خطبه های نماز جمعه یكی از مهم ترین فعالیت های عبادی محسوب می شود كه خطیب آن این مهم را برای نمازگزاران می خواند. امام رضا(ع) به نقل از پیامبر اكرم(ص) در ارتباط با این امر می فرماید: «از آن رو در روز جمعه، خطبه نهاده شده است كه جمعه دیدارگاه عمومی و هنگام حضور مردم است و وسیله ای برای رهبری جامعه كه آنان را اندرز دهد و به طاعت خدا فراخواند و از گناه بیم دهد و بدانچه برای مصلحت دین و دنیای آنان خواسته است آگاه سازد و آنان را بدانچه از رویدادها و مخاطرات جهان كه سودها و زیان هایی برایشان در بردارد، خبر دهد».
امامان جمعه در این روز باید با بیان آیه ها و روایت های اخلاقی مسیر جامعه را روشن سازند و مردم را به طرف نیكی و مودت سوق دهند. این تربیون تاثیرگذار به عموم ملت تعلق دارد و نباید آن را به یك روش فكری، سیاسی و ... منصوب كرد. در واقع ائمه جمعه بایستی خطبه ها را از جهت گیری های گوناگون دور سازند. این مهم خود را در ارتباط با حوزه سیاست بیش از دیگر مسایل نشان می دهد زیرا بیشتر قشرهای جامعه بر این حوزه حساسیت ویژه ای دارند. برای نمونه در هنگام برگزاری انتخابات گوناگون امامان جمعه بایستی به گونه ای سخن بگویند كه از آن حمایت از نامزد خاصی تعبیر نشود زیرا بدین شكل برخی از مردم دچار ناامیدی و دلسردی می شوند و می پندارند كه ائمه جمعه تنها خود را قایل به بخشی از جامعه می دانند. در واقع باید دانست مسجد و محراب؛ سنگر تنازع های سیاسی نیست بلكه باید از این جایگاه در جهت ایجاد همبستگی و وفاق ملی و مذهبی سود جست.
این موضوع خود را در زمان انتخابات اخیر ریاست جمهوری بیش از پیش نشان داد و واكنش های مختلفی را بر انگیخت كه نشان از توجه ملت ایران به جایگاه امامان جمعه و تاثیر آنها بر جامعه دارد. اهمیت این موضوع سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره ضرورت خودداری امامان جمعه از اظهارات سیاسی و جناحی و تبدیل تریبون نماز جمعه به طرح دیدگاه های سیاستی یك جناح خاص به گفت وگو با «نعمت احمدی» حقوق دان و وكیل دادگستری و حجت الاسلام «رسول منتجب نیا» استاد فقه و حقوق اسلامی و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد بپردازد.
** رسالت مهم امامان جمعه در نماز جمعه
احمدی درباره رسالت و نقش امامان جمعه، گفت: این ائمه به عنوان نماینده مقام معظم رهبری به فعالیت می پردازند كه نمایندگی، مقام و جایگاه ائمه جمعه به صورت كامل تعیین شده است و نباید خارج از حوزه مشخص شده برای آنان باشد. به یقین اگر موضعی جدا از زمینه فعالیت خویش داشته باشند؛ از چارچوب اختیارات خود بیرون می روند. دیگر آنكه خطبه های نماز جمعه جزوی از نماز است كه باید حلاوت، مشروعیت و روحانیت نماز را دارا باشد. به این دلیل در هنگام برپا داشتن نماز جمعه كه جایگاه راز و نیاز با خداوند است، نمی توان سخنان دیگری را بی ارتباط با این حوزه عنوان كرد. در این میان سخنان آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی در طول مدتی كه امامت جمعه را بر عهده داشت نشان از آن دارد كه وی هیچگاه به جز دعوت همگان به وحدت به موضوع های دیگر نمی پرداخت و از تفرقه در میان مسلمانان و ایجاد نا امنی در جامعه جلوگیری می كرد.
منتجب نیا نیز با بیان اینكه امامت جمعه باید از ویژگی های خاصی برخوردار باشد، اظهار داشت: این جایگاه دارای ویژگی خاصی است؛ نماز جمعه پیش از آنكه سیاسی باشد یك عبادت محسوب می شود و خطبه های آن بایستی حكم ركعت های نماز و امامان جمعه و نمازگزاران باید حالت نمازگزار به قصد قربت را داشته باشند و كاری مغایر با نماز انجام ندهند. به یقین تریبون نماز جمعه وابسته به ولایت فقیه و امام جمعه منصوب رهبری و نظام اسلامی است. این جایگاه چارچوب خاصی را به خود می طلبد كه منافع و مصالح حكومت باید در آن لحاظ و سخنی بیان شود كه سبب وهن و تضعیف نظام نشود.
