در اين مطلب آمده است :حال بيمارستان‌هاي تهران خوب نيست و اكثرشان با نيم‌قرن عمر، نفس‌هاي آخرشان را مي‌كشند.
بيمارستان‌هايي كه مردم از همه جاي ايران وقتي از درمان نااميد مي‌شوند، هر طور شده خودشان را به آنها مي‌رسانند تا درمان شوند؛ بيمارستان‌هايي كه اين‌روز‌ها حال خوشي ندارند، روزبه‌روز از استانداردهاي دنيا فاصله مي‌گيرند و بيشترشان به بيماري فرسودگي دچار هستند و با كمترين زمين‌لرزه‌اي از پا درمي‌آيند.
در زلزله اخير كرمانشاه تعداد زيادي از مجروحان به بيمارستان‌هاي پايتخت منتقل شدند؛ اما سؤال اينجاست اگر زلزله‌اي در پايتخت رخ دهد، با فرض اينكه امكان خارج‌كردن مصدومان از زير آوار نيز فراهم باشد، با توجه به جمعيت بالاي ساكن در تهران به‌ويژه در مركز و جنوب پايتخت كه بيشترين بافت فرسوده را دارد و طبق پيش‌بيني برخي از كارشناسان اگر در تهران زلزله رخ دهد، تعداد مصدومان ١,٥ميليون نفر خواهد بود، آيا بيمارستان ساير شهرها امكان خدمات‌رساني به اين حجم از آسيب‌ديدگان احتمالي را خواهند داشت؟
بيمارستان‌ها و زلزله
وزير بهداشت چندي پيش در اظهارنظري گفته بود: «تمام بيمارستان‌هاي فعلي پايتخت بيش از 50 سال قدمت دارند و به‌هيچ‌عنوان در برابر زلزله مقاوم نيستند و از آنجا كه تهران روي گسل‌هاي متعددي قرار دارد و ممكن است هر لحظه زمين‌لرزه‌اي در تهران رخ دهد، بايد چاره‌اي انديشيد».
اين اظهارنظر بلندپايه‌ترين مقام مسئول در اين حوزه، در حالي است كه پيش از اين اعلام شد براي بازسازي همه بيمارستان‌هاي فرسوده، شش هزار ميليارد تومان اعتبار لازم است كه پرداخت يكباره اين مبلغ امكان‌پذير نيست.
در اين شرايط، پرسش اين است كه با توجه به تأسيسات قديمي و پيچيده اين بيمارستان‌ها و همچنين قديمي‌بودن ساختمان‌هاي اين مراكز درماني، آيا هزينه‌كردن براي مقاومسازي آنها در برابر زلزله مقرون‌به‌صرفه‌تر است يا اينكه بيمارستان‌هاي جديدي جايگزين آنها شود؟
٢ سال پيش، سايت خبري تايمز پس از زلزله‌اي ٧,٨ريشتري در نپال كه منجر به مرگ ٩ هزار نفر شد، از تهران، لس‌آنجلس و استانبول به‌عنوان شهر‌هايي نام برد كه زلزله در آنها مي‌تواند منجر به يك فاجعه شود.
تايمز در ادامه گزارش خود نوشته: «شانسي ٩٠درصدي براي آمدن زلزله بيش از شش ريشتر در تهران وجود دارد و به علت مكان اين شهر و ساخت‌وساز ضعيف در آن، زلزله‌اي با اين قدرت مي‌تواند براي تهران ويرانگر باشد».
اما حادثه فقط زلزله نيست؛ وقتي از فرسودگي بيمارستان‌ها حرف مي‌زنيم، همه ما ياد زلزله مي‌افتيم و از تخريب بيمارستان‌ها صحبت مي‌كنيم.
