میزگرد ایرنا/ معروف‌های مطرود و منكرهای محبوب!

'مردان و زنان با ایمان، دوستان یكدیگرند كه به كارهای پسندیده وا می‌دارند و از كارهای ناپسند باز می‌دارند'؛‌ این توصیف قرآن كریم از جامعه اسلامی و مومنان است.(سوره توبه آیه 71)
ده ها آیه دیگر در باره اهمیت عمل به فریضه امر به معروف و نهی از منكر در قرآن وجود دارد، طوری كه می توان كتاب الهی را مجموعه‌ای از امر به معروف‌ها و نهی از منكرها دانست.
جایگاه این 2 واجب دینی در اسلام تا جایی است كه امام حسین (ع) هدف اصلی قیام خویش را امر به معروف و نهی از منكر و اصلاح جامعه می داند و امام باقر (ع) انجام واجبات، عدالت اجتماعی، سازندگی، استواری نظام و امنیت را بخشی از اثرات این اصل دینی برشمرده است.
به همین دلیل است كه امر به معروف و نهی از منكر به یكی از اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی هم تبدیل شده است؛ در اصل هشتم قانون اساسی آمده است كه 'در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منكر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یكدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت'.
پژوهش ها و استدلالهای علمی و منطقی هم گواهی می دهد كه اثرات مثبت عمل به امر به معروف و نهی از منكر بسیار زیاد و گاه شگفت آور است؛ از هم‌افزایی در خانواده و ایجاد نشاط در جامعه گرفته تا ارتقای سلامت اداری و پیشگیری از وقوع جرم و آسیب های اجتماعی.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مركز كرمانشاه برای بررسی وضعیت فعلی اجرای امر به معروف و نهی از منكر در جامعه و راهكارهای بهبود شرایط به سراغ حشمت الله درویشی پور عضو ستاد احیای امر به معروف و نهی از منكر استان كرمانشاه، حجت الاسلام هادی كماسی مشاور فرهنگی و اجتماعی شهرداری كرمانشاه و دیگر عضو ستاد احیای امر به معروف استان و حسن حیدری فر، استاد دانشگاه و پژوهشگر دینی رفته است. مشروح این میزگرد را در ادامه بخوانید:

**چرا بر اهمیت اصل دینی امر به معروف و نهی از منكر تاكید می شود؟
حجت الاسلام هادی كماسی: در ابتدا برای روشن شدن بحث لازم است كه یك تعریف دقیق از معروف و منكر ارائه شود زیرا هر كسی از دید خود معروف و منكر را در نظر می‌گیرد. معروف در لغت به معنی شناخته شده و منكر به معنی ناشناخته است اما در اصطلاح، معروف آن است كه خوب بودنش از نظر شارع مقدس و عقل پذیرفته شده باشد و منكر هم نقطه مقابل آن است.
آیات و روایات فراوانی در مورد اهمیت امر به معروف و نهی از منكر وجود دارد و به فرموده پیامبر اكرم (ص) اگر مردم به این اصل عمل كنند همواره در خیر و نیكی خواهند بود اما اگر چنین نكنند بعضی از آنها بر بعضی دیگر مسلط می شوند در حالی كه نه در زمین و نه در آسمان یار و یاوری ندارند.
به تعبیر دیگر ممكن است حكومتی بر سر كار بیاید كه پیامدهای آن آنقدر برای مردم سخت باشد كه هیچ یار و یاوری هم برای آنها وجود نداشته باشد.

**به نظر شما اكنون بزرگترین معروف چیست؟
كماسی: به نظر من مهمترین معروف موجود قرآن كریم است كه هر جا بدان عمل شود، پیامدهای مثبتش را چشیده ایم و معروف دیگر قانون است كه تاثیرات آن قابل انكار نیست. همچنین هر آنچه در احادیث و روایات به خوبی بیان شده است.
حشمت الله درویشی پور: بزرگترین معروفی كه هم اكنون مطرود و متروك است، متاسفانه همین اصل امر به معروف و نهی از منكر است. سایر احكام دینی در مقایسه با امر به معروف و نهی از منكر همانند قطره در برابر اقیانوس است زیرا اگر این اصل مهم در جامعه به فرهنگ تبدیل و اجرا نشود حیات جامعه و نظام، آرامش، امنیت و دین مردم به خطر خواهد افتاد.
حیدری فر: بالاترین و مهمترین معروف در شرایط كنونی حفظ حكومت اسلامی است و لازمه این كار هم اجرای اصل امر به معروف و نهی از منكر است كه متاسفانه اكنون تقریباً تعطیل شده است.

