تحقق منشورحقوق شهروندی تا جامعه شناسی تاریخی

**موانع اجتماعی و الزامات حقوقی تحقق منشور حقوق شهروندی در ایران
نشست با عنوان «موانع اجتماعی و الزامات حقوقی تحقق منشور حقوق شهروندی در ایران» در دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
«محمد فاضلی» جامعه شناس و معاون مركز بررسی های استراتژیك ریاست جمهوری با تاكید بر تلاش هایی كه از سوی رییس‌جمهوری و دیگر دست اندركاران برای تدوین منشور حقوق شهروندی صورت گرفته به واكنش هایی كه پس از انتشار این منشور به وجود آمد اشاره كرد و اظهار داشت: ضرورت دارد فارغ از اینكه چه كسی منشور حقوق شهروندی را ارایه كرده است با این منشور مثبت برخورد كنیم تا به یك خواست عمومی تبدیل شود.

این حقوقدان و پژوهشگر حقوقی تاكید كرد كه تا جامعه درباره چیزی گفت‌ وگو نكند و آن را به مساله خود تبدیل نكند، به هیچ دستاوردی نخواهد رسید.

وی برخی از مسایل اجتماعی را بدخیم و پیچیده دانست و یادآور شد: برخی مسایل در جامعه متضمن شده و حكم كلاف های سر در گمی را پیدا كرده‌اند كه كسی نمی‌داند برای حل آنها از كجا باید شروع كند. به ویژه داستان محیط زیست، مساله بانك‌ها، صندوق‌های بازنشستگی. یكی نیز توسعه سیاسی و حقوق شهروندی است.

«كامبیز نوروزی» حقوقدان گفت: بعد از انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس‌جمهوری، بحث تدوین حقوق شهروندی مطرح شد. مدت زیادی طول كشید تا اینكه ورژن های اولیه ای از آن منتشر شد كه از هیچ سو قابل دفاع نبود اما انتشار آخرین ویرایش این سند نشان می دهد كه از نظر حقوقی، متنی پاكیزه و سازمان یافته است. من نسبت به نسخه اولیه این متن، شدیدترین انتقادها را داشتم اما به نسخه نهایی آن نمره خوب می دهم. تردیدی نیست كه این سند می تواند ادبیاتی را در جامعه تولید كند.

**امكان و امتناع گفت ‌وگو میان نخبگان
نشست «امكان و امتناع گفت ‌وگو میان نخبگان» در موسسه رحمان برگزار شد.
«مصطفی معین» وزیر سابق علوم و مدیر موسسه رحمان در آغاز نشست به وضعیت گفت ‌وگو در ایران اشاره كرد و اظهار داشت: كشوری كه پرچمدار گفت‌ وگو می شود باید بتواند در داخل گفت‌وگو كند و موانعی به لحاظ سیاسی و فكری یا هر مانع دیگری برای گفت ‌وگو در آن وجود نداشته باشد. اما متاسفانه به جای گفت‌ وگو و نوعی دوستی شاهد نوعی دوری و جدایی هستیم و اینكه تحمل شنیدن صدای مخالف وجود ندارد.

«هادی خانیكی» استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در آغاز بحث خود را با بیان اینكه شاید تجربه اغلب ما این باشد كه در برخورد با مسایل مختلف دریافته ایم كه هر چقدر هم اگر بزرگ فكر می‌كنیم از كارهای كوچك تر شروع كنیم، اظهار داشت: به این اعتبار از تمثیل طنزآمیز سوسن شریعتی در یكی از جلسات این موسسه به كار بردند استفاده می‌كنم كه گفتند برخلاف جاهای دیگر كه نخست كار اجتماعی می‌كنند بعد سیاسی، اینجا نخست باید كار سیاسی و بعد كار اجتماعی انجام داد.

