به گزارش گروه تحلیل، تفسیرو پژوهش های خبری ایرنا، «مجتبی مقصودی» رئیس انجمن علمی مطالعات صلح ایران، «محمد امین قانعی راد» جامعه شناس و دبیر علمی همایش، «سیدمحمد كاظم سجادپور» رییس مركز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت خارجه، «صادق زیباكلام» مدرس دانشگاه و تحلیلگر سیاسی، «محمدعلی مرادی» پژوهشگر حوزه فلسفه، «مقصود فراستخواه» جامعه شناس و عضو هیات علمی، «محمدمهدی مجاهدی» تحلیلگر علوم سیاسی و «حبیب الله فاضلی» تحلیلگر مسائل سیاسی از سخنرانان این همایش بودند.
مقصودی رییس انجمن علمی مطالعات صلح ایران به عنوان نخستین سخنران همایش گفت: در كشوری زندگی می كنیم كه در منطقه ای پرتلاطم واقع شده . جنگ و خونریزی از هر سو در جریان است. در داخل كشور منازعات خواسته یا ناخواسته ای وجود داشته كه هنوز التیام نیافته است. در سطح بین المللی نیز اوضاع و احوال بهتری وجود ندارد. تجربه چهاردهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ما را به جایی رسانده كه احساس كردیم به نهادی علمی، خودجوش، داوطلبانه و آگاهانه نیاز داریم كه بتواند بخشی از نیازهای علمی جامعه را برآورده كند. با همین نیت پیگیر راه اندازی این نهاد شدیم كه از 16 عضو تشكل شده است.
مقصودی در پاسخ به این پرسش كه چرا انجمن های علمی صلح طلب هستند؟ گفت: انجمن های علمی به مثابه یكی از نهادهای انجمنی با ساختار و فرآیندهای دموكراتیك از مرحله تاسیس، شكل گیری تا مرحله تثبیت و استمرارِ فعالیت ها با پذیرش قواعد دموكراتیك و با تمرین دموكراسی به صور مختلف از جمله انتخابات ادواری، وجود گردش نخبگان، تنوع و تكثر دانشگاهی، ماهیت غیرعامرانه، خودجوش، مستقل، غیردولتی، تعاملی و فراگیر، بهره گیری از تجربیات جهانی و فارغ از جذب گرایی های سیاسی و حكومتی، با اعتمادسازی، توانمندسازی، مسئولیت پذیری، مرجعیت بخشی، هویت بخشی، افزایش خودباوری و ارتقای دانش و بینش، ظرفیت سازی های تعاملی بین عصری را رقم می زنند و راه را برای تعاملات دورن رشته ای و برون رشته ای هموار می سازند.
در ادامه نیز سایر كارشناسان سخنرانی كردند كه مشروح آن از این قرار است:
** قانعی راد: صلح؛ كانون وحدت علوم
قانعی راد به عنوان دبیر علمی همایش در آغاز سخن چنین گفت: اهمیت اجتماعی و سیاسی برگزاری چنین همایشی در حالی آشكار می شود كه به شرایط تاریخی و معاصر ایران توجه كنیم.
اهمیت ژئوپلتیك ایران و قرارگرفتن بر سر گذرگاه ها و چهارراه حوادث باعث شده تا این كشور در طول تاریخ محل رفت و آمد اقوام و گروه های مختلف باشد. به همین دلیل تعارض ها و تضادهای فرهنگی، قومی، زبانی و دینی در این كشور رسوب كرده اند. این رسوب كرده گی اگرچه به تنوع فرهنگی كشور كمك كرده اما به عاملی برای ایجاد تنش ها، تضادها و احتمالا جنگ تبدیل شده است.
وی تصریح كرد: در منطقه حساسی به سر می بریم كه تمدن های مختلف بشری در آن شكل گرفته اند. منطقه ای كه خاستگاه اصلی بسیاری از تمدن های جهانی موسوم به خاورمیانه است. این امر موجب ایجاد حساسیت زیادی در منطقه شده و اگرچه آن را از یك طرف تبدیل به كانونی از غنای زبانی، تمدنی و فرهنگی كرده است اما از طرف دیگر به بشكه ای از باروت تبدیل ساخته است. بنابراین، نیاز زیادی به ایجاد صلح داریم. در این جا است كه فعالیت فعالان صلح، سازمان های غیردولتی و دیگر افراد و سازمان ها اهمیت می یابد.
