به گزارش ایرنا، در تاریخ موسیقی ایران آهنگ باكلام ماندگار كم نبوده؛ آهنگ‌هایی كه در عمق جان مردم نشسته است. در 70 سال اخیر چه بسیار آهنگ‌هایی كه به هنرِ والای ابوالحسن صبا، علی تجویدی، فرامرز پایور، پرویز یاحقی، اسدالله ملك، عباس خوشدل، همایون خرّم، حبیب‌الله بدیعی و دیگر استادان جاویدان شده است. اما در ماندگاری این آهنگ‌های باكلام، جدای از هنر آهنگساز و لطافت صدای خواننده، شعر و ترانه شاعرِ ترانه‌سرا نیز نقشی مهم داشه است؛ امروز، پنجم اردیبهشت ماه، سالروز درگذشت یكی از ترانه‌سرایان بزرگ تاریخ موسیقی ایرانی است؛ استاد بیژن ترقی كه در سال 1388 تن به خاك سپرد اما به ماندگاریِ ترانه‌هایش زنده خواهد بود.
بیژن ترقی را شاید بشناسیم و شاید نه؛ اما فارغ از معرفت یا غفلتِ ما نسبت به این ترانه‌سرای بزرگ، وی از قله‌های ترانه ایران است و گواه این مدعا، ترانه‌هایی است كه سروده و ورد زبان‌ها ساخته؛ مانند این ترانه‌ها:
** آتش كاروان
«آتشی ز كاروان جدا مانده / این نشان ز كاروان به جا مانده...».
این، مطلع یكی از خاطره‌انگیزترین تصنیف‌هایی است كه در موسیقی ایرانی خلق شده است. شعر این اثر كه در دستگاه شور اجرا شده، از مرحوم استاد بیژن ترقی است.
معروف است كه روزی استادان تجویدی و ترقی به همراه خانواده برای گشت و گذار به خارج از تهران می‌روند و در اطراف ورامین بساطِ استراحت و تفریح پهن می‌كنند. هنگام بازگشت وقتی می‌خواهند سوار خودرو شوند، می‌بینند آتشی كه برای پخت غذا روشن كرده بودند، هنوز اندك شعله‌هایی دارد و خاموش نشده است. برای چند لحظه هر دو استاد به آتشِ سردنشده نگاه می‌كنند، كه ناگاه بیژن ترقی می گوید:
«آتشی ز كاروان جدا مانده / این نشان ز كاروان به جا مانده».
هم‌زمان، شورِ آتش كاروان در دل استاد تجویدی نیز شعله‌ور می‌شود و همین احساس مشتركِ دل‌های نزدیك به هم آهنگساز و شاعر، سبب می‌شود اثری ماندگار به نام «آتش كاروان» خلق شود.
سال‌ها بعد، در دهه هفتاد با رضایت استاد تجویدی، علیرضا افتخاری «آتش كاروان» را در كنار شماری دیگر از آهنگ‌های ناب استاد تجویدی در آلبومی با نام «یاد استاد» اجرا می‌كند كه این اجراهای تازه نیز با اقبال مردم روبرو می‌شود.
** گلریزان (بهار دلنشین)
ترانه «گلریزان» را كه به «بهار دلنشین» و «بهار آرزو» نیز معروف شده، بسیاری از مردم در نسل‌های گوناگون شنیده، زمزمه كرده و یا حتی حفظ كرده‌اند. اثری لبالب از احساس، در آواز بیات اصفهان كه مرحوم استاد روح الله خالقی آن را در دهه 30 برای صدای آرامش‌بخش استاد زنده‌یاد غلامحسین خان بنان ساخت. شعر این ترانه ماندگارِ همه‌ی نسل‌های ایران را نیز روانشاد استاد بیژن ترقی سروده است.
«تا بهار دلنشین، آمده سوی چمن
ای بهار آرزو، بر سرم سایه فكن
چون نسیم نوبهار بر آشیانم كن گذر
تا كه گلباران شود كلبه ویران من...».
** بیداد زمان (برگ خزان)
«به رهی دیدم برگ خزان / پژمرده ز بیداد زمان/ كز شاخه جدا بود...».
تصنیفی سراسر حس و حال كه از همدلی و همكاری دو یار یكدل، استادانِ خُلدآشیان پرویز یاحقی و بیژن ترقی مایه گرفته و برآمده است. این تصنیف را كه در مایه دلنوازِ آواز بیات اصفهان پدید آمده، بعد از انقلاب روانشاد ایرج بسطامی آن را با همراهی سه‌تار بهداد بابایی اجرا كرده است.
