دیپلماسی آب بخش جدایی ناپذیر سیاست خارجی/كشورها در حوضه های مشترك گزینه ای جز همكاری ندارند

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، سید عباس عراقچی صبح شنبه در نخستین كنفرانس آب مجازی كه در اتاق بازرگانی،صنایع، معادن و كشاورزی ایران برگزار شد، این مطلب را مطرح كرد.
وی با تشكر از برگزار كنندگان این كنفرانس افزود: بسیار خوشحالم كه این اقدام مهم با مشاركت وزارتخانه های امور خارجه، كشاورزی و نیرو برگزار می شود كه نشان دهنده دغدغه مشترك همه نهادهای ذیربط در مواجه با مسائل خطیر و فوری مرتبط با آب است.
معاون وزیر خارجه اظهار امیدواری كرد این كنفرانس بتواند در كنار تولید ادبیات علمی مورد نیاز، در سایه نگاه عالمانه و واقع گرایانه به آب و مسائل علمی مرتبط با آن، از جمله آب مجازی، راهكارهای اجرایی و عملیاتی مورد نیاز در حوزه آب را در چارچوب رهبرد توسعه پایدار كشور ارائه و معرفی كند. عراقچی ادامه داد: شاید در این كنفرانس نیاز به تكرار این حقیقت نباشد كه امروزه بسیاری از كشورها با بحران كمبود آب شیرین مواجه می باشند و یا در آستانه تنش آبی (Water Stress) قرار دارند، وضعیتی كه دارای عواقب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در سطوح ملی ، منطقه ای و بین المللی است.
وی اضافه كرد: تصور اینجانب بر آن است كه این حقیقت به درستی از سوی جامعه، اعم از قاطبه مردم و حتی نخبگان به درستی مورد فهم واقع نشده است و بنابراین معتقدم تا زمانی كه درك عمیقی در جامعه بشری نسبت به ارزش و اهمیت این ماده حیاتی شكل نگیرد و روند كمبود آب به عنوان خطری جهانی، و نه فقط برای كشورهای كم آب، به طور ملموس مورد توجه واقع نگردد، بر دامنه بحران ها و تنش های آبی افزوده شده و مسیر توسعه بشری با ناهمواری های جدی مواجه خواهد شد.
معاون وزیر امور خارجه قدم نخست در ارتقای درك جوامع بشری نسبت به آب را ایجاد بسترهای مناسب اطلاع رسانی عمومی پیرامون ابعاد این دغدغه‌ها و نگرانی‌ها در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی برشمرد و اظهار كرد: در شرایطی كه سازمان ملی متحد یكی از اهداف توسعه پایدار(Sustainable Development Goals-SDG) را دستیابی همه انسان ها به آب سالم و كافی قرار داده است، عموم جوامع بشری می بایستی از طریق به كارگیری شیوه های متناسب، علمی و به هنگام، به این درك مشترك دست یابند كه توسعه آینده در گرو بهبود وضعیت آبی می باشد.
عراقچی تاكید كرد: رشد آگاهی (Public Awareness) قاطبه انسان ها نسبت به آب و معضلات آن می بایست امروز اصلی ترین هدف همه ما باشد.
وی یادآور شد: آموزش و تربیت شهروندان و شبكه های متعدد و متنوع جوامع مدنی در خصوص اصول نظم و انتظام سیاست های آبی، وضعیت كمی و كیفی آب، شیوه افزایش بهره وری، طرح ها و پروژه های آب محور و مانند آن، ضرورت یك اطلاع رسانی هدفمند محسوب می شود.
این مقام وزارت امور خارجه خاطرنشان كرد: این اطلاع رسانی هدفمند و همه جانبه باید جامعه را به این درك محوری هدایت كند كه آب به عنوان مایه حیات، عامل توانبخش توسعه اجتماعی، منبع رفاه و پیشرفت و بالاخره عاملی برای صلح و همكاری، در وضعیت بحران قرار دارد.
عراقچی بحران آب را عاملی برای عقب افتادگی، پسرفت و از همه مهم تر بی ثباتی و مناقشه همه بشریت دانست و گفت: در این مسیر تفاوتی بین كشور های برخوردار یا غیربرخوردار از منابع آبی وجود ندارد.
وی تصریح كرد: آگاهی بخشی نسبت به بحران آب می بایستی معطوف به چالش های بلافصل و نزدیك بوده و بتواند عواقب غیرقابل اجتناب بحران آب بر امنیت اجتماعی، ثبات سیاسی و پایداری محیط زیست در سطوح كشوری، منطقه ای و بین المللی را تشریح و تبیین نماید.