با وجود اهميت اين موضوع، كارشناسان درباره وجود خطراتي از قبيل فرسودگي آسانسورها، مقاوم‌نبودن ساختمانها و احتمال ريزش‌هاي ناگهاني، خرابي و نقص تأسيسات آب و برق و قديمي‌بودن تجهيزات الكترونيكي در بيمارستان‌هاي فرسوده هشدار مي‌دهند؛ خطراتي كه ممكن است هر لحظه جان بيماري را كه براي درمان و نجات از بيماري به بيمارستان پناه برده است، به خطر بيندازد.
ساختمان برخي از اين بيمارستان‌ها به‌قدري قديمي است كه براي تاريخچه ساخت برخي از آنها بايد تاريخ را خواند.
يكي از آنها بيمارستان سيناست كه ٢٠ سال پس از گشايش دارالفنون، ناصرالدين‌شاه پس از مسافرتي كه به اروپا كرد، دستور ساخت آن را - به سبك اروپايي - داد.
اين همان ساختمان قديمي است كه در نزديكي چهارراه حسن‌آباد قرار داشته و سپس با تغيير شكل و ساختن بناهاي اضافي در اطراف آن، امروزه بيمارستان سينا ناميده مي‌شود.
يكي ديگر از بيمارستان‌هاي تهران، بيمارستان امام خميني است كه از تاريخ دقيق افتتاح آن اطلاع موثقي در دست نيست؛ اما طبق شواهد موجود، در اواخر سال ١٣٢٥ تا سال ١٣٢٧ به‌تدريج بخش‌هاي بيمارستاني از ساير بيمارستان‌ها به اين محل منتقل و بخش‌هاي جديد در آن تأسيس شد.
بخش‌هاي جراحي عمومي و داخلي، اولين بخش‌هايي بودند كه در مهر و آبان ١٣٢٥ از بيمارستان وزيري به اين بيمارستان انتقال يافتند و مي‌توان گفت عملا از اين تاريخ، بيمارستان رسما فعاليت خود را آغاز كرد.
ديگر ساختمان، مجتمع بيمارستاني وليعـصر(عج) سال ١٣٥٤، انستيتو كانسـر سال ١٣٣٤و مجتمع درمانگاه‌ها و اورژانس سال ١٣٥٢ ساخته شده است.
بيمارستان شهداي تجريش نيز ٥٦ سال پيش با احداث يك ساختمان سه‌طبقه كار خود را آغاز كرد و به دنبال آن، به‌ترتيب ساختمان‌هاي فعلي درمانگاه‌ها و پاويون پزشكان در سال ١٣٤٧ و ساختمان شش‌طبقه (ساختمان اصلي بخش‌ها) در سال ١٣٤٨ افتتاح شده است.
در سال‌هاي ١٣٥٠ و ١٣٥١ سازمان يادشده براي اجراي طرح گسترش بيمارستان اقدام به خريد ساختمان‌هاي مسكوني خيابان‌هاي دربند و حميد كرد؛ اما به دليل ادامه‌پيدانكردن طرح درحال‌حاضر از اين زمين‌ها به صورت پاركينگ و انبارها استفاده مي‌شود.
تاريخ تأسيس هركدام از بيمارستان‌هاي تهران را كه نگاه مي‌كنيم، عمري طولاني و بيش از نيم‌قرن دارند.
با كمبود تخت بيمارستاني مواجه هستيم
قائم‌مقام وزير و سخنگوي وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «شرق» با بيان اينكه وزارت بهداشت از سال ٨٦ پيگير بيمارستان‌هاي فرسوده بوده است، مي‌گويد: در مطالعه‌اي كه در سال ٨٦ وزارت بهداشت انجام داد، ٥٤٥ بيمارستان بررسي شدند كه طبق آن ٧٣درصد از بيمارستاني‌هاي كشور فرسوده و فاقد ارزش بهسازي لحظه‌‌اي بودند.