«مصطفی ملكیان» استاد فلسفه اخلاق گفت: بحث نخست من این است كه فقدان گفت ‌وگو در جامعه ما منحصر به فضای روشنفكری نیست وآكادمیسین های ما و دیگر نهادهای تدریسی و تعلیمی ما نیز با یكدیگر گفت‌ وگو نمی كنند. البته تاكید بر این نكته ضروری است كه روشنفكر و آكادمیسین و عالم دینی با یكدیگر از نظر مفهومی متفاوت هستند، اگرچه ممكن است از نظر مصداقی یك نفر هم عالم باشد و هم روشنفكر یا هم آكادمیسین باشد و هم روشنفكر.

«سارا شریعتی» استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران یادآور شد: سنت غالب در جامعه ما هم میان روشنفكران و هم در میان دانشگاهیان و هم در میان عالمان دینی بوده است. علت نیز آن است كه جایگاه طرفین برابر نیست و در یك شرایط نابرابر یكی سخنران می‌شود و دیگران ناگزیرند سخن او را بشنوند. ما در جامعه ای سلسله مراتبی زندگی می‌كنیم و در چنین جامعه ای افراد در موقعیت برابر نیستند یعنی یكی در موقعیت بالاتر است و حرف می ‌زند و دیگران گوش می‌ كنند و در نتیجه گفت ‌وگویی صورت نمی‌گیرد.

«سید محمدعلی ایازی» استاد علم قرآن نیز تاكید كرد بحث خود را با توجه به رشته تخصصی خویش یعنی علوم قرآنی پی خواهد گرفت و توضیح داد: یكی از شخصیت‌های معاصر تفسیر قرآن كه تفسیر بسیار مهمی نگاشته و در آن به تفسیر المیزان علامه طباطبایی نیز ارجاع داده است، علامه سید محمدحسین فضل‌الله است كه كتابی نگاشته با عنوان گفت ‌وگوها در قرآن و در آن كتاب مجموعه‌ ای آیات را آورده كه فضایی گفت ‌وگویی دارند.

**نشر كتاب الكترونیكی در ایران
نقد و بررسی كتاب «نشر كتاب الكترونیكی در ایران» در سرای اهل‌قلم موسسه خانه‌كتاب برگزار شد.
«داریوش مطلبی» سردبیر ماهنامه «كتاب ماه كلیات: اطلاعات، ارتباطات و دانش‌شناسی» با ابراز خرسندی از انتشار منابع جدید در حوزه نشر الكترونیك بیان داشت: عمر نشر الكترونیك در ایران به 2 دهه می‌رسد؛ اما در شكل واقعی اش جریان پیدا نكرده است. نشر الكترونیك در كشور ما از دل نشر سنتی بیرون نیامد و جمعی متخصص رایانه در ظهور این نوع نشر نقش داشته اند. تولید نرم افزار فقط به مثابه نشر الكترونیك نیست.

این متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی افزود: امروزه به گفته صاحب‌نظران حوزه نشر الكترونیك، دنیای نشر از مرز الكترونیك نیز گذر كرده است و شاهد ظهور نشر موبایلی و نشر تحت وب هستیم كه هر دو مولود نشر الكترونیك به حساب می‌آیند. نویسندگان و ناشران باید با انواع نشر الكترونیك آشنا شوند.

«مهدی علیپور حافظی» عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران اظهار داشت: كتاب نشر الكترونیك در ایران با توجه به رویكرد پژوهشی جامع ترین كتاب در این حوزه به حساب می‌آید. بیشتر كتاب های حوزه الكترونیك كُپی یا بهره گیری از دیگر آثار است. نویسندگان در تدوین این كتاب مطالعه عمیق و غنی داشته‌اند. ارایه نتایج 300 پژوهش از ویژگی های مهم این كتاب به شمار می‌آید.

