پیشرفت زندگی صنعتی و رشد جمعیت، باعث افزایش مصرف آب و به وجود آمدن بحران در بیشتر كشورهای جهان شده است. از این رو صرفه جویی در مصرف، یكی از اصلی ترین دغدغه كشورها برای دوری از خطر كمبود آب است كه باید با استفاده بهینه و مدیریت مصرف با این پدیده مبارزه كنند. هر چند كمبود آب یكی از عوامل محدود كننده توسعه فعالیت های اقتصادی در دهه های آینده به شمار می رود.
كمبود ریزش های جوی باعث شده تا ایران به یكی از كشورهای نیمه خشك تبدیل شود كه رشد جمعیت و كاهش سرانه آب، توسعه بخش های كشاورزی و صنعت و ... دست اندركاران بخش آب را بر آن داشته تا برای كنترل مصرف و استفاده بهینه چاره اندیشی كنند. البته در كنار كارهای عملیاتی، فرهنگ سازی برای استفاده از الگوی صحیح مصرف می تواند نقش مهم و تاثیرگذاری داشته باشد.
استفاده مطلوب از آب در ایران هنوز به شكل یك فرهنگ جایگاه خود را در میان افراد جامعه پیدا نكرده است هر چند اقدام هایی كه برای تأمین آب انجام شده بیشتر ناظر بر مدیریت تولید و عرضه آب بوده و اصلاح الگوی مصرف در جایگاه پایین تری قرار دارد. از این رو باید فرهنگ الگوی صحیح مصرف در جامعه ترویج شود كه این مهم با برنامه ریزی و همكاری تمام نهادها و مردم امكان پذیر خواهد بود.
با توجه به اهمیت مقوله آب و لزوم فرهنگ سازی درباره مصرف بهینه آن پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت وگو با «مهدی میرزایی» كارشناس حوزه آب و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد پرداخته است.
**ارتباط میزان مصرف سرانه با فرهنگ مصرف آب
میرزایی با اشاره به بحران آب گفت: این مساله به امروز یا آینده مربوط نیست بلكه ما سال ها است كه با بحران آب روبرو هستیم اما به سبب كم بودن و پراكندگی جمعیت این موضوع به این صورت آشكار نبود هر چند نحوه مصرف هم نقش مهمی در پدید آمدن بحران ایفا می كند.
این كارشناس حوزه آب در ادامه اظهار داشت: میزان مصرف آب در كشورهای مختلف متفاوت است و كشورهای توسعه یافته در بخش شرب آب میزان سرانه مصرفی بسیار پایین تر از ایران دارند. البته این امر به فرهنگ مصرف و موقعیت مكانی ارتباط دارد. برای نمونه درجه آب و هوای ایران را نمی توان با كشوری مانند سوئد مقایسه كرد به همین سبب ممكن است در ایران مصرف آب شرب بسیار بالاتر از سوئد باشد در صورتی كه فرهنگ صحیح مصرف می تواند مقدار مصرف را كاهش دهد.
بیشترین مصرف آب ایران در بخش كشاورزی است؛ یعنی چیزی میان 80 تا 90 درصد كل آب مصرفی برای بخش كشاورزی استفاده می شود كه این رقم تفاوت بسیار زیادی با دیگر كشورها ندارد زیرا این نوع مصرف را باید با توجه به شرایط جغرافیایی و نحوه استفاده از تكنولوژی مقایسه كرد.
**فرهنگ سازی برای مدیریت آب از تامین تا مصرف
وی درباره تفاوت میزان مصرفی آب در ایران و دیگر كشورها بیان داشت: چیزی كه تفاوت های مصرف آب در ایران با كشورهای توسعه یافته را نشان می دهد حد فاصل میان مصرف كننده و تامین كننده است؛ یعنی مقدار آبی كه برای یك شهر تامین می شود با مقدار آبی كه شهروندان مصرف می كنند یكسان نیست و در این میان مقداری از آن به سبب پرداخت نكردن آب بها، دزدی از شبكه و ... هدر می رود كه این مقدار باعث بیشتر شدن مصرف آب و در نتیجه تامین آب بیشتر می شود.
میرزایی توضیح داد: در بخش كشاورزی هم این اتفاق می افتد؛ یعنی چیزی حدود 35 تا 40 درصد از آبی كه برای این بخش تامین می شود به سبب استفاده نادرست یا سیستم ناكارآمد به هدر می رود و به همین دلیل یا آب كافی به دست مصرف كننده نمی رسد و یا اینكه بیش از حد مصرف تامین می شود و كشاورز از روش غرق آب كردن زمین استفاده می كند كه در این شیوه هیچ وسیله ای برای كنترل آب وجود ندارد و آب زیادی هدر می رود به همین میزان تعیین كننده تفاوت مصرفی ایران با كشورهای توسعه یافته است. بنابراین به لحاظ مصرف مشكل چندانی وجود ندارد و می توان آن را حل كرد اما در زمینه مدیریت یا تامین آب معضل هایی وجود دارد كه باید فرهنگ مصرف را در كشور نهادینه كرد زیرا با این كار می توان از مقدار آبی كه در جریان تامین تا مصرف هدر می رود جلوگیری كرد.