معاون وزیر امور خارجه افزود: رشد آگاهی یك مسئولیت جهانی و بین المللی است و شامل كشورهای پرآب نیز می شود.
عراقچی با اشاره به ماهیت سیال آب ادامه داد: این ویژگی در كنار اهمیت مرزهای ملی در چشم انداز جغرافیای سیاسی جهان، موجب شده تا اختلاف و درگیری یا همكاری و مذاكره بر سر منابع آب و نحوه مدیریت آن، بعنوان بخش جدایی ناپذیر از تعاملات كشورها با یكدیگر و سیاست خارجی آن ها محسوب شود. همان چیزی كه ما امروز آن را با عنوان دیپلماسی آب می شناسیم.
وی اضافه كرد: تردیدی ندارد كه با وجود بیش از 260 حوضه رودخانه‌ای فرامرزی در میان 150 كشور، تاثیر غیرقابل انكاری بر روابط دیپلماتیك این كشورها دارد و بر خلاف دگرگونی های بی سابقه در صحنه ژئوپلتیك جهانی، هنوز در بیشتر مناطق جهان، آب یك عنصر كلیدی در سیاست خارجی كشورها است و در آینده اهمیت آن حتی بیشتر هم خواهد شد.
معاون رئیس دستگاه دیپلماسی با بیان اینكه در طول تاریخ، «منازعه» یا «همكاری» دو مشخصه اصلی در تعامل كشورها در موضوع آب بوده است، اظهار كرد: مثال های متعددی از منازعات بر سر آب وجود دارد كه موضوع آنها از ایجاد محدودیت بر سر مانع آب های فرامرزی تا آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی را شامل می شود.
عراقچی افزود: اختلافات ارضی و مرزی، چالش های امنیتی و مهاجرت گروه های انسانی ناشی از كم آبی، مسائل اساسی هستند كه با آب و موضوعات مرتبط با آن پیوند دارند. عدم مدیریت پایدار آب، توسعه كشورها را تهدید كرده و ثبات و امنیت منطقه ای و حتی بین المللی را با چالش بزرگی روبرو می كند.
وی ادامه داد: به گواه مدارك و مستندات تاریخی، كشورها در موارد متعددی كه تعداد آن ها بیشتر از جنگ و منازعه است، به همكاری و حل و فصل مسالمت آمیز منازعات بر سر آب اقدام كرده اند. قراردادها، پیمان ها و توافق نامه های متعددی به منظور تقسیم آب رودهای بین المللی و فرامرزی، با مدیریت بر نحوه كشتیرانی و كنترل آلودگی آب های مشترك میان كشورها به امضا رسیده است.
این مقام وزارت امور خارجه یادآور شد: برای امضای برخی از این قراردادها همچون هیرمند میان ایران و افغانستان، یا اروندرود میان ایران و عراق، چندین دهه زمان صرف شده است. نقش این قراردادها و توافق نامه ها در جلوگیری از جنگ و گسترش منازعات، ارزش آن ها را در مقایسه با هزینه ها و امتیازات رد و بدل شده میان كشورها توجیه و اثبات می كند.
عراقچی با بیان اینكه در طول قرن بیستم چندین كنوانسیون میان كشورها برای تنظیم رژیم حقوقی حاكم بر رودخانه ها و آبراه‌های بین المللی تصویب شده است، گفت: نیاز به ابزارهای دیپلماتیك جهت اجرای قواعد و مقررات مذكور موجب شكل گیری دانش وفن دیپلماسی آب در چارچوب سیاست خارجی كشورها شده است.
وی تاكید كرد: مهارت های دیپلماتیك در حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات شامل مذاكره، میانجی گری و مساعی جمیله نقش اساسی در اجرای دیپلماسی آب ایفا می كند. در این میان دیپلماسی آب های فرامرزی با آبراه‌های بین المللی همواره اهمیت بسیاری داشته است.
معاون وزیر امور خارجه تصریح كرد: در زمان حاضر كه جهان با كاهش تدریجی سرانه آب در اثر افزایش تقاضا و تغییرات اقلیمی روبرو است، دیپلماسی آب، ابعاد و گستره‌های جدیدی نیز پیدا كرده است كه یكی از آن ها دیپلماسی آب مجازی ناشی از تجارت آب مجازی است.
عراقچی یادآور شد: تجارت آب مجازی دارای پیچیدگی های بسیاری است. یكی از این پیچیدگی ها به مسائل مرتبط با آب های فرامرزی مربوط می شود. نیل به سیاستی همخوان و مدیریت جمعی در حوضه های آبریز مشترك نكته ای كلیدی است و كشورها در خصوص حوضه های آبریز مشترك گزینه ای جز همكاری ندارند.
وی ادامه داد: نیل به این هدف، تسریع همكاری پایدار و رهایی از مشكلات در گرو تهیه، تدوین و اجرای یك نظام قابل اتكا برای حل و فصل مناقشات می باشد. این امر به نوبه خود بهره مندی از اطلاعات و آمارهای قابل اعتنا و مورد پذیرش همه طرف ها، شناسایی زمینه ها و اقدامات هم افزا در حوزه آب و به ویژه آب مجازی را می طلبد.
معاون وزیر امور خارجه اضافه كرد: چنانچه این حلقه های مرتبط به شكلی زنجیروار و در هم تنیده و در كنار هم فراهم آید، می توان ضمن حل و فصل تنش ها و مناقشات در حوضه های آبریز مشترك و با ایجاد و به كارگیری ساز و كار همكاری های فنی و اقتصادی، توسعه مناسبات تجاری و زیست محیطی را به شیوه ای پویا سامان داد.
عراقچی یادآور شد: پیچیدگی دیگر در تجارت آب مجازی به آسیب پذیری كشورها در وابستگی به واردات مواد غذایی از طرف های خارجی در مقابل سیاست های خودكفایی غذایی باز می گردد كه بیانگر نوعی مباینت میان تجارت آب مجازی و پارادایم خودكفایی است. دغدغه نسبت به وضعیتی كه با نفوذ هژمونیك كشورهای برخوردار از منابع آبی بیشتر در روند شكل گیری تجارت آب مجازی بر كشورهای مواجه با كمبود آب بینجامد.
وی تاكید كرد: در شكل گیری تجارت آب مجازی لازم است حساسیت های سیاسی و اجتماعی مرتبط به دوری از پارادایم ملی خودكفایی را مورد توجه قرار داد.
معاون وزیر امور خارجه اظهار كرد: موفقیت در تجارت آب مجازی از یك سو نیازمند اعتماد و اطمینان طرفین به یكدیگر در یك روند تدریجی و از سوی دیگر نیازمند بهره مندی طرفین از نهادهای با ثبات و حكمرانی خوب آب است. این حكمرانی زمانی می تواند شكل گیرد كه بهبود مدیریت آب و پی گیری مدیریت جامع منابع آب (IWRM-Water Resource Management) به الویت نخست كشورها در سیاستگذاری های كلان خود تبدیل گردد.
عراقچی یادآور شد: این حكمرانی باید قادر باشد اولا سیاست های كشاورزی بر مبنای برخورداری یا عدم برخورداری از منابع آبی ترسیم نماید، ثانیا نگاه اقتصادی به آب و ارزش گذاری آن را نهادینه كند و ثالثا بهره وری بالا و پویا از آب محدود را در چارچوب مرزهای ملی حاكم گرداند.
وی ادامه داد: نكته كلیدی در این میان برخورداری از یك طرح جامعه آمایش سرزمینی، اتكا به منابع آبی كشور، مدیریت جامع منابع آب و پی ریزی علمی شیوه های استفاده مجدد از آب و فاضلاب می باشد. اعلام سال 2017 میلادی از سوی سازمان ملل متحد بعنوان فاضلاب؛ منبع دست نخورده یا پنهان (Waste Water: The Untapped Resource) در این رابطه شایان توجه جدی است.
معاون وزیر امور خارجه اضافه كرد: بهره مندی از رویكرد آب مجازی و پیگیری سیاست امنیت غذایی و مقابله با محدودیت های آبی و اكولوژیكی تنها با مفروض دانستن ثبات و امنیت سیاسی متصور می باشد.
عراقچی خاطرنشان كرد: عدم نیل به توافق منطقه ای جهانی در خصوص تجارت آب مجازی ناظر بر حساسیت های موجود در این بخش است. سیاستگذاران حوزه آب لازم است ضمن توجه اساسی به این امر، غلبه بر معضل فقدان نهادها و زیرساخت های لازم، ابزارهای حقوقی و مالی، توانمندسازی مدیران آب كشور از حیث دانش، مهارت و تجهیزات به هدف نظارت، دسترسی به منابع آب و استفاده بهینه و پایدار از آن را در دستور كار خود قرار دهند.
وی ضمن آرزوی موفقیت برای برگزاركنندگان كنفرانس، اظهار امیدواری كرد این اجلاس بتواند به بهره مندی از نظریات و تجربیات ارزشمند اساتید داخلی و خارجی، موضوع تجارت آب مجازی را از ابعاد نظری علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و افق های جدیدی در نزد اصحاب علم و اجرا در حوزه پایداری منابع آب دركشور بگشاید.
سیام**9314**1429
تنظیم: داود توسلی**انتشار:محسن طاهرزاده