از كوله بران تا منشی های زن

از حادثه فرو ریختن بهمن در مرزهای غربی كشور كه به مرگ چهار تن انجامید مدت زیادی نمی گذرد و هنوز می توان اینجا و آنجا در رسانه ها مطالبی را دید كه به این قشر خاص اختصاص یافته است.
با این حادثه تلخ كه خواب طولانی خیلی ها را برای چند روزی پراند و ناگاه انواع شبكه های اجتماعی و رسانه های دیگر را پر كرد، همه بر آن شدند تا به این پدیده كه بیشتر در كردستان اتفاق می افتد، به شكلی موشكافانه ورود و پردازش كنند و برای شرایط كار و زندگی كولبران به فكر راه چاره ای باشند.

*واشكافی یك زخم
پس از حادثه كوله بران بر آن شدم در لایه های جامعه اشخاصی را پیدا كنم كه شرایط كار و زندگیشان شاید از برخی ابعاد، بی شباهت با كوله برها نباشد.
با این كه در خراسان شمالی پدیده ای به نام كوله بر نداریم اما هستند افرادی كه شرایط كاری و درآمدی آن ها از جنبه هایی شبیه كار كوله برهاست كه از آن جمله می توان به كارگران ساختمانی اشاره كرد كه در گرما و سرما سر چهار راه ها می ایستند و انتظار می كشند تا فردی به سراغ آن ها بیاید. اما بسیاری از موارد شاید كسی حتی به آن فكر هم نمی كند و كمتر كسی است كه بداند شرایط كاری و درآمدی یك نفر تا این اندازه می تواند دشوار باشد یعنی چیزی شبیه پدیده كوله بری. در این زمینه می توان به شرایط كاری بانوان منشی شاغل در بخش خصوصی اشاره كرد.
تعجب نكنید از اینكه این قشر خاص با كوله برها مقایسه می شود چون به نظر می رسد با توجه به شرایط كاری كه خود را بر این قشر تحمیل كرده، آنان در برخی موارد شباهت های زیادی با كوله بران دارند. البته به جز اینكه تار و پود زندگی كوله بران با مرگ گره خورده و در هر نفس و هر گام، انگار بر لبه تیغی راه می روند كه اگر بلغزند، مرگی دلخراش و غمبار انتظارشان را می كشد. در واقع می توانم بگویم شرایط كاری و شغلی این منشی ها نیز ازبرخی ابعاد همانند آن هاست.
* كار طاقت فرسا با حقوق بسیار ناچیز
اگر از كسانی كه شغل شان نیاز به استخدام منشی دارد، جویا شویم كه چرا اغلب منشی ها از میان زنان انتخاب می شوند، بی درنگ می گویند: چون خانم ها بیشتر از آقایان كار می كنند و كمتر هم پول می گیرند! یعنی در هر شرایطی برای كسب درآمدی بسیار ناچیز كار می كنند و هیچگاه هم اعتراض نمی كنند؛ به همین سادگی یك معادله نه چندان پیچیده برای كار كشیدن بیش از حد و پرداخت دستمزد بسیار پایین به وجود آمده و به ظاهر در جامعه هم جا افتاده به گونه ای كه این موضوع بویژه در تمام مراكز و دفترهای پزشكان و وكلای سرشناس و با درآمدهای آن چنانی هم صدق می كند.
اگرچه طرح این بحث ممكن است ازسوی برخی بانوان مورد اقبال قرار نگیرد ، این نوشتار قصدندارد به شان و منزلت بانوان خدشه ای وارد كند؛ ازسویی در همه شركت ها یا نهادهای بخش خصوصی شاهد چنین مشكلاتی نیستیم اما آنچه بیشتر رواج یافته و سبب نارضایتی شده این است كه بخش عمده ای از بانوان شاغل در این عرصه گلایه مندند.