«سپیده فهیمی فر» از مولفان كتاب با اشاره به موضوع كتاب «نشر كتاب الكترونیكی در ایران» یادآور شد: كتاب «نشر كتاب الكترونیكی در ایران» به عنوان رساله دكتری با همكاری «حمید‌رضا وصفی» تدوین و از سوی موسسه خانه‌كتاب، منتشر شده است. مخاطب در این كتاب با هشت فصل به موضوع هایی مانند «كلیات كتاب الكترونیكی»، «ناشران، تولید‌كنندگان و تجمیع‌كنندگان كتاب های الكترونیكی»، «وضعیت نشر كتاب های الكترونیكی در ایران» و «دید بین المللی به نشر كتاب الكترونیك» آشنا می شود.

«مریم صراف زاده» عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: امروزه در جریان آموزش و یادگیری حرف از آموزش بازی گونه است. بنابراین آموزش را باید برای نسل امروز با صوت و تصویر جذاب تر كرد و نشر كتاب الكترونیكی دانشگاهی باید جدی گرفته شود.

**امكان یا امتناع تفكر جامعه شناختی در ایران
میزگرد جامعه‌شناسان و نشست علمی گروه جامعه شناسی با موضوع «امكان یا امتناع تفكر جامعه‌شناختی در ایران» در انجمن جامعه‌شناسی برگزار شد.
«مصطفی مهرآیین» استاد جامعه شناسی با بیان تاریخچه‌ای از چگونگی شكل‌گیری بحث امتناع تفكر در ایران اظهار داشت: امتناع تفكر در ایران در ادامه شكل گیری اش به «سیدجواد طباطبایی» رسید كه نقدهایی به روشنفكران و اندیشمندان مختلف كرد. او این پروسه فكری را در كتاب خود پرورش داد و همیشه معتقد است كه این چیزهایی كه در ایران مطرح می‌شود اندیشه نیست و ما با امتناع اندیشه رو به‌رو هستیم. بنابراین در وضعیت زوالیم و تنها كاری كه در وضعیت زوال می‌توان كرد تفكر به خود زوال است.

«محمدامین قانعی راد» عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در این نشست با بیان اینكه طرح امتناع یا امكان تفكر جامعه شناسی در ایران با وجود اینكه یك سئوال مهم است اما ابهام دارد، بیان داشت: هر چند شاید این ابهام كمك كند كه از زوایای مختلف بتوان این مسئله را دید و ارزیابی كرد. وقتی ما صحبت از این می‌كنیم كه تفكر جامعه شناسی در ایران ممتنع یا ممكن است منظورمان در كجاست؟

عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه افزود: گاهی ممكن است بگویید كه ما در دانشگاه هم فاقد تفكر جامعه شناختی هستیم. ممكن است كه بگویید آنچه به عنوان سبك دانش جامعه‌شناسی در جهان وجود دارد در اینجا وجود ندارد، یعنی آن چیزی كه اكنون در دانشگاه به عنوان جامعه‌شناسی تدریس می‌شود تفكر جامعه‌شناختی نیست. برخی‌ها شاید از این به بعد به قضیه نگاه كنند و بگویند كه تفكر جامعه‌شناسی در ایران مطرح نشده هرچند ممكن است مطالعاتی، پژوهش هایی و كتاب هایی هم نوشته شده باشد اما اینها مبتنی بر تفكر جامعه شناسی نیست.

«حجت الاسلام پارسانیا» استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در بخش دیگری از این نشست با اشاره به موضوع برنامه یادآور شد: امتناع در قیاس با امری به كار برده می‌شود. علم جامعه شناسی و تفكر آن در تاریخ و زمینه‌ای شكل گرفته است. طرح امكان و امتناع تفكر جامعه شناختی در ایران نیز قبل از انقلاب به شكلی مطرح می‌شد و برخی معتقد بودند ما این جامعه‌شناسی را در تاریخ خود داشته و داریم و در همین باره هم رساله ها و كتاب های مختلفی نوشته شد.

