كارشناس مسائل تركیه : ائتلاف با غرب همچنان اولویت نخست آنكارا است

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری، اما این روزها موضوع رای پارلمان اروپایی مبنی بر تعلیق مذاكرات پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا و واكنش «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری تركیه نسبت به آن خبر ساز شده است ، اردوغان این رای را بی اهمیت خواند و با اشاره به نقش تركیه در كنترل ورود پناهجویان به اروپا، پیوستن به اتحادیه اروپا را تنها گزینه پیش روی تركیه ندانست و از گزینه های دیگری مانند پیوستن به سازمان شانگهای نام برد.
به نظر می رسد این اقدام پارلمان اروپایی نوعی واكنش یا اعتراض به فضای سیاسی در تركیه پس از كودتای نافرجام 25 تیرماه و نحوه برخورد حكومت با عاملان آن باشد. اگرچه این رای الزام آور نیست و به نوعی حالت توصیه ای دارد اما بدون شك بار روانی سنگینی بر روی سیاست مداران تركیه خواهد داشت.
اگرچه طی هفته های اخیر پس از ماه ها تعلیق مذاكرات میان تركیه و اتحادیه اروپا، آنكارا دوباره از سرگیری مذاكرات درباره پیوستن این كشور به اتحادیه اروپا را خواستار شد.
«مولود چاووش‌اوغلو»، وزیر خارجه تركیه در كنفرانس سفرای تركیه در آنكارا كه اواخر ماه گذشته برگزار شد، با اشاره به روابط تركیه و اتحادیه اروپا از بروكسل خواست به وعده‌های خود برای اجرای توافق لغو روادید برای شهروندان تركیه در سفر به اروپا عمل كند.
«سیامك كاكایی » تحلیل گر مسائل تركیه در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا ، سخنان روزهای اخیر رییس جمهوری تركیه را تنها واكنش و پاسخی به فضای به وجود آمده در روزهای اخیر و رای پارلمان اروپایی دانست و گفت : همچنان اولویت اول تركیه و سیاست خارجی این كشور، با غرب به طور كلی و اروپا گره خورده است.
متن كامل این گفت و گو به شرح زیر است؛

**ایرنا: دلایل و زمینه های رای اخیر اتحادیه اروپا مبنی بر تعلیق مذاكرات پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا چیست؟
**كاكایی: رای توصیه ای پارلمان اروپایی از دو مسئله ناشی می شود. اول اینكه، یك نگاه كلی و جمعی از سوی اتحادیه اروپا و عمده اعضای آن وجود دارد مبنی بر اینكه پیوستن تركیه به این اتحادیه یك فرآیند بسیار طولانی و تا حدی ناممكن است و این رای نیز نمود بیرونی این نگاه است.
دوم، اتحادیه اروپا چارچوب هایی برای مذاكره با تركیه برای خود تعیین كرده است كه بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حقوقی را شامل می شود. یكی از موضوع هایی كه اتحادیه اروپا ماه ها است بر روی آن تمركز كرده است، مباحث حقوق بشری در تركیه است، بخصوص پس از كودتای نافرجام در تركیه و رفتارهای سختگیرانه اردوغان در فضای پس از كودتا چه در مواجه با عاملان كودتا و چه در قبال منتقدان و همچنین برخوردهای سختگیرانه با رسانه ها. پس این نوع نگاه، درون اتحادیه اروپا در حال شكل گرفتن است كه وضعیت این روزهای تركیه، منطبق با نگرش و نظر اتحادیه اروپا نیست.
پس مطرح كردن این نظر به رغم الزام آور نبودن آن بار ذهنی جدی برای مقام های تركیه ایجاد كرده است. صرف طرح این رای كه با اكثریت قاطع به تصویب رسید، به لحاظ فكری و ذهنی و حتی در شیوه عینی بر روند مذاكرات و چشم انداز پیش روی تركیه در این مسیر موثر است.