** عمل به امر به معروف و نهی از منكر وظیفه كیست؟
درویشی پور: اصل امر به معروف و نهی از منكر یك واجب كفایی است با این حال زمانی كه كسی برای اجرای آن پیشقدم نمی‌شود این وظیفه بر دوش همه آحاد مردم است اما اگر حتی برای اجرای آن گروهی پیش قدم شدند سایر مردم تنها وظیفه حمایت از اجرای این اصل را بر عهده دارند.
كماسی: باید این نكته را هم در نظر داشت كه امر به معروف و نهی از منكر حزبی و جناحی نیست و به گروه خاصی تعلق ندارد گرچه در قرآن تاكید شده یك گروه این كار را انجام دهند اما اگر همه به عنوان یك بسیج عمومی برای عمل به امر به معروف و نهی از منكر اقدام كنند آن مدینه فاضله ای كه دنبال آن هستیم ایجاد خواهد شد. در غیر اینصورت با جامعه و فضایی روبرو خواهیم شد كه آثار زیانبار آن جبران پذیر نیست لذا همه مردم باید نسبت به این اصل احساس وظیفه و تكلیف كنند و برای ترویج و تقویت معروفات و ترك منكرات پیشقدم شوند.
كسانی كه اقدام به امر به معروف و نهی از منكر می‌كنند در مرحله اول خود باید عامل به آن موضوع باشند. نكته دوم این است كه این كار باید برای رضای خدا و با نیت الهی انجام شود در غیر این صورت تاثیر لازم را نخواهد داشت. علاوه بر این آمر به معروف باید اطلاعات دینی كاملی داشته باشد و از مهارت كافی، لحن مناسب، تواضع و سعه صدر برخوردار باشد و ضمن در نظر گرفتن شرایط زمانی و مكانی، نسبت به دیگران احساس برتری و حسادت نكند. ضمن اینكه آمر به معروف باید یك محبوبیت و مقبولیتی داشته باشد كه سخنانش موثر افتد.

** وضعیت كنونی جامعه از نظر اجرای امر به معروف و نهی از منكر مطلوب است؟
كماسی: متاسفانه اكنون بسیاری از ماها به جای اینكه در خدمت دین باشیم دین را به خدمت خود در می آوریم كه این یك آسیب بسیار خطرناك است. پیامبر اكرم فرموده اند وای به روزی كه معروف منكر و منكر معروف شود. متاسفانه امروزه به دلیل اینكه نسبت به امر به معروف و نهی از منكر كم‌توجهی شده بسیاری از معروف ها ارزش خود را از دست داده اند و حتی برخی منكرات آنقدر تكرار شده كه بسیاری آن را به عنوان معروف می‌شناسند. به عنوان نمونه در بعضی موارد اگر كسی هم اقدام به تذكر و نهی از منكری بكند ممكن است مورد تمسخر هم قرار گیرد.
درویشی پور: متاسفانه با وجود اینكه این اصل مهم در قانون اساسی جمهوری اسلامی هم به صراحت قید و در سه بخش وظیفه مردم نسبت به مردم، مردم نسبت به دولت و دولت نسبت به مردم قید شده است اما همچنان در جامعه مطرود و متروك است و برخی از معروف ها حتی تبدیل به منكر شده اند.
بسیاری ها حتی رویشان نمی‌شود كه امر به معروف و نهی از منكر كنند و عده ای از كسانی هم كه به این اصل عمل می‌كنند گاهی با اعتراض و گلایه‌های سایرین مواجه می شوند كه چرا شما این كار را انجام دادید؟
یك مثال ساده آن كه شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد این است كه زمانی كه با نان نامرغوب در یك نانوایی مواجه می شوید اگر به نانوا در باره كیفیت نان تذكر دهید ممكن است ناگهان یك نفر از داخل صف وارد بحث ‌شود و بگوید اگر شما این نان را نمی‌خواهی من آن را می برم. در واقع معنی دیگر این حركت این است كه نهی از منكر شما اشتباه است و من آن را قبول ندارم.