**نقش نهادهای آموزشی در فرهنگ سازی مصرف آب
این كارشناس حوزه آب نقش نهادهای آموزشی را در یادگیری و فرهنگ سازی افراد بسیار مهم و تاثیرگذار دانست و اظهار داشت: افراد از كودكی با نهادهای آموزشی همچون مدرسه ها ارتباط پیدا می كنند و این نهادهای می توانند بسیاری از رفتارهای آنها را تغییر یا رفتارهای جدیدی به آنها آموزش دهند كه یكی از اینگونه رفتارها شیوه صحیح مصرف آب است كه باید از همان دوران كودكی و به صورت پایه ای انجام پذیرد زیرا حركت های رفتاری چیزی نیست كه بتوان در دوران بزرگ سالی آموزش داد یا رفتاری جدیدی را جایگزین آن كرد و بسیار سخت اتفاق می افتد. برای نمونه شخصی كه هنگام استفاده از حمام آب زیادی مصرف می كند ممكن است كه بخواهد این رفتار خود را ترك كند اما بسیار سخت و به ندرت اتفاق می افتد زیرا این رفتار از كودكی در او شكل گرفته است اما هنگامی كه از همان دوران كودكی نهادهای آموزشی این نحوه صحیح مصرف آب را آموزش دهند این نوع رفتار در درون وی نهادینه می شود و در بزرگسالی هم همین شیوه صحیح مصرف خود را نشان می دهد بنابراین ترویج مصرف بهینه آب به وسیله این نهادها می تواند در احیای منابع آبی كشور تاثیر بسیار زیادی بگذارد.
**وظیفه دولت فرهنگ سازی برای مصرف صحیح آب نه افزایش قیمت
عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به نقش نهادهای مسوول در فرهنگ سازی برای مصرف صحیح آب بیان داشت: فرهنگ سازی باید از سن پایه شروع شود؛ یعنی بخش هایی در نهادهایی كه متولیان فرهنگ هستند دست به این اقدام بزنند. برای نمونه نقش معاونت های اجتماعی در شهرداری ها، وزارتخانه ها و ... می تواند بسیار اثربخش باشد.
وی در ادامه افزود: البته دخالت دولت برای مصرف صحیح آب نباید به سمت افزایش نرخ تعرفه ها پیش برود زیرا این كار تنها تاثیر كوتاه مدتی در جامعه ایجاد می كند و به مرور زمان امر عادی می شود. اگر قرار بود این افزایش قیمت بر مصرف تاثیرگذار باشد بنزین با افزایش قیمتی كه پیدا كرد شرایط متفاوتی می داشت اما این اتفاق نیافتاد. البته افزایش نرخ آب به سبب اینكه آب نیاز روزمره هر خانواده است باعث از میان رفتن عدالت اجتماعی می شود زیرا خانواده های كم درآمد هم مجبور هستند به اندازه خانواده هایی با درآمد بالا آب مصرف كنند و این افزایش تعرفه هزینه های سنگینی بر دوش آنها می گذارد. بنابراین دولت باید نهادهای تحت امر خود را مسوول نهادینه سازی الگوی صحیح مصرف آب در جامعه كند.
**رسانه ها در فرهنگ سازی مصرف صحیح آب
میرزایی رسانه ها را در كنار نهادهای مسوول در زمینه فرهنگ سازی برای مصرف صحیح آب مهم ارزیابی كرد و یادآور شد: نقش رسانه ها در فرهنگ سازی برای مصرف صحیح آب باید تابع شرایط خاصی باشد؛ یعنی ممكن است رسانه ها در برهه ای خاص به مساله آب بپردازند اما بعد از مدتی تب وتاب آن فروكش می كند و به مساله جدیدی واكنش نشان می دهند كه البته این امر هم قابل توجیه است زیرا رسانه ها با به وجود آمدن مساله جدید به ناچار باید به آن بپردازند در صورتی كه اگر تمام رسانه ها به صورت متوالی در یك مبحث جداگانه به مساله مصرف صحیح آب اختصاص دهند می توانند به نهادینه سازی فرهنگ آن كمك كنند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران- ایرنا- بحران آب و چاره اندیشی برای حل آن در سال های اخیر به یكی از دغدغه های اساسی كشور تبدیل شده است و فرهنگ سازی برای مصرف می تواند راهگشا باشد كه این مهم با عزم و اراده ملی و آموزش در سن كودكی انجام می پذیرد.