مصداق این مدعا سخنان برخی بانوان منشی در استان خراسان شمالی است كه خبرنگار ایرنا پای سخنان آنان نشسته است. 'در برابر كاری طولانی و دشوار تنها 200 هزار تومان دریافت می كنم'! این را بانویی می گوید كه مدتهاست در مطب یكی از پزشكان بجنورد مشغول به كار است و گویی پس از سه، چهار سال تغییری در روند پرداخت حقوقش پیش نیامده است.
وی می گوید كه در كنار كار خود كه از ساعت 8 صبح شروع و تا نزدیك ساعت 9 شب ادامه دارد، از روی ناچاری و برای دریافت مبلغی ناچیز، برخی درمان های سرپایی بیماران را نیز انجام می دهد و در كنار آن طی این مدت باید با بیماران بد حال و افراد مختلف سر و كله بزند و گاهی شاهد بد اخلاقی ها و حتی بد دهانی های آن ها نیز باشد و در انتهای روز كاری و پس از ساعت ها كار مداوم كه روح و جسمش را تخریب می كند، با اعصابی پریشان خود را به خانه برساند تا كارهای معمول منزل را نیز انجام داده باشد.
بسیاری از این منشی ها سن و سال چندانی ندارند و مجرد هستند اما در چهره آنها چین و چروك شكستگی از كار را می توان دید. در گفت و گویی با یكی از آن ها بسادگی رفتارهای عصبی را لا به لای حركاتش می توان دید و درون چهره اش یك خستگی طولانی مدت از فشار كاری بالا مشهود است. وی می گوید: از روی ناچاری و برای پرداخت هزینه های تحصیل كار می كنم چون اوضاع اقتصادی خانواده ام چندان مناسب نیست و من هم علاقه زیادی دارم تا تحصیلاتم را ادامه بدهم.
در حالی كه مدام با انگشت هایش بازی می كند و پوست كنده شده روی ناخن هایش نشان می دهد كه تیك عصبی دارد و در مواقع آشفتگی به جان ناخن هایش می افتد، به گفته هایش ادامه می دهد و اظهار می كند: حقوقی كه می گیرم بسیار ناچیز است و بهتر است درباره مبلغ آن حرفی نزنیم، اما خارج از انصاف است كه با این فشار كاری بسیار زیاد این حقوق را برای امثال من در نظر می گیرند.
وی تصریح می كند: من از آگهی روزنامه این كار را پیدا كرده ام و نمی دانستم چقدر حقوق می دهند. وقتی هم به این جا آمدم و شروع به كار كردم تا مدتی از حقوق و مزایا چیزی به من نگفتند تا این كه در اولین پرداخت فهمیدم كه چقدر حقوق این كار پایین است اما از روی ناچاری چیزی نگفتم و با پذیرش شرایط موجود به كارم ادامه دادم.
* وعده های توخالی برای بیمه
یكی دیگر از زنان منشی كه به گفته خودش مادر سه فرزند است و برای كمك به همسرش و افزایش درآمد خانواده به این كار روی آورده، به بیمه نبودن منشی ها اشاره می كند و می گوید: در آگهی برای این كار صحبت از حقوق بالا و بیمه شده بود، اما حالا مدتی از شروع به كارم می گذرد و هیچ خبری نه از حقوق بالا و نه از بیمه است و به نظر می رسد كه به گونه ای فریب خورده ام.
وی ادامه می دهد: كار چندان دشواری ندارم اما اینكه برای جذب نیرو دست به این فریب كاری ها می زنند، باعث شده است كه تمام برنامه ریزی هایی كه برای آینده داشتم، به هم بریزد. وی اظهار می كند: در حقیقت به گونه ای دارند با زندگی مردم بازی می كنند و همه چیز را زیر سوال می برند.