**چه اتفاقاتی افتاده كه جامعه به اینجا رسیده است و به اصل مهم امر به معروف و نهی از منكر عمل نمی شود یا دست‌كم وقتی از این اصل صحبت می‌شود تنها چند معروف یا منكر خاص به ذهن‌ها خطور می‌كند؟
حیدری فر: به اعتقاد اهل قلم، تحقیق، تحلیل و تبیین این مساله چند بعدی است و به عوامل متعددی بستگی دارد. به نظر بنده چند علت مهم برای این موضوع وجود دارد كه مهمترین آنها اعتقاد نداشتن عملی برخی دولتمردان و مسئولان كشور به امر به معروف و نهی از منكر است.
علت مهم دیگری كه سبب ایجاد وضعیت نامطلوب كنونی شده این است كه امر به معروف و نهی از منكر یك مطالبه عمومی نیست و تا زمانی كه تبدیل به یك مطالبه فراگیر در سطح جامعه نشود و مردم به این باور نرسند كه اسلامی بودن جامعه به احیای این اصل بسته است، نمی‌توان توقع داشت كه درخت به زمین افتاده امر به معروف و نهی از منكر دوباره استوار و سرسبز شود.
اما علت اینكه امر به معروف و نهی از منكر به مطالبه عمومی تبدیل نشده این است كه عموم مردم نفعی در اجرای این اصل برای خود نمی بینند حال آنكه واقعیت اینگونه نیست.
دلیل دیگر این است كه اجرای این اصل یك متولی متعهد، مقتدر و دلسوز ندارد. در كشور حدود 10 یا 11 نهاد مسئول اجرای اصل به معروف و نهی از منكر هستند اما در عمل نمی توان از هیچ یك از این نهادها مطالبه كرد كه برای اجرای این اصل چه كرده اید زیرا هر یك از آنان دهها مانع را به عنوان مشكلات پیش روی خود عنوان و از زیر بار مسئولیت شانه خالی می كنند.
در حالی كه باید بتوان یك متولی اصلی را پیدا و از او مطالبه و تقاضای پاسخگویی كرد و پرسید برای اجرای این اصل مهم كه خون هزاران شهید به پای آن ریخته شده، چه كاری انجام داده و چرا وضعیت فعلی اینگونه است.
غلبه فرهنگ بی غیرتی و بی تفاوتی، ضعف شناخت نسبت به اصول اعتقادات و ضروریات دین عموم مردم، ضعف دینی، ترس از خطرات و آسیب های احتمالی، ناامیدی در تاثیر، خجالت، حیا و رودربایستی و نداشتن مهارت كافی از دیگر آسیب ها و موانعی است كه امر به معروف و نهی از منكر را زمین زده است.
درویشی پور: یكی از دلایل ایجاد این وضعیت این است كه امر به معروف و نهی از منكر تبدیل به یك فرهنگ عمومی و نهادینه نشده است. باید صاحبان منصب، منبر، اساتید دانشگاه و نخبگان در این زمینه بیشتر تلاش كنند و شناخت و معرفت لازم را به مردم بدهند.
دوری و نزدیكی به روحانیت آگاه و زمان شناس همواره یكی از علت عدم شناخت و آگاهی مردم نسبت به اصول و ضروریات دین بوده است. هر جایی كه روحانیت آگاه حضور داشته مردم با آگاهی نسبت به اصول دینی بزرگ شده اند.
یكی از دلایل ترك اصل مهم امر به معروف و نهی از منكر در تضعیف اعتقادات، باورها و بینش های دینی و اسلامی جوانان است. راه حل این مشكل هم این است كه همه ما از خود و خودسازی شروع كنیم. وقتی پدر و مادر یك خانواده به اصول اساسی دین اهمیت نمی دهند چه انتظاری از فرزندان و جوانان آن خانواده وجود دارد. یك سوال ساده دیگر هم این است كه مدارس و دانشگاه‌ها چقدر توانسته اند اعتقادات و باورهای دینی دانش آموزان و دانشجویان را بالا ببرند و یك جوان معمولی وقتی دانش آموخته می شود آیا می تواند با اطمینان بگوید كه طی دوران تحصیل اعتقادات دینی اش افزایش یافته است.

**چرا جوانان كمتر پذیرای توصیه های خیرخواهانه و نهی از منكر هستند؟
درویشی پور: وقتی جوان جامعه در گیرودار اساسی ترین و ضروری ترین نیازهای خود گرفتار است، چگونه ظرفیت پذیرش امر به معروف و نهی از منكر را خواهد داشت. شما اگر دست یك جوان بیكار را بگیرید و به او كار و شغل بدهید، سپس او را امر به معروف و نهی از منكر كنید، با جان و دل از شما خواهد پذیرفت زیرا اطمینان پیدا می‌كند كه تذكر و توصیه شما از سر دلسوزی و نگرانی برای آینده اوست.
ما نتوانسته ایم كه جوانان را جذب كنیم، برای آنها فرهنگ سازی كنیم یا با ارتباط موثر آنان آنها را جذب دین و عامل به آن كنیم؛ نتیجه این وضعیت میدان یافتن مراجع نامعتبر و منحرف برای ارائه سبك ها و الگوهای غلط زندگی به جوانان شده است در حالی كه اگر یك فرهنگ سازی و تبلیغ موثر از همان ابتدا برای فرزندان ما صورت می‌گرفت مقاومت كنونی آنها در برابر پذیرش توصیه به معروف و نهی از منكر وجود نداشت. نمونه این كار را می توان در فرهنگ ‌سازی برای ترویج استفاده از كمربند ایمنی در خودروها دید.