این جامعه شناس در پایان افزود: می توان به صلح به عنوان حوزه مطالعات میان رشته ای نگریست. صلح در كانون مجموعه ای از مفاهیم است و می تواند به كانون وحدت علوم بدل شود. از هر جا كه سخن بگوییم به صلح می رسیم. فرهنگ، سیاست، دولت، قدرت، دموكراسی، آزادی، امنیت، حقوق شهروندی، ارتش، جنگ، حكمرانی، دین، عرفان، الهیات، افراط گرایی دینی، بنیادگرایی مذهبی، خانواده، ورزش، هنر، محیط زیست، همگی با مفهوم صلح در ارتباط هستند. بنابراین با شبكه مفهومی گسترده ای مواجه ایم كه مفهوم صلح را در مركز و كانون خود دارد. بدون صلح توسعه غیرممكن است. بدون صلح امكان دستیابی به جایگاه نخست رشد علمی و فناوری در منطقه وجود ندارد. بدون صلح امكان داشتن جامعه ای اخلاقی غیرممكن است. بدون صلح نهادی به نام دانشگاه یا شهر شكل نمی گیرد.
** سجادپور: صلح سازی و سازمان های بین المللی با نگاهی به تجربه سازمان ملل متحد
سجادپور در ادامه همایش سخنرانی كرد و گفت: صلح یكی از نیازهای غیرقابل انكار بشر است كه دارای سطوح درونی و فردی است. به این معنا انسان هایی كه با خود در صلح اند می توانند برای دیگران نیز صلح تولید كنند و انسان هایی كه با خود در جنگ اند برای دیگران جنگ تولید خواهند. صلح در چند سطح قابل بررسی است؛ خانوادگی، ملی، منطقه ای و بین المللی. در سطح بین المللی در قرن بیستم شاهد جنگ خانمان برانداز بودیم كه نه فقط كشورهای دنیا با یكدیگر درگیر بودند و آسیب دیدند بلكه هنوز آسیب های ناشی از جنگ جهانی اول و دوم بر پیكر ایران باقی است. لذا برای ایران صلح و موقعیت امنیت بین المللی حائز اهمیت است.
به گفته وی، سازمان های بین المللی جزو مهجورترین حوزه های علوم سیاسی به شمار می روند؛ حوزه هایی كه مستقیم به مطالعات صلح مربوط می شوند. سازمان های بین المللی منحصر به سازمان ملل متحد نیست بلكه حدود 5000 سازمان بین المللی در این زمینه داریم اما با وجود این، پرسش اساسی این است كه نسبت سازمان ملل متحد و دیگر سازمان های بین المللی با صلح سازی چیست؟
سجاد پور افزود: در پاسخ به این پرسش سه كاركرد برای سازمان های بین المللی می توان متصور شد؛ نخست كاركرد جلوگیری از جنگ است. پس از تاسیس سازمان ملل متحد دیگر ما شاهد جنگ جهانی نبودیم. به این دلیل كه جنگ ها حاصل درگیری قدرت های بزرگ است. پژوهشگران نقش سازمان ملل را در جلوگیری از جنگ جهانی سوم، پررنگ ارزیابی می كنند. دومین كاركرد سازمان های بین المللی نقش تعلیق گرا، فراهم كننده و مدیریت گرا است. همه منازعات بین المللی در سازمان ملل متحد در چارچوبی محدود مدیریت می شوند كه نمونه آن را در صدور قطعنامه 598 در جنگ ایران و عراق شاهد بودیم.
وی بر این باور است، سومین كاركرد تولیدكنندگی و وسعت گرایی است. این سازمان ادبیات گسترده ای در زمینه صلح ایجاد می كنند. ادبیاتی كه در 70 سال گذشته تدوین شده است بسیار قابل توجه است. همچنین تكنولوژی صلح سازی ایجاد شده است. بحث صلح بانی مطرح شده و تكنیك های زیادی برای جلوگیری از جنگ ایجاد شده است.