در مكالمه ای كه با او دارم، صدایش بغض آلود است و نوعی خشم آكنده از نگرانی میان گفته هایش موج می زند. تلفن كنار دستش ثانیه ای ساكت نمی ماند و مدام زنگ می خورد اما او صبورانه سوالاتم را جواب می دهد. انگار كه همدردی پیدا كرده است، بیان می كند: خیلی ها را می شناسم كه با ناچیز ترین حقوق و بدون بیمه مشغول كار هستند. در واقع این شغل هیچ آینده ای ندارد و تنها تكرار است و تكرار. هر روز خودت را با وعده های تو خالی گول می زنی كه بالاخره همه چیز درست می شود اما آب از آب تكان نمی خورد. وی ادامه می دهد: یكی از دوستانم منشی یك دفتر خدمات بیمه است با سابقه كار طولانی، اما اگر به شما بگویم كه خودش بیمه نیست، نباید تعجب كنید.
وی گفته هایش را این گونه پایان می دهد: هیچ آینده ای پیش رو ندارم و تنها برای كمك خرجی به همسرم باید همین كار را ادامه بدهم. این شغل بازنشستگی هم ندارد و روزی كه از كار بیافتم و توانایی انجام كار را نداشته باشم، روز بازنشستگی من خواهد بود.
پاسخ این افراد در مقابل این پرسش كه چرا شكایت و پیگیری حقوقی برای بیمه وحقوق نمی كنید، این است كه : در این صورت اخراج خواهیم شد و شاید دیگران هم مارا استخدام نكنند.
یكی دیگر از این زنان منشی می گوید: با وجود اینكه بیشتر شاغلان این حرفه دارای تحصیلات بالا هستند، اماچون فرصت شغلی مناسب برای ما پیدا نمی شود، ناچار هستیم با این شرایط كنار بیاییم و سختی های بی شمارش را طاقت بیاوریم.
وی تصریح می كند: هیچ نهاد و مسئولی هم به فكر این قشر خاص نیست و منشی های خانم زیر فشار سنگین كار از طرفی و پایین بودن حقوق و مزایا و نداشتن بیمه از طرف دیگر در حال محو شدن هستند.
این بانو می افزاید: هیچ كسی صدای ما را نمی شنود و اصلا صدای ما به جایی نمی رسد و كسی نیست كه پیگیر اوضاع ما بشودواین قشر آن قدر در حاشیه است و در جامعه امروزی آنقدر كمرنگ و گمنام مانده است كه فكر نمی كنم تغییری در اوضاعش اتفاق بیفتد.
البته ناگفته نماند بسیاری از آنان نیز از گفت و گو با خبرنگاران خودداری می كنند؛ انگار واهمه دارند كه همین ممر درآمدی ناچیز را هم از دست بدهند.
با هزار سوال بی پاسخ در ذهنم، به سراغ مدیر روابط كار اداره كل تعاون، كار و رفاه اجتماعی خراسان شمالی می روم و در گفت و گویی با وی، دلیل وجود چنین پدیده ای را جویا می شوم.
قربان نباتیان در پاسخ به اینكه چرا حقوقی كه به اكثر قریب به اتفاق منشی ها در بخش خصوصی پرداخت می شود، این قدر پایین است، می گوید: مدارك و مستنداتی كه از سوی كارفرمایان این كارگران ارائه می شود، حاكی از پرداخت حقوق و مزایا براساس حداقل قانون كار است ولی با این حال، این افراد چنانچه مشكلی در دریافت حقوق و مزایای قانونی از كارفرما دارند، می توانند به شكل تلفنی یا كتبی و بدون درج مشخصات به ادارات تعاون، كار و رفاه اجتماعی محل سكونت خود اطلاع بدهند و تقاضای بازرسی كنند و به محض وصول گزارش، بازرسی به عمل خواهد آمد.
وی با اشاره به اینكه به استناد ماده 148 قانون كار، كارفرما مكلف است این قبیل كارگران را بیمه كند، تأكید دارد: این افراد در صورت بیمه نشدن از طرف كارفرما می توانند موضوع را به بازرسان تامین اجتماعی و اداره تعاون، كار و رفاه اجتماعی اطلاع دهند.
وی تصریح می كند: با وجود قلمرو وسیع اجرای قانون كار، از تمام واحد های كارگری طبق برنامه زمانبندی بازرسی ادواری به عمل می آید ولی از آن جایی كه امكان دارد بازرسی از واحد كارگاهی به دلیل شناسایی نشدن كارگاه مقدور نباشد، خواهشمندیم خود این كارگران با ما همكاری لازم را داشته باشند و با اعلام نشانی كارگاه، ما را در جریان تخلف كارفرمای خود بگذارند.