** قانون اساسی اجرای امر به معروف و نهی از منكر را به سه بخش تقسیم كرده است. یعنی 'وظیفه مردم نسبت به مردم، مردم نسبت به دولت و دولت نسبت به مردم'. از نظر شما كدام یك از این موارد اهمیت و اولویت بیشتری برای اجرا و پیگیری دارد و چرا؟
كماسی: بخش وظیفه مردم نسبت به دولت تا مرحله اجرا فاصله بسیار زیادی دارد و این سوال اساسی مطرح است كه آیا اگر مسئولی از سوی مردم امر به معروف و نهی از منكر شود، آن را خواهد پذیرفت؟
به عنوان نمونه اگر یك كارمند اداری نسبت به كار اشتباه مدیر ارشد خود تذكر دهد به احتمال زیاد از بسیاری از حقوق و امتیازات و حتی ممكن است از كار خود محروم شود.
ضمن اینكه زیرساخت ها و ابزار لازم برای امر به معروف و نهی از منكر دولتمردان توسط مردم وجود ندارد یا دست‌ كم فراهم نیست البته با رونق گرفتن فضای مجازی در سال‌های اخیر نظارت عمومی جامعه بر مسئولان اندكی بهبود یافته است.

** برای جان بخشیدن به اصل امر به معروف و نهی از منكر در جامعه چه باید كرد و چه راهكارهایی وجود دارد؟
كماسی: به نظرم باید از همان ابتدا كودكان جامعه در مدارس انتقادپذیر و انتقاد كننده بار بیایند زیرا همان ها هستند كه بعدها مدیر، مسئول و وزیر جامعه خواهند شد.
علاوه بر این اگر این اصل به یك مطالبه عمومی تبدیل شود می‌توانیم گام‌های موثری برداریم.
همچنین اگر خود دولت عامل به معروف ها و پرهیز كننده از منكرات باشد، به طور قطع مردم هم توصیه ها و دیدگاه‌های مدیران را خواهند پذیرفت و یك اعتماد و رابطه دو طرفه شكل خواهد گرفت اما اگر مسئولان به امر به معروف و نهی از منكر بی‌توجه باشند به اعتقاد من توصیه های آنان نتیجه عكس خواهد داد.

حیدری فر: مهم ترین و ضروری ترین كار این است كه ابتدا یك مطالبه عمومی برای اجرای این اصل دینی ایجاد شود سپس باید تصمیم گرفت كه برای عمل چه كار كرد. برای ایجاد مطالبه عمومی هم باید مسئولان، رسانه‌ها، نخبگان، مراكز فرهنگی و... پای كار بیایند. در این زمینه پیشنهاد من این است كه جمعی از نخبگان و بزرگان پیشنهاد كنند كه سالی به نام سال احیای امر به معروف و نهی از منكر نامگذاری شود.
زیرا اكنون مسائل اقتصادی و معیشتی آنقدر برجسته شده كه موضوعات مهم فرهنگی كاملاً به حاشیه رفته است. هرچند موضوعات اقتصادی مهم و رسیدگی به آن ضروری است اما نباید این كار به معنی فراموشی و بی توجهی به مسائل فرهنگی باشد.
تلاش برای تقویت و تحكیم و باور دینی مردم راهكار دیگری كه باید مورد توجه قرار گیرد. اكنون مشخص نیست كه متولی این كار در كشور كیست زیرا هیچ كسی نمی‌تواند سر خود را با افتخار بالا بگیرد و بگوید كه وضعیت دینداری مردم مطلوب است. در نتیجه باید سهم هر یك از نهادها و بخش‌های مختلف جامعه از خانواده تا مدارس و دانشگاه و روحانیت در تحكیم و تقویت پایه های دینی مردم مشخص و از آنها مطالبه‌گری شود.
نكته مهم دیگر این است كه دولت باید امر به معروف و نهی از منكر را از خود شروع كند.
ما برای ورزش جامعه سازمان و وزارتخانه داریم اما برای امر به معروف و نهی از منكر حتی یك كمیته با اختیارات حداقلی وجود ندارد در حالی كه نهادهای مختلفی در جامعه در این باره مسئول هستند و به صورت جزیره‌ای و موازی در حال فعالیتند در حالی كه اگر همه آنها را كنار هم جمع كنیم، اختیارات و توان آنها از یك وزارتخانه هم بیشتر خواهد شد.
باید یك نهاد با اختیارات و بودجه كافی و نیروهای مجرب تحت مدیریت یك مرجع تقلید یا دست كم یك مجتهد به صورت جدی كار را كلید بزند و بیشتر به صورت هماهنگ كننده و برنامه ریز بین نهادهای فرهنگی كشور عمل كند.
همچنین می توان از ایجاد پشتوانه قوی اجرایی برای برخورد با منكرات با رعایت اولویت ها و به صورت تدریجی به عنوان دیگر راهكار احیای امر به معروف و نهی از منكر نام برد.