** زیبا كلام: چرا افراد زیادی در جنگ باید كشته شوند؟
زیباكلام سخنران دیگر این همایش بود كه سخن خود را طرح این پرسش كه چرا مطالعات صلح در ایران امر جدیدی است؟ آغاز كرد و گفت: صلح و صلح گرایی و دوست داشتن صلح و به صلح فكر كردن پدیده جدیدی است. در طول تاریخ بشر همواره جنگ مقدس بوده است. در ایران و جوامع دیگر جنگ امری ارزشمندی بوده است. صلح و علاقه مندی به صلح مقوله جدیدی در جهان است. در غرب نیز همین گونه است. اوایل قرن بیستم و پس از جنگ جهانی اول بود به نام كوئكرها، جنبشی در اروپا در مقابل این باور كه جنگ امری است مقدس ایستاد. جنبش CND نیز توسط برتراند راسل و برخی دیگر اندیشمندان غربی راه اندازی شد كه به مخالفت با جنگ می پرداخت. در اوایل دهه 50 هجری شمسی بود كه رشته ای به نام مطالعات صلح در انگلستان ایجاد شد.
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینكه واضعین سه مذهب ابراهیمی، پیامبر صلح بوده‌اند، گفت: هیچ یك از ائمه(ع) نگفتند كه باید قیام كنیم و با خلیفه بجنگیم. از حضرت عیسی نقل شده است كه آنچه سهم سزار است باید به او پرداخت و سهم خدا را هم باید به او پرداخت.
وی ادامه داد: پیروان سه دین ابراهیمی از خونریزی ابا نكرده‌اند و باید پرسید چرا؟ ماركس اقتصاد را عامل جنگ می‌داند. این نظر مورد وفاق نیست و خیلی ها هستند كه معتقدند چیزی بجز انگیزه های اقتصادی هست كه ما را وادار می‌كند كه خشونت به كار ببریم.
زیباكلام تصریح كرد: به صورت خلاصه باید بگویم، بعد از جنگ جهانی اول، بشر كه با امید به پیشرفت وارد قرن بیستم شده بود، میلیون ها نفر در این جنگ از بین رفتند. پس از چهار سال جنگ پیمان های صلح منعقد شد. برای برخی از اروپایی ها مسئله ساز شد كه آن دلایلی كه باعث می شد جنگ ایجاد شود چیست، چرا باید جنگ ارزشمند باشد؟ و اساسا این حق كه دولت ها می توانند شهروندان خود را مجبور به كشتن دیگری بكنند از كجا آمده است؟ پیش از آنكه پاسخ این سوالات داده شود و در كمتر از 20 سال، جنگ جهانی دوم شروع شد و هیچ كس در این جنگ سربلند بیرون نیامد.
وی افزود: گل سرسبد جنایات جنگ جهانی دوم هلوكاست و كشتار شش میلیون یهودی بود. البته هم متحدین و هم متفقین به كشتار آگاهانه غیرنظامیان پرداختند. پس از جنگ جهانی دوم نهضت ضدجنگ و صلح طلب قوت گرفت و یكی از اولین محصولات آن جنبش ضدتسلیحات هسته ای به وجود آمد.
این تحلیلگر سیاسی در پایان افزود: خوشحالم كه در ایران جنبشی برای صلح صورت گرفته است چرا كه در كشور ما هنوز جنگیدن از ارزش های مقدس به شمار می رود. برگزاری این همایش شجاعت زیادی می طلبد. پرسش اساسی این همایش همان سوال جنبش ضدجنگ اروپایی است؛ یعنی اینكه چرا افراد زیادی در جنگ باید كشته شوند؟
** مرادی: فلسفه سیاسی صلح و نیاز به تولید ایدئولوژی
مرادی به عنوان سخنران بعدی همایش، عنوان كرد كه بزرگ ترین عوارض جنگ این است كه جنگ، موضوع فلسفه قرار داده نشد. چرا كه فلسفه به طور اساسی در حاشیه است. هر مقوله ای برای عملیاتی شدن نیازمند ایدئولوژی است. صلح نیز نیاز به ایدئولوژی دارد. چیزی كه در ایران وجود ندارد.
وی افزود: باید تلاش كنیم تا ایدئولوژی صلح تولید شود مساله ای كه در ایران شكل نگرفته است. فلسفه سیاسی صلح نیز در كنار ایدئولوژی صلح باید بارور شود. جایی كه مفهوم وجود نداشته باشد، فلسفه نیز وجود ندارد. ما نیازمند تعریف فلسفه در رابطه با جنگ به طور عام و خاص هستیم.