با توجه به عصر ارتباطات و انتقال سریع خبرها با استفاده از تریبون های نماز جمعه می توان به آگاه سازی پرداخت. خطبه های نماز جمعه در برخی از شهرها چون تهران و مركزهای استان ها از صدا و سیما پخش می شود و دیگر رسانه ها آن را منتشر می كنند. در واقع سخن گفتن در این جایگاه به معنای سخن گفتن با دنیا است و مخاطب آن جهانیان هستند. پس بایستی به تاثیر خطبه های نماز جمعه آگاه بود.
** پرهیز از موضع گیری های سیاسی در نماز جمعه
احمدی با بیان اینكه تریبون نماز جمعه نمی تواند از نظر شرعی و قانونی مكانی برای طرح دیدگاه های سیاسی باشد، تصریح كرد: از نظر شرعی خطبه ها جزو نماز هستند و پذیرفته نمی شود كه در آن تفرقه ایجاد شود. ائمه جمعه باید همچون رهبر معظم انقلاب كه دارای جایگاهی فراجناحی هستند، سخن بگویند و از هرگونه موضع گیری سیاسی و جناحی بپرهیزند زیرا از نظر شرعی در نزد خداوند پاسخگو هستند.
این حقوقدان با اشاره به یكی از انتخابات سال های گذشته، یادآور شد: در آن زمان بیانات مقام معظم رهبری فصل الخطاب دانسته شد. ایشان در آن هنگامه فرمودند: «مردم اطمینان دارند؛ اما برخی از طرفداران نامزدها هم اطمینان داشته باشند كه جمهوری اسلامی اهل خیانت در آراء مردم نیست. ساز و كارهای قانونی انتخابات در كشور ما اجازه تقلب نمی دهد. این را هر كسی كه دست اندركار مسایل انتخابات هست و از مسایل انتخابات آگاه است، تصدیق می كند».
بنابراین با اتكا به چنین سخنان گوهرباری باید ائمه در نماز جمعه حضور یابند و از پرداختن به مسایل سیاسی بپرهیزند. با توجه به اینكه آیت الله احمد جنتی دبیر شورای نگهبان نیز در رسانه ها اعلام كرده كه اصل انتخابات درست برگزار شده و تنها تخلفاتی جزیی صورت گرفته است؛ پس نباید در این زمینه سخن دیگری در نماز جمعه مطرح شود.
منتجب نیا با بیان اینكه تریبون های نماز جمعه باید فراجناحی باشد، گفت: به لحاظ اینكه امامان جمعه مستقیم و غیرمستقیم منصوب رهبری در مركزهای استان ها و تریبون های نماز جمعه هستند و ایشان جناحی حركت نمی كنند، پس نماز جمعه و سخنان خطیبان آن نیز به یقین باید فراجناحی باشد و نباید از این مهم در جهت و علیه منافع یك حزب و جناح خاص استفاده كرد. تذكرها باید فراجناحی و به صورت ناصحانه صورت بگیرد. همچنین باید حرف ها منطقی، مستدل، قابل دفاع باشد اگر در نماز جمعه سخنی بیان شود كه استهزاء آن جایگاه و مقام را به همراه آورد؛ توهین به عبادت و نماز اجتماعی است بنابراین ائمه جمعه باید سخن هایی بگویند كه به صورت كامل مستدل و مستند باشد و بی پایه زده نشود و در زمینه مسایل سیاسی هر چه شنیدند نباید در آنجا بیان كنند و در مسایل دینی و اجتماعی نیز باید با دانشمندان و صاحب نظران مشورت كنند كه آیا این سخن صحیح است و از نظر فقهی، اخلاقی و جامعه شناسی می توان روی آن حساب باز كرد. درباره اهمیت جایگاه امامان جمعه و خطبه های آنان امام علی(ع) می فرماید: «شما را به تقوای الهی و نظم در كارهایتان توصیه می كنم». یعنی امام جمعه باید سمبل تقوا، الگوی پاكدامنی، راستی، صداقت و بی غرضی باشد و از دروغ، غیبت، تهمت و توهینی بپرهیزد تا جایگاه وعظ و خطابه و دعوت به تقوا را زیر سوال نبرد.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینكه ائمه جمعه باید در نماز جمعه بسیاری از موارد اخلاقی را رعایت كنند، اظهار داشت: آنان در یك حزب نیستند، در یك جناح نمی گنجند، تمامی دنیا سخن می گویند. به همین دلیل بایستی بر رعایت اخلاق و حفظ شان این جایگاه بكوشند. البته دایره اختیار هر فردی محدود است و نمی تواند به هر شخصی معترض شود یا از آن حمایت كند. دخالت كردن افراد و مسوولان در امور یكدیگر امری بسیار ناپسند به شمار می رود. به همین دلیل یكی از افتخارهای كشور تفكیك وظایف قوای سه گانه در قانون اساسی محسوب می شود و یك قوه نمی تواند در فعالیت قوه دیگر دخالت كند زیرا اختیاراتش محدود است. بر این پایه ائمه جمعه نمی توانند در امور دولت، فرمانداران و استانداران دخالت كنند و اگر چنانچه در نماز جمعه سخنانی را بیان دارند كه سبب تهمت، افترا و توهین به افراد شود؛ مردم نسبت به همه چیز بدبین می شوند، آنان جایگاه و شان بسیار بالایی دارند و باید این مقام را حفظ كنند. همچنین شورای سیاست گذاری ائمه جمعه بایستی نسبت به این مسایل با دقت برخورد كند و اجازه ندهد در نماز جمعه سخنانی كه خارج از حوزه كاری آنان است، مطرح شود.