درویشی پور: اصولاً برای امر به معروف و نهی از منكر پیش شرط های زیادی لازم است كه مهمترین آن ها داشتن صداقت در بیان و عمل است. اگر با هدف حفظ و كسب منافع اقدام به امر معروف و نهی از منكر كنیم، كار من در جامعه پذیرفته شده و موثر نیست.
نكته دوم وجود و ظرفیت پذیرش انتقاد در جامعه به ویژه در بین مسئولان است. مواردی بوده كه یك كارمند ساده به دلیل انتقاد از مدیر مافوق خود از كار بركنار شده است. در حالی كه حتی اگر مدیر ظرفیت پذیرش نقد و امر به معروف را نداشته باشد، باید قانون حامی آمر به معروف باشد.

** در كنار این راهكارهای كلی و اساسی به نظر می رسد می توان گام های كوچكتری را هم بدون نیاز به كمك و تصمیم نهادهای مسئول برداشت.
كماسی: به باور من اگر یك وزارتخانه هم برای احیای امر به معروف و نهی از منكر تشكیل شود یا یك سال به عنوان این اصل دینی نامگذاری شود اما نگاه و عمل مسئولان همین باشد و هیچ فرهنگ سازی صورت نگیرد، راه به جایی نخواهیم برد.
به نظر من باید از ابتدا كار را شروع كرد یعنی از خانواده و آموزش و پرورش. به عنوان نمونه در گذشته به فرزندانمان آموزش می‌دادیم كه 'دیوار موش دارد و موش هم گوش دارد' در حالی كه می‌توانستیم به جای این جمله اشتباه بگوییم 'مواظب باشید فرشته ها در حال نوشتن هستند.' به طور قطع تاثیر این جمله و آموزش های مشابه آن به مراتب بهتر بود.
من معتقدم هر كسی به داشته های اطلاعات دینی خود عمل كند، بسیاری از مشكلات رفع و نواقص اصلاح خواهد شد. اگر آحاد مردم كار را از خود شروع نكنند وضعیت فعلی هیچ تغییری نخواهد كرد.

حیدری فر: من هم معتقدم كه باید از خانواده شروع كرد و همه ما هر آنچه را كه از احكام دینی می‌دانیم شروع به اجرا كنیم. هر كسی ابتدا از خودش سپس فرزندان و خانواده اش و اگر نفوذ كلام و جایگاه اجتماعی بیشتری داشت، از اقوام، دوستان، نزدیكان و همكارانش شروع كند و احیای امر به معروف نهی از منكر را كلید بزند. اگر جایگاه اجتماعی، محبوبیت، مقبولیت و توان فرد بیش از اینها بود می‌تواند محدوده اجرای این اصل دینی را گسترش دهد و افراد بیشتری را دعوت به كار خیر كند و از كار ناپسند باز دارد.

درویشی پور: هنوز كه هنوز است وقتی صحبت از امر به معروف و نهی از منكر پیش می‌آید، تصور و فكر برخی به بگیر و ببند و چوب و چماق می‌رود. در واقع این اصل دینی هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نكرده است زیرا این اصل یك اصل كاملاً فرهنگی، خداپسندانه و خیرخواهانه است و انسان اگر كسی را دوست داشته باشد، او را امر به معروف و نهی از منكر می‌كند.
در مجموع باید این نكته را مد نظر داشت كه اثرات كار فرهنگی بسیار بیشتر و سریعتر از سایر روشهاست و گاهی اثر یك كلیپ حرفه ای كوتاه درباره حجاب و عفاف، به مراتب از دهها جلسه سخنرانی و همایش بیشتر و ماندگارتر است.
7444/8066 خبرنگار:عبدالله الماسی ** انتشار دهنده:علی مولوی