با برنامه‌ريزي‌هايي كه وزارت بهداشت انجام داد، توانستيم اين عدد را به ٤٥درصد در سال ٩٥ كاهش دهيم كه طبق بررسي‌هاي انجام‌گرفته اين ميزان را نمي‌توان مقاومسازي كرد و اگر بخواهيم آن را مقاومسازي كنيم، هزينه آن بيش از اين است كه بخواهيم يك تخت را بسازيم، به‌دليل اينكه اسكلت بيشتر اين بيمارستان‌هاي قديمي نيز مقاوم نيستند و براي مقاومسازي بايد اسكلت آن را هم بتراشيم كه اين خود خيلي زمان‌بر و هزينه‌بر است.
حريرچي افزود: «اميدواريم ميزان تخت‌هاي فرسوده را به ٣٠درصد كاهش دهيم.
ما درحال‌حاضر كمبود شديد تخت بيمارستاني داريم و با برنامه‌ريزي‌هايي كه در اين زمينه انجام داده‌ايم، درحال افزايش تخت‌هاي بيمارستاني جديد و جايگزين‌كردن تخت‌هاي جديد به جاي تخت‌هاي فرسوده هستيم.
كمبود تخت‌هاي بيمارستاني در تهران شدت بيشتري دارد؛ در همان سال ٨٦ كه ميزان تخت‌هاي فرسوده كل كشور ٧٣درصد بود، ٨٧درصد تخت‌هاي تهران فرسوده بودند كه درحال‌حاضر به ٧٥درصد كاهش پيدا كرده است كه مي‌خواهيم تا سال ٩٩ اين ميزان را به ٣٨درصد كاهش دهيم.
يكي‌ديگر از مشكلاتي كه در تهران با آن مواجه هستيم تأمين زمين براي ساخت بيمارستان‌هاي فرسوده است، به دليل اينكه بيشتر اين بيمارستان‌ها در بافت‌هاي قديمي و پر تراكم قرار دارند و زمين در آن مناطق كم است، طبق طرح جامعي كه ارائه داديم بنا شده با همكاري شهرداري و ساير مراجع ذي‌ربط همه تخت‌هاي بيمارستاني را تجميع و به مناطق كم‌ترافيك منقل كنيم».
قائم‌مقام وزير خاطرنشان كرد: «در دولت‌هاي پيشين هر سال بين هزارو ٧٠٠ تا دو هزار تخت بيمارستاني به كشور افزوده مي‌شد، اين درحالي است كه در دولت تدبير و اميد هر سال نزديك به شش‌‌هزار تخت بيمارستاني ساخته شده است؛ يعني بيش از سه برابر دولت‌هاي قبلي و درحال‌حاضر ٤٠هزار تخت جديد در دست احداث داريم.
هرچند بيمارستان‌‌سازي در اين سال‌ها افزايش پيدا كرده است اما همچنان با ميزاني كه مي‌خواهيم فاصله داريم».
بررسي بحران نشست در پايتخت كه در سال ٩٠ انجام شد نشان مي‌هد كه اگر يك زلزله پنج ريشتري در تهران بيايد مي‌تواند خسارت يك زلزله هفت ريشتري را به‌بار بياورد.
در اين مطالعه كه امدادرساني مراكز امدادرساني و بيمارستان‌ها به مجروحان در شرايط زلزله وسيع بررسي شده است، در تهران كه تا سال ٩٠ داراي ١٢٦ بيمارستان بوده است و اين بيمارستان‌ها ٥٨٣ ساختمان در اختيار دارند، در صورت وقوع بدترين سناريوي فرضي، بخش زيادي از اين بيمارستان‌ها پس از وقوع زلزله غيرقابل استفاده خواهند بود.
همچنين دراين‌صورت فقط ٩درصد از بيمارستان‌ها خسارت نمي‌بينند و مي‌توانند اقدامات امدادي و اورژانسي را به‌طوركامل پشتيباني كنند.
بررسي كارشناسي همچنين نشان مي‌دهد حدود ٤٩درصد از بيمارستان‌ها نيازمند اقدامات اصلاحي هستند و در زمان وقوع حادثه به‌طوركامل نمي‌توان از امكانات و فضاي بيمارستاني آنها استفاده كرد.