** فراستخواه: تامل در شرایط امكان صلح
فراستخواه نیز در ادامه همایش با اشاره به آثار ویرانگر و فاجعه بار جنگ و انواع خشونت، گفت: جنگ از واقعی ترین واقعیت های زندگی ما است اما از آن واقعی تر چیزهایی است كه آتش جنگ را برافروخته می سازد. ما به جای صلح و نه به جنگ باید بگوییم صلح و نه آپارتاید، صلح و نه آپارتاید مذهبی، جنسی، قومی، طبقاتی، صلح و نه تبعیض، صلح و نه نابرابری و نه انحصار. به جای صلح و نه جنگ بگوییم صلح و نه دولتی سازی حقیقت.
وی افزود: برای دستیابی به صلح باید از وقوع جنگ های بعدی پیشگیری كرد. این مساله نیازمند این است كه حقیقت از قلمرو دولت و از مصادره دولتی و از تصاحب حكومت ها خارج و به خود جامعه محول شود. مخرب ترین و خانمان براندازترین جنگ های تاریخ بشر، جنگ میان رژیم های حقیقت بود مانند جنگ های صلیبی، عثمانی، فاشیسم، نازیسم.
فراستخواه بر این باور است: جنگ ها بیش از آنچه علت داشته باشند دلایل داشته اند كه مهمتر از علت است. این دلایل بودند كه جنگ ها را برپا ساختند؛ دلایل متقاطعی كه هریك از طرفین استدلال های گوناگون درباره آن داشتند. زمانی كه دلایل از هم وامی گراید و درك ها متقارن می شوند، امكان مذاكره درباره آن ها وجود ندارد چرا كه بر سر معانی و عقاید فرهنگی به راحتی نمی توان مذاكره كرد. بنابراین، چگونه می توان در چنین دنیای صلح داشت؟ چنین جهانی آبستن انواع نفرت ها، ستیزه ها و جنگ ها است.
وی تاكید كرد: جهان برای صلح نیازمند تغییر شرایط عینی و ذهنی است. ساختارهای دیپلماتیك قادر به ایجاد شرایط مناسب برای دستیابی به صلح پایدار نیستند. از این رو، برای دستیابی به صلح به جهانی میانه نیاز داریم. جهان میانه دارای امكانات تازه و نهفته ای است كه توافق صلح آمیز برای زیستن را مهیا می سازد.
** مجاهدی: صلح مداراگرانه در برابر صلح روادارانه
مجاهدی در ادامه همایش با ارایه چكیده ای از مقاله خود با موضوع صلح مداراگرانه گفت: در اندیشه سیاسی متاخر، میان دو اصطلاح مداراگرانه و روادارانه تمایزی نقادانه و بسیار مهم قائل شده اند و هر كس آن را حاكی از وضعیتی به كلی متفاوت دانسته است.
به گفته این مدرس علوم سیاسی، تولراسیون به معنای «مداراگری با دیگری» از موضع هژمونی است اما «تولرانس» به معنای روادانستن، مستلزم هم زیستی عادلانه و شرافتمندانه با دیگری است.
مجاهدی افزود: صلح بر مدار مدارا در تضاد با صلح بر مدار رواداری قرار می گیرد و استقرار صلح عادلانه و پایدار و فراگیر نقطه عطفِ نظر به «صلح رواداری – مدار» است.
** فاضلی: جنبش روشنگری و آرمان صلح
فاضلی به عنوان آخرین سخنران این مراسم، گفت: صلح بزرگ ترین غایب عصر ما یعنی عصر پساروشنگری است. اكنون پرسش این است كه نسبتی میان بصیرت ها و آرمان های روشنگری و تجربه قرن بییستم و اكنونیت ما وجود دارد و این رابطه را چگونه می توان تحلیل كرد؟
این مدرس علوم سیاسی ادامه داد: تجربه زیسته قرن بیستم مهر بطلانی بر ایده پیشرفت گرایی اخلاقی بشر بود. این تجربه نشان داد كه آرمان های گفتمان روشنگری نه تنها در عمل محقق نشده اند بكله این قرن جنایت بارترین قرنی است كه به ثبت رسیده و بر اساس آمارهای در این قرن 187 میلیون انسان كشته شده اند.
پژوهشم** 9283**1601** خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید
تهران - ایرنا - چیستی صلح؛ مبانی مفهومی- نظری و چشم اندازهای راهبردی عنوان یكی از مباحث مورد توجه كارشناسان در نخستین همایش سالانه انجمن علمی مطالعات صلح ایران بود كه امروز هشتم آذرماه با همكاری انجمن علمی مطالعات صلح ایران و خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد .