گرفته شد.
در جشنواره امسال در مجموع 17 نمایش خارجی از 12 كشور جهان از جمله فرانسه، لهستان، سوئیس، هلند، تركیه، عراق و بلغارستان به نمایش درآمد.
سالن های تالار وحدت، مجموعه تئاتر شهر، تماشاخانه سنگلچ، تالار هنر، تئاتر مولوی، تالار حافظ، ایرانشهر و خانه هنرمندان به عنوان تماشاخانه های دولتی یا وابسته به نهادهایی مانند شهرداری و تماشاخانه های خصوصی ارغنون، باران، دا، سه نقطه، استاد مشایخی، موج نو، تئاتر آفتاب، همای سعادت، فانوس و خانه موزه استاد انتظامی هر روزه میزبان اجراهای مختلفی بوده و به طور متوسط روزی 35 اجرا روی صحنه می رفت كه آن را به جشنواره گسترده با نمایش هایی متنوع تبدیل كرد.
اما جشنواره تئاتر فجر به عنوان مهم ترین رویداد عرصه تئاتر در سی و پنجمین سال برگزاری آیا به پختگی رسیده بود؟

** نمایش های خارجی؛ فرصتی نیازمند مداقه بیشتر
آثار خارجی حاضر در جشنواره بین المللی تئاتر فجر با وجود همه ضعف و قوت ها با استقبال تماشاگران عادی و حرفه ای روبرو می شوند. از آنجا كه گروه های تئاتری خارجی به دلیل هزینه های بالا معمولا برای اجرای نمایش به ایران سفر نمی كنند، جشنواره بین المللی تئاتر فجر فرصت خوبی برای دیدن این نمایش ها است.
در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر 17 نمایش خارجی از 12 كشور به روی صحنه رفتند و كشورهای تركیه، گرجستان و هلند هركدام با دو نمایش در جشنواره تئاتر فجر حضور داشتند.
از این نمایش ها 11 نمایش امسال در بخش بین الملل حاضر بوده و با 19 نمایش ایرانی در این بخش رقابت می كردند.
مهرداد رایانی‌ مخصوص مدیر بخش بین المللی جشنواره تئاتر فجر پیش از این در مورد انتخاب آثار در این بخش ها به یكی از رسانه ها گفت: این آثار مبتنی بر مفاهیم جدید در هنرهای نمایشی است و یكی از محل‌هایی كه می‌توان این قبیل نمایش‌ها را به علاقه‌مندان معرفی كرد، جشنواره تئاتر فجر است.
برخی از آثار بخش بین‌ الملل لزوما در دسته تئاتر قرار نمی‌گیرند اما در دسته‌بندی هنرهای نمایشی هستند. بنابراین نباید با این نگاه كه به دیدن یك اثر تئاتری نشسته‌ایم، آن‌ها را نظاره كنیم.
بهزاد فراهانی، كارگردان و بازیگر تئاتر در مورد این نمایش ها معتقد است: یكی دو اثر خوب (خارجی) در جشنواره وجود داشت؛ ولی به طور كلی خیلی از این كارها تئاتر نبودند و تكنیك بر وجه نمایشی اثر غلبه داشت. تئاترهایی كه برای نمایش در ایران انتخاب می شوند باید از كشورهایی باشند كه شرایط نزدیكی از نظر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با ایران دارند مثلا شیلی، آرژانتین، جامائیكا و نه مثلا سوئیس، هلند یا ژاپن.
امیر دژاكام هنرمند و استاد دانشگاه در عرصه تئاتر نیز می گوید: كارهای خارجی در جشنواره به طور معمول با سه رویكرد و برای جامعه هنرمندان تئاتر انتخاب می شوند؛ و غیر از این نمی توانند باشند. یك رویكرد این است كه تئاتر پیشرو و آوانگارد را كه با فناوری معاصر و رسانه ها كار می كند به جشنواره دعوت كنیم. رویكرد دیگر آشنایی با تئاتر سنتی مناطق مختلف جهان است كه برای نمونه كمدی آدلارته ایتالیا یا اپرای پكن در جشنواره حضور داشته باشند. رویكرد سوم نیز معرفی تئاتر روز دنیا است.
به گفته وی رویكرد مسئولان جشنواره در انتخاب نمایش های خارجی آشنایی با فناوری ها و رسانه های جدید در تئاتر بوده است؛ غیر از چند كار معدود.
باتوجه به این اظهارنظرها و شنیده های خبرنگار ایرنا از مخاطبان به نظر می رسد آثار نمایشی خارجی حاضر در این دوره تا حد زیادی دربردارنده شیوه های جدید اجراهای تئاترهای تعاملی بر مبنای استفاده از فناوری های نوین بودند و كمتر تئاتر روز دنیا در این آثار نشان داده می شد. هر چند نباید فراموش كرد انتخاب آثار خارجی برای برگزاركنندگان جشنواره نیز خالی از دشواری نیست؛ امكان دعوت از نمایش هایی كه دیالوگ در آنها نقش محوری دارد، آثاری كه خطوط قرمز و عرف جامعه ما را رعایت نمی كنند، یا دكورهای سنگین و تماشاگران زیاد دارند به دلیل هزینه های فراوان وجود ندارد.