عده‌اي از كارشناسان بر اين باورند كه شرايط كنوني ساختمان‌هاي بيمارستان‌هاي تهران براساس مطالعات نيازمند اصلاح است.
اگر ساختماني اسكلت خوبي داشته باشد و براساس استانداردهاي روز دنيا طراحي شده باشد مي‌توان اقدامات مقاومسازي را روي آنها انجام داد ولي هزينه، زمان و كيفيت مقاومسازي براي وزارت بهداشت اهميت دارد.
آنها همچنين مي‌گويند سازه تنها 20درصد بازسازي يك ساختمان فرسوده بيمارستان را به خود اختصاص مي‌دهد و اين درحالي است كه فرسودگي بيمارستان‌ها فقط شامل سازه نمي‌شود، بلكه تأسيسات برقي، مكانيكي و معماري فضاهاي بيمارستان‌ها نيز فرسوده هستند.
به‌عبارت‌ديگر بايد تمام ديوارها، پارتيشن‌ها، آسانسورها، تأسيسات برقي و مكانيكي مانند موتورخانه، براساس استانداردهاي جديد تغيير كند.
از سوي ديگر ساخت هر مترمربع بيمارستان 1.5ميليون تومان هزينه دارد.
از آنجا كه حداقل به‌ازاي هر تخت، صدمتر فضا نياز است، به‌ازاي هر تخت تقريبا 150ميليون تومان هزينه ساخت صورت مي‌گيرد.
اگر ساختماني 200 تخت‌خوابي باشد، حدود 30ميليارد تومان اعتبار نياز دارد.
در شوراي سوم بين شهرداري تهران و وزارت بهداشت تفاهم‌نامه‌اي در زمينه مقاومسازي منعقد شد تا كار تسهيل شود اما چون مسئله حاكميتي است و با اعتبار گره خورده اين برنامه فقط در حد حرف باقي ماند و در عمل اتفاقي نيفتاد.
زلزله كرمانشاه زنگ خطري است كه موضوع لزوم ايمن‌سازي مراكز درماني تهران را به مسئولان و مردم گوشزد مي‌كند. به دليل اينكه اگر زمين‌لرزه‌اي به‌قدرت مشابه زمين‌لرزه كرمانشاه در پايتخت بيايد فاجعه‌اي رخ خواهد داد كه ابعاد خسارات جاني آن چندين برابر خواهد بود.
درباره ساخت بيمارستان ميلاد هشدار داديم
مهدي قائميان، مهندس معمار كه در زمينه طراحي و ساخت بيمارستان‌ها به‌صورت تخصصي كار كرده است، دراين‌باره در گفت‌وگويي با «شرق» مي‌گويد: «با توجه به اينكه تهران روي گسل زلزله قرار دارد و ساختمان بيشتر بيمارستان‌هاي آن قديمي و فرسوده است، مي‌توان گفت اگر زلزله‌اي در تهران رخ دهد، اين ساختمان‌هاي قديمي تخريب خواهند شد.
در چنين شرايطي بازسازي اين ساختمان‌هاي كهنه پر‌هزينه است و به اعتقاد من بهترين راه حل به‌جاي مقاومسازي ساختمان‌هاي قديمي، ساخت بيمارستان جديد است؛ چراكه براي بازسازي بيمارستان‌هاي فرسوده ابتدا بايد آن را تعطيل كرد و همه بيماران و وسايل داخل ساختمان را تخليه كرد تا بتوان براي بازسازي و مقاومسازي ساختمان كه خود يك پروژه بزرگ است، برنامه‌ريزي كرد.
در چنين شرايطي به فرض اينكه اين كار شدني باشد هم ٤٠ تا ٥٠ درصد امكان مقاومسازي اين ساختمانها وجود دارد؛ چراكه اسكلت ساختمان بازسازي نمي‌شود.