وقتی به این مسئول می گویم كه برخی از منشی ها در مطب پزشكان در كنار كار منشی گری، درمان های سرپایی را نیز انجام می دهند، پاسخ می دهد: نوع كار ارجاعی بر اساس قرارداد و توافق طرفین انجام می گیرد و ما در این زمینه نمی توانیم كاری كنیم.
وی تصریح می كند: كارفرمایان مكلفند در برابر كار انجام شده، حقوق و مزایای قانونی به كارگران پرداخت كنند و پرداخت نشدن حقوق و مزایا تخلف از قوانین محسوب می شود و علاوه بر آن، خلاف شرع مقدس اسلام است.
وی اظهار می كند: اگر چیزی غیر این اتفاق بیفتد، كارگرانی كه در هر حال مشغول كار هستند و نسبت به پرداخت حقوق و مزایای آنان اجحاف به عمل می آید، می توانند با رفتن به مراجع حل اختلاف مستقر در ادارات تعاون كار و رفاه اجتماعی محل سكونت خودف طرح دعوی نمایند.
وی در مورد شرایط بازنشستگی این قشر هم بیان می كند: تمام بیمه شدگانی كه شرایط بازنشستگی موضوع ماده 76 قانون تامین اجتماعی را داشته باشند، می توانند تقاضای بازنشستگی از سازمان تامین اجتماعی را به عمل بیاورند.
* منشی گری یا كولبری؛ یك درد مشترك!
فاجعه پیش آمده برای كولبران صدای همه را درآورد و تیتر درشت تمام روزنامه ها و سایت های خبری شد. به سوگ نشینان، به سوگ نشستند و خوابزده ها بیدار شدند! اما چیزهایی هم هست كه به هیچ عنوان دیده نمی شود و گویا به قدری میان لایه های مختلف جامعه امروزی پیچیده و محو شده كه هیچ كسی حتی فكرش را هم نمی كند كه منشی ها هم می توانند كوله برانی باشند كه به نوعی دیگر، بار سنگین مشكلات و گرفتاری ها را بر دوش می كشند و این در حالی است كه هیچ گاه عمق مشكلات روزمره زندگی شان مانند كولبران نمود پیدا نمی كند.
و چه زیبا است كه همه ما به مسوولیت اجتماعی در قبال این زحمت كشان عمل كنیم ، آیا این انتظار از جامعه پزشكی و دیگر كارفرمایان بویژه صاحبان صنفوف حرفه ای و.. غیر منطقی است كه بخواهیم حداقل حقوق و شرایط كاری را برای این قشر زحمت فراهم كنند.
پرواضح است كه احقاق حقوق این قشر ، خدمات بهتر و شایسته تری را هم برای كارفرمایان و مراجعان در پی خواهد داشت و اگرچه ممكن است غیر از منشی ها، افراد دیگری هم در دیگر مشاغل دچارچنین مشكلاتی باشند، اما همه واحدهای بخش خصوصی نیز اینگونه با نیروهای كار خود برخورد نمی كنند. به نظر می رسد جدای از ضرورت ایجاد ساختاری برای جلوگیری از چنین برخوردهایی در بحث اشتغال، باید فرهنگ سازی لازم هم در جامعه انجام گیرد كه كارفرمایان تنها به میزان 'سود' حاصل از فعالیتشان فكر نكنند بلكه به این بیاندیشند كه 'بركت' حاصل از كار بسیارمهمتر وكارساز تر ازچند ریال یاچندهزار تومان 'سود'بیشتری است كه امكان دارد از راه پرداخت دستمزد كمتر به نیرویهایشان حاصل كنند.
1042
**خبرنگار: امیرحسین حیدرزاده **تنظیم: محسن داوری **انتشاردهنده: فاطمه نوری جهانگرد