***ایرنا: مهم ترین موانع بر سر راه مذاكرات پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا را چه مسائلی می دانید ؟
**كاكایی: این مذاكرات در 35 سر فصل پیگیری شده است و روند این مذاكرات بسیار طاقت فرسا است. در زمینه های مختلف تجاری، فرهنگی، بازگانی و.. این مذاكره ها در سر فصل های پیش بینی شده انجام گرفته است اما پیشرفت ملموسی حاصل نشده است. حتی موضوع چگونگی تردد شهروندان تركیه در داخل اتحادیه اروپا از طریق ویزای شنگن نیز همچنان بی نتیجه مانده است.
اروپایی ها از دو وجه عمده در قبال تركیه نگران هستند و به نظر می رسد همین دو عامل نیز از دلایل اساسی اطاله روند عضویت تركیه در اتحادیه اروپا و كش دار شدن فرآیند مذاكرات باشد. نخست، نگرش دینی. به این مفهوم كه اتحادیه اروپا به اجماعی از كشورهای مسیحی مذهبی اطلاق می شود كه برای منافع مشتركی گرد هم آمده اند. حال پیوستن تركیه به عنوان كشوری مسلمان به این اتحادیه یعنی جمع شدن دو بینش جداگانه كنار هم كه از نظر بیشتر تحلیلگران بسیار دور از ذهن است. دوم اینكه، كشورهای اروپایی همواره نسبت به مهاجران و آمد و شد آنها در جامعه و مسائل بعدی مانند اشتغال و معیشت آنها در كنار خود، با نگرانی خاصی می نگرند. همین مسئله و بازخورد این نگرانی ها، در روند طولانی و فرسایشی مذاكرات خود را نشان می دهد.

**ایرنا: آیا مقام های تركیه حتی شهروندان این كشور از پیوستن به اتحادیه اروپا دلسرد شده اند؟
**كاكایی: برخی معتقدند شیوه برخورد اتحادیه اروپا با تركیه در سال های گذشته و نوع نگاهی كه برخی از اعضای اثرگذار آن نسبت به این كشور دارند، موجب به وجود آمدن نوعی حس سرخوردگی در مقام های این كشور و حتی در فضای افكار عمومی تركیه، نسبت به پیوستن به اتحادیه اروپا شده است. به عنوان مثال در سال های اخیر بحثی از طرف مقام های آلمانی مطرح شده كه به جای قبول عضویت تركیه در اتحادیه اروپا و تسریع فرآیند پیوستن این كشور، از تعابیری مانند شریك راهبردی و شریك ویژه، استفاده می كنند. البته این موضوع با اعتراض و واكنش مقام های تركیه مواجه شد.
به نظر می رسد در پاسخ به چنین فضایی است كه رییس جمهور تركیه، سال گذشته و پس از رفراندوم انگلیس و رای مردم این كشور به خروج از اتحادیه اروپا، بحث همه پرسی را برای عضویت در اتحادیه اروپا مطرح كرد. این واكنش ها به رغم اینكه سرخوردگی و ناراحتی مقام ها و مردم تركیه را از اطاله روند عضویت نشان می دهد اما به هیچ روی حاكی از منصرف شدن آنها از عضویت در اتحادیه اروپا تلقی نمی شود.
صحبت های روزهای اخیر رییس جمهوری تركیه نیز تنها واكنش و پاسخی به فضای به وجود آمده در روزهای اخیر و رای پارلمان اروپایی است. همچنان اولویت اول تركیه و سیاست خارجی این كشور، با غرب به طور كلی و اروپا گره خورده است. از دهه های پیش تا به امروز نوع نگاه تركیه به مسائل، تابعی از نگاه غرب است. اگرچه در سال های اخیر سیاست خارجی این كشور نگرش منطقه گرایی را نیز در دستور كار خود داشته است، اما جایگزینی برای استراتژی اصلی آنها كه همان ائتلاف با غرب است، نمی شود.