** گروه های شهرستانی نیازمند توجه و بودجه
گروه های تئاتری در شهرستان های مختلف همواره از یك سو با كم توجهی دولت رو به رو بوده اند و از سوی دیگر تلاش و علاقه به تئاتر در آنها زیاد است. در سال های اخیر رشد آموزش دانشگاهی در عرصه تئاتر تا حد زیادی توانسته كمبودها را جبران كند.
به گفته مهدی شفیعی مدیر كل اداره هنرهای نمایشی 65 موسسه، آموزشگاه و دانشگاه در ایران اكنون به تربیت دانشجویان در عرصه تئاتر مشغول اند.
گروه های شهرستانی در بخش صحنه ای پررنگ تری حاضر بودند و 47 گروه در محوطه تئاتر شهر، خانه هنرمندان، برج میلاد برنامه اجرا كردند، در بخش صحنه ای نیز با چهار نمایش روی صحنه رفتند.
با وجود این حضور پررنگ تر بعضی كارشناسان معتقدند صرف حضور در جشنواره كافی نیست و باید به این گروه ها بیشتر بها داده شود.
فراهانی می گوید: حضور این گروه ها بسیار خوب است اما تنها این امر باعث رشد تئاتر در شهرستان ها نمی شود. رشد تئاتر در شهرستان ها با كمك آكادمیك، افزایش بودجه برای ساخت تماشاخانه ها و كمك های مالی به گروه های تئاتری ممكن است. این گروه ها باید با مراكز ملی تئاتر ارتباط پیدا كنند و بودجه بیشتری به آنها اختصاص داد.

** از اجراهای بی نظم و شلوغ تا نمایشی با یك تماشاچی
در حالیكه آثار بعضی كارگردانان و هنرمندان مطرح یا خارجی در مجموعه سالن های تئاتر شهر و ایرانشهر با اشتیاق بیش از حد مخاطبان روبرو بود؛ وضعیت تماشاخانه های خصوصی كه در بخش به علاوه فجر در جشنواره حضور داشتند در بعضی اجراها چنگی به دل نمی زند و با تماشاگران بسیار كم كار شد.
در حالیكه كارگردانانی كه در این تماشاخانه ها نمایش اجرا می كردند معتقدند جشنواره فجر به خوبی از آنها در عرصه تبلیغات حمایت نمی كند؛ اسدی به ایرنا گفت: ما از ابزار تبلیغی خود برای معرفی این اجراها استفاده كرده ایم؛ دفترچه راهنمای عمومی منتشر كرده ایم كه بخش به علاوه فجر به خوبی در آن معرفی شده و اجراهای آن را در كنار بخش اصلی گذاشته ایم حتی جدا نشده است.
وی گفت: اما بخش «به علاوه فجر» فلسفه ای دارد كه بر آن تاكید می كنم و آن مشاركت بخش خصوصی در جشنواره است؛ جشنواره خدماتی را به تماشاخانه ها می دهد و امكانات تبلیغی خود را تا جایی كه ممكن است در اختیار آنها قرار می دهد؛ ولی خود تماشاخانه ها و خود گروه ها هم برای این موضوع باید تلاش بیشتری بكنند.
با وجود این الهام یوسفی كارگردان نمایش «3600 ثانیه مردن» در تماشاخانه دا حضور دارد می گوید: بخش به علاوه فجر كه برای دومین سال در جشنواره حاضر است در تبلیغات و جلب كردن توجه تماشاگر موفق نبوده در حالیكه مسئولیت تبلیغات به عهده تماشاخانه است، جشنواره كمكی به آمدن تماشاگر به نمایش نمی كند و نیاز به حمایت بیشتر دارد.

** توجه مسئولان به اقلام تبلیغی در جشنواره
شاید یكی از مهم ترین نكات در هر جشنواره ای توجه به بروشورها در معرفی آثار و جدول نمایش ها باشد. جشنواره تئاتر فجر خوشبختانه از این حیث سربلند بود و بروشورها از اولین روز در همه سالن ها حتی تماشاخانه های خصوصی به وفور یافت می شد؛ از این بابت مخاطبان برای انتخاب اثر یا اطلاع از جدول نمایش ها با دشواری رو به رو نبودند.

** از عارف تا نقدی؛ گوشه چشم دولت ها به تئاتر
یكی از گلایه های اصحاب تئاتر همواره بی توجهی مسئولان و دولتمردان در هر سطحی به تئاتر است. توجه فقط با تخصیص بودجه نیست و به تماشای یك نمایش نشستن هم خود به نوعی توجه به شمار می آید.
طی 10 روزی كه جشنواره فجر در تهران برگزار شد، سردار محمدرضا نقدی معاون فرهنگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، محمدرضا عارف، احمد مازنی، پروانه سلحشوری و فاطمه ذوالقدر نمایندگان مجلس شورای اسلامی به تماشای نمایش های مختلفی نشستند. ضمن اینكه نمایندگان شهرهای مختلف نیز به تماشای نمایش هایی حوزه انتخابیه خود رفتند.
اما شاید مهم ترین خبر این جشنواره نوید افزایش بودجه تئاتر و تشكیل سازمان نظام صنفی هنر بود كه سیدرضا صالحی امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه از آن سخن گفت.
فراهنگ**9157**1027**خبرنگار: منصوره شوشتری** انتشار دهنده: جواد دهقانی