**گونه شناسی نظریه های جامعه شناسی تاریخی ایران
نشست «گونه شناسی نظریه های جامعه شناسی تاریخی ایران» در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.
«هاشم آقاجری» عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس به تبیین رهیافت‌ های موجود در جامعه ‌شناسی تاریخی ایران پرداخت و از 10رهیافت موجود نام برد.

عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس گفت: این رهیافت ها عبارتند از؛ 1-رهیافت ماركسیستی كه متعلق به ماركسیسم روسی است و در ایران به آثار حزب توده و جریان چپ باز می گردد. 2- رهیافت خاص گرایانی كه بستر آن در ایران پس از 1320 خورشیدی با تئوری شیوه تولید آسیایی مطرح د. 3- رهیافت ماكس وبری كه مقایسه ای میان پاتریمونیالیزم ایران و فئودالیسم اروپا بوده است. 4- رهیافت الهام گرفته از ماركسیسم آلتوسری كه می كوشد اشكال های رهیافت های دیگر را برطرف كند و در آثار «عباس ولی» قابل مشاهده است. 5-رهیافت الهام گرفته از كوشش های «والرشتاین» كه تلفیقی از جهان نظام و شیوه تولید داخلی و مكتب وابستگی آندره است.6-رهیافت كاركردگرایانه تحت تأثیر جامعه شناسی پارسونز.7-رهیافت ساخت یابی گیدنزی. 8-رهیافت بوردیویی كه غلبه بر دوگانگی ساختار و Agent است. 9-رهیافت تد اسكاچ پل 10-رهیافت میشل فوكویی.

آقاجری در ادامه افزود: برای مطالعه جامعه شناختی تاریخ ایران می توان از رهیافت دیگری بهره برد كه با مطالعه و بررسی آثار و اندیشه «علی شریعتی» به دست می آید كه سعی دارد تاریخ را در پرتو نوعی ائتلاف سه گانه قدرت، ایدئولوژی و سرمایه صورت بندی كند.

«مصطفی عبدی» پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به گونه شناسی نظریه های جامعه شناسی تاریخی ایران در سه پارادایم ایران شناسی فئودالی، آسیایی و به اصطلاح پسامدرن پرداخت و اظهار داشت: در نظام فئودالی، رعیت بخشی از زمین بود كه همراه با آن خرید و فروش می شد اما در تاریخ ایران مصادیق این مسأله وجود ندارد.

پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه افزود: ایران شناسان آسیایی همچون «احمد اشرف» و «محمدعلی كاتوزیان» با نقد این پیش فرض های پارادایم فئودالی مهمترین پیش فرض خود را در روایتگری تاریخ اجتماعی ایران كه به مثابه عنصری بنیادین مفصل بندی صورت بندی های تاریخی-اجتماعی را تعیین می كند، بیان می كنند.

«شروین وكیلی» جامعه شناس و استاد دانشگاه سخنان خود را با بیان دلایل ویژه بودن تاریخ ایران آغاز كرد و بیان داشت: تاریخ ایران، تاریخی كهن، طولانی و پیوسته است. به لحاظ مكانی و جغرافیایی نیز كهن بوده و قدمت دارد. پس با یك پیكره بزرگ تاریخمند روبرو هستیم. وجود متون قدیمی در حوزه تاریخ تمدن ایران زمین. وجود یك نظام اجتماعی بسیار پیچیده كه در طول چند سده ایران را به بزرگترین دولت جهان تبدیل كرده است.

«داریوش رحمانیان» عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران با این پرسش بحث خود را آغاز كرد كه آیا ما در ایران جامعه شناسی تاریخی داریم یا خیر؟.

عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران گفت: مفاهیم تاریخی ما یكسره از مفاهیم غربی و از دل نظریه های غربی استخراج شده است. تاریخ جامعه شناسی تاریخی ما در واقع تاریخ عدمی و تقلیدی است.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9370**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها- پژوهشكده ها- دانشكده ها- مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران و جهان*
Irnaarticle@