**ایرنا: صحبت هایی كه طی روزهای اخیر از جانب رییس جمهوری تركیه مطرح شده چه درباره پناهجویان و چه پیوستن تركیه به سازمان شانگهای، از چه جنبه ای قابل تحلیل است؟ آیا تركیه به سازمان شانگهای به عنوان جایگزینی برای اتحادیه اروپا می اندیشد؟
**كاكایی: حرف های این روزهای رییس جمهوری تركیه را می توان به عنوان ابزارهایی كه وی در دست دارد و در صدد استفاده از آنها برآمده تحلیل كرد. اردوغان خطاب به مقام های اروپا گفت كه تركیه می تواند درهای جهنم را به روی اروپا باز كند. منظور وی این است كه در صورت راضی نكردن تركیه، این كشور می تواند با باز كردن مرزهایش به روی اروپا سیل پناهجویان را به سوی آنجا روانه كند و بحران جدی برای كشورهای اروپایی ایجاد كند.
در این میان برخی بر این باورند كه حركت در این مسیر و افزایش ورود مهاجران به اروپا، به جناح بندی های سیاسی در داخل دولت های اروپایی و رشد ملی گرایی و رشد گروه های ضد مهاجران منجر خواهد شد. این بازگشت به ملی گرایی برای سازو كار اتحادیه اروپا مشكل زا است چراكه در این صورت بخشی از صلاحیت ها و مسوولیت هایی كه به عهده اجماعی مانند اتحادیه اروپا گذاشته اند، عملا از این نهاد سلب می كنند.
بازگشت ملی گرایی به این كشورها به واگرایی در اتحادیه اروپا منجر خواهد شد، البته ممكن است این تحلیل بسیار كلان باشد و در عمل هیچ گاه چنین مسئله ای اتفاق نیفتد.

**ایرنا: آیا اردوغان در نظر دارد پیوستن به سازمان شانگهای را جایگزینی برای عضویت در اتحادیه اروپا مطرح كند؟
**كاكایی: شانگهای یك سازمان اقتصادی است و به هیچ عنوان جانشینی برای اتحادیه اروپا كه یك نهاد چند بعدی است، نمی شود. استراتژی بلند مدت تركیه پیوستن به این اتحادیه است، چه زمانی كه هنوز نام جامعه اروپا بر آن بود و چه از سال 1992 كه نام اتحادیه اروپا بر آن اطلاق شد؛ پس به نظر نمی رسد تركیه دست از این آرزوی خود بكشد.
پیوستن به سازمانی مانند شانگهای به هیچ روی نمی تواند پاسخگوی نگاه بلند مدت و استراتژی كه تركیه برای خود تعیین كرده است باشد.

**ایرنا: آیا چرخش تركیه به سوی روسیه، پس از كودتای نافرجام 25 تیرماه، در رای اخیر اتحادیه اروپا موثر بوده است؟
**كاكایی: خیر. درست است كه پس از كودتای نافرجام، تركیه و روسیه به هم نزدیك شده اند و در جهت برطرف كردن تنش های موجود در روابط خود قدم های مهمی برداشتند، اما این یك رابطه دو جانبه محسوب می شود و تاثیری بر نظم سیاسی حاكم در اتحادیه اروپا و دیپلماسی آنها نسبت به تركیه ندارد.
اتحادیه اروپا یك سازمان متشكل است كه روند مذاكراتش بسیار سخت و عبور از آن برای تركیه دشوار است. پیش آمدن این گونه مباحث در فضای سیاسی، نشان از دشوار بودن این راه برای تركیه دارد. به طور كلی روابط منطقه ای تركیه با كشورهای همسایه یا در این مورد خاص، روسیه، یك فاكتور اساسی در تنظیم سیاست های اروپا نسبت به تركیه، محسوب نمی شود.

**ایرنا: در نهایت، آیا این كشمكش ها و جدال كلامی ادامه می یابد یا دو طرف تصمیم دیگری خواهند گرفت؟
**كاكایی: به رغم ادامه كشمكش ها اما مذاكرات از سر گرفته می شود و روند آن ادامه می یابد. مذاكرات اگرچه طاقت فرسا است ولی دنبال خواهد شد.
اطلاق عنوان دستیار ویژه برای تركیه از جانب اتحادیه اروپا نشان از این دارد كه آنها نمی توانند تركیه را نادیده بگیرند. در واقع یك نیاز دوجانبه در این میان وجود دارد كه باعث می شود دو طرف تصمیم به مدیریت تنش های موجود بزنند و اجازه ندهند كه آنها از یك حدی فراتر رود. پس با وجود این بگو مگو ها، مذاكرات پیگیری می شود ولی بناید انتظار تسریع در روند آن را داشت.
پژوهشم **9403**1601**خبرنگار: سمانه سعادت **انتشاردهنده : شهناز حسنی