مثل بسیاری دیگر از آهنگ‌های ماندگار، پیدایش این تصنیف نیز ماجرایی دارد كه گویای عمق ارتباط احساسی بین آهنگساز و شاعر است.
معروف است كه استادان یاحقی و ترقی در یكی از روزهای پاییز برای تفرج به اطراف تهران رفته بودند. در راه و درحالی‌كه پریز یاحقی پشت فرمان بوده و بیژن ترقی كنار دست او نشسته بوده، یك برگ درخت خشك لای برف‌پاك‌كن خودرو گرفتار می‌شود.
صدای برخورد باران با برگ خشكِ خزان‌دیده، ذوق بیژن ترقی را به جوشش درمی‌آورد و او ناگهان زمزمه می‌كند: «به رهی دیدم برگ خزان / افتاده ز بیداد زمان».
یاحقی نیز شعرِ دوست خود را با ملودیی كه از آن لحظه مشترك ریشه گرفته بود، می‌خواند تا بدین‌ترتیب گوهر دیگری به گنجینه موسیقی اصیل ایرانی افزوده شود.
** موج آتش
از دیگر تصنیف‌های ماندگاری كه شعر آن را مرحوم استاد ترقی سروده است، «موج آتش» یا «اشك من هویدا شد» است؛ اثری در دستگاه همایون به آهنگسازی روانشاد استاد همایون خرم.
«اشك من هویدا شد / دیده‌ام چو دریا شد
در میان اشك من / سایه تو پیدا شد
موج آتشی از غم / ز آن میانه پیدا شد...».
از میان این اجراها، می توان به بازخوانی‌های علیرضا افتخاری (با تنظیم مهرداد دلنوازی) و شهریار بلوچستانی (با تنظیم بابك شهركی) نام برد.
** گل من
از جمله تصنیف‌های ماندگاری كه شعر آن‌ها را استاد ترقی سروده، تصنیف «گل من» یا همان «گل من چندین» است.
این اثر را كه با ملودی زیبای كردی همراه شده، استاد بیژن ترقی برای فرزندش كه در خارج از كشور بوده و قصد بازگشت به وطن را داشته، سروده است:
«گل من چندین، منشین غمگین، شام محنت به سرآمد
سر و دست افشان، غم دل بنشان، غمخوارت از سفر آمد
ز چه بنشستی؟ بگشا دستی، آذین كن صحن و سرا را
كه پس از غم‌ها، به رخ شب‌ها، آب و رنگ سحر آمد
شب مهتابی، ز چه بی‌تابی؟ روشن كن شمع صبوری
منشین غمگین، كه مَه دیرین، تابان و جلوه‌گر آمد...».
** ایران جوان (وطنم)
سال 1383 اركستر ملل به رهبری پیمان سلطانی یك آهنگ بی‌كلام بازمانده از عهد قاجار را با صدای سالار عقیلی اجرا كرد كه این اثر با اقبال فراوانی روبرو شد؛ شعر «ایران جوان» یا «وطن» را نیز بیژن ترقی سروده است:
«نام جاوید وطن / صبح امید وطن
جلوه كن در آسمان / همچو مهر جاودان...».
استاد بیژن ترقی ترانه‌های ماندگار فراوانی را سروده كه این چند اثر تنها بخش كوچكی از خاطره‌های موسیقایی است كه برای ما به یادگار نهاده.
«می زده»، «گل اومد، بهار اومد»، «پنجره‌یی به باغ گل»، «صبح خندان»، «بده ساقی»، «آواز دل»، «شكسته پر»، «اسیر»، «صبرم عطا كن»، «رنج تنهایی»، «كعبه دل‌ها»، «عطر سوسن»، «قصه شمع» و «مناجات نیمه‌شب» نیز شمار دیگری از ترانه‌های معروف بیژن ترقی است كه با صدای خوانندگان گوناگون اجرا و ثبت شده است.
میزگرد و گزارش**3067 ** 2023
خبرنگار: امیرحسین دولتشاهی ** انتشار: لطیف نكوئی
تهران- ایرنا- بیژن ترقی را از قله‌های ترانه سرایان ایران یاد می كنند؛ گواه این مدعا، سروده های جاری شده بر ورد زبان‌هاست.