درحالي‌كه براي ساخت سازهاي مقاوم در برابر زلزله علاوه بر اسكلت ساختمان بايد محاسبه‌هايي نيز درباره پارتيشن‌ها و ديوار‌هايي كه فضاي داخلي را از يكديگر جدا مي‌كنند، انجام بگيرد تا مقاومت لازم در برابر زلزله احتمالي از همه لحاظ تأمين شود و ساختمان در آن شرايط تخريب نشود.
در سازهاي مثل بيمارستان بايد همه اجزاي ساختمان مقاومسازي شود و نبايد فقط نگران ريزش سقف روي سر مردم باشيم؛ چون آوارشدن ديوارها نيز در جايي مثل بيمارستان خطرناك است».
او مي‌افزايد: «بيمارستان‌ها بايد به‌گونه‌اي طراحي و ساخته شوند كه هنگام زلزله نه‌تنها ساختمان بلكه عناصر غيرسازه‌اي هم در مقابل زلزله ايمن باشند.
در بيمارستان دستگاه‌ها و تجهيزات گران‌قيمتي وجود دارد كه بايد در صورت وقوع زلزله احتمالي مانع از آسيب‌رسيدن به آنها شد يا اينكه هنگام زلزله تخت و وسايل اتاق عمل نبايد واژگون شود يا تكان‌‌هاي شديد بخورند؛ چون ممكن است هركدام از اين تكان‌ها باعث مرگ يك بيمار بشود.
در طراحي و ساخت سازه يك بيمارستان تمام اين مسائل را مي‌توان محاسبه كرد و به ساخت اصولي همه اجزاي ساختمان بستگي دارد.
طراح بيمارستان ميلاد با بيان اينكه تا جايي كه توانستم، ساختمان بيمارستان ميلاد در مقابل زلزله ايمن طراحي و ساخته شد، ادامه مي‌دهد «هنگام ساخت بيمارستان ميلاد بار‌ها براي مسئولان نامه نوشتم و به آنها درباره سازه اين ساختمان هشدار دادم كه اسكلت اين بنا بايد تخريب شود و از اول ساخته شود اما به نامه‌هاي من توجهي نكردند؛ بااين‌حال سعي كردم با مقاومسازي و تقويت سازه‌ها تا جايي كه امكان داشت، آن را در برابر زلزله مقاومسازي كنم».
او با بيان اينكه امكانات براي ساخت بناهاي مقاوم در برابر زلزله در كشور وجود دارد، ادامه مي‌دهد «متأسفانه در كشور ما سواد ساخت اين سازه‌ها وجود ندارد و كسي به فكر مقاومسازي اين سازه‌ها نيست، بلكه ميل به سودجويي بيشتر است و اغلب افراد مي‌خواهند پول بيشتري به جيب بزنند؛ درحالي‌كه در كشور‌هاي ديگر سختگيري‌هاي زيادي براي ساخت اين‌گونه ساختمانها اعمال مي‌شود اما در ايران نظارت ويژه‌اي روي ساخت بيمارستان‌ها نيست يا اگر هم هست، بسيار ضعيف عمل مي‌كنند.
شايد بسياري از ساختمانها از نظر محاسبات درست طراحي شده باشند اما عدم نظارت باعث مي‌شود طرح به‌درستي اجرا نشود؛ به‌دليل اينكه كنترل‌ها خيلي كم است.
آقاي مهندس قائميان مي‌گويد در سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور ١٣ كتاب مرجع در زمينه طراحي بناهاي درماني تأليف كردم.
در هر كتاب فصلي در باره ايمني ساختمان در برابر آتش و زلزله نوشته بودم كه با منحل‌شدن اين سازمان پس از روي‌كار‌آمدن محمود احمدي‌نژاد تأليف و انتشار جلدهاي ديگر اين مجموعه متوقف شد.
روزنامه شرق
تهرام/1735
تهران -روزنامه شرق در شماره امروز -سه شنبه -خود بادرج مطلبي با عنوان سقف هاي مريض به موضوع بررسي وضعيت بيمارستان هاي تهران و مقاومت آنها در برابر زلزله مي پردازد.