** كاربرد واژه حلال و حرام در انتخابات
احمدی با بیان اینكه شرع هرگز اجازه نمی دهد تا رای مردم را در هر جایگاهی حلال و حرام معرفی كنند، بیان كرد: رای حق الناس است و نباید در این زمینه از جایگاهی كه برای آن فرد تعریف شده گذشت و در امر انتخابات دخالت كرد. 29 اردیبهشت 1396 خورشیدی حركت مقدس و زیبایی به وسیله مردم ایران رقم خورد. این حماسه ملی را نباید زیر سوال برد زیرا این امر گناه است. البته این واژه را برای نخستین بار یكی از نامزدها در طول برگزاری رقابت انتخابات بازگو كرد و گفت كه به دنبال رای حلال است. نباید درباره رای مردم از واژه حلال و حرام كه جنبه شرعی دارد، سخن گفت. تنها شارع می تواند به مساله ای حلال یا حرام بگوید و به جز شارع، فردی حق ندارد به عملكرد دیگران عنوان های مذهبی مثبت و منفی دهد. قداست افراد، به عملكرد آنان است. از نظر درونی اگر شكستی صورت گرفته در انتخابات نباید به آن وجهه مذهبی دهند و این امر پسندیده نیست. رای مردم در این انتخابات با خلوص داده شده و بیان این جمله ها در اجتماع ناپسند است.
منتجب نیا نیز در این زمینه افزود: هنگامی كه در نماز جمعه بحث هایی سیاسی مطرح می شود و رای مردم همیشه در صحنه را كه آگاهانه به پای صندوق های رای می آیند، به حلال و حرام تقسیم می كنند و برپایه انگیزه های جناحی به قضاوت مردم می پردازند، آراء مردم زیر سوال می رود و انتخابات را مخدوش می كنند، بدین شكل جامعه نسبت به آنان بدبین می شوند و در نتیجه نماز جمعه منحصر به قشری بسیار محدود با ذهنیتی خاص خواهد شد. در مجموع به زیان كلیت نظام است و تاثیر منفی در دنیا خواهد داشت و جهانیان قضاوت می كنند.
** ضرورت فراجناحی بودن ائمه جمعه
احمدی با تاكید بر این كه امامان جمعه هرگز نباید درگیر جناح های مختلف شوند، یادآور شد: آنان باید به این جایگاه احترام بگذارند. دولت بایستی در برابر انتقادها به صورت كامل سكوت كند. راهكار تایید و رد انتخابات باید به وسیله نهادی دیگر از راه قانونی صورت پذیرد و در برابر افرادی كه به موضوع گیری نتیجه انتخابات پرداخته اند، سكوت بهترین گزینه به شمار می روند زیرا سرشار از ناگفته ها است.
منتجب نیا نیز در پایان درباره واكنش دولت دوازدهم به این موضع گیری ها گفت: دولت اختیارهای محدودی دارد و در برخورد با منتقدان از سیاست نرمی استفاده می كند كه البته در این شرایط باید به شورای سیاستگذاری شكایت شود و و به دولت حق داد تا با آن گوینده برخورد كند زیرا این امكان وجود دارد تا این مهم، ایجاد هرج و مرج در كشور و اختلاف و كشمكش در نظام را به دنبال داشته باشد. بهتر اینكه ائمه جمعه حرمت نماز جمعه را حفظ كنند، آگاه باشند تا موازین شرعی و اخلاقی را در این تریبون به كار برند، نماد فقه و اخلاق الهی قرار گیرند و به مردم درس بیاموزند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار:فاطمه مهدوی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9128**2002**9131
تهران- ایرنا- نماز جمعه به عنوان ركن مهم دین اسلام از جایگاهی ویژه در نظام اسلامی برخوردار است، بنابراین ضرورت دارد كه خطیبان و متولیان برگزاركننده با اتخاذ رویكردهایی فراجناحی قداست این مهم را پاس بدارند تا در پرتو معنویت حاكم بر آن وحدت و همبستگی جامعه حفظ شود.