در ادامه این گفت وگو آمده است: در هفتمین روز آبان ماه برای دیدار با آقای منوچهر متكی، وزیر سابق امور خارجه ایران و معاون كنونی امور بین‌الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به دفتر كارش در خیابان آیت ا... طالقانی رفتم. این دیدار بنا به درخواست «گروه علمی تاریخ شفاهی وزارت امور خارجه» به مدیریت آقای حسن علی‌بخشی و طرح موضوع نگارش خاطرات ایشان صورت می‌گرفت؛ دیداری كه در آستانه اخذ «نشان درجه یك خورشید تابان» دولت ژاپن، در ١٦ آبان سال ١٣٩٦ در كاخ امپراتوري و با حضور امپراتور و نخست‌وزیر ژاپن برنامه‌ریزی شده بود.
متكی در سفر به توكیو با حضور در كاخ امپراتور ژاپن این نشان را طی آیین خاصی از امپراتور و نخست‌وزیر این كشور دریافت كرد. وی در دوره تصدی به عنوان سفیر ایران در ژاپن طی سال‌های ١٩٩٥ تا ١٩٩٩، در تقویت روابط دوجانبه میان دو كشور در زمینه‌های گوناگون مشاركت داشته است.
**خاطره‌نگاری دیپلمات‌ها در واقع ادای دین است
متكی در مقابل این پرسش كه نظر شما درباره «تاریخ شفاهی» چیست؟ پاسخ داد: «خاطره‌نگاری برای كسانی كه مسوولیت‌های اجتماعی در كشورشان داشته‌اند، در واقع نوعی ادای دین محسوب می‌شود و نوعی به اشتراك گذاشتن تجربیات است، مساله‌ای كه متاسفانه در ایران از گذشته‌های دور تا زمان حاضر، بسیار كم اتفاق افتاده است. در برخی از كشورها این موضوع برای آنها تبدیل به فرهنگ شده است. حتی كسی هم كه به مدت ده روز برای سفر به مكانی می‌رود، خاطراتش را می‌نویسد. از جغرافیا، تاریخ، مردم‌شناسی، اقتصاد و معماری آن شهر می‌نویسد. از سوی مسوولین متصدیان تاریخ شفاهی، تصمیم خیلی خوبی گرفته شده است. دوستان در گذشته تلاش‌هایی انجام داده‌اند، اما اقدامات اخیر نشان از عزم جدی دارد كه بالاخره به هرطریقی، تلاش می‌كنند مطالب را جمع‌آوری كنند و همانطوری كه برخی از دوستان گفتند اینها ارثیه شخصی نیست كه كسی برای خودش یا برای خانواده‌اش تعریف كند. اینها ارثیه و تجارب ملی با همه تلخی‌ها و شیرینی‌ها، موفقیت‌ها و هم ناكامی‌هایش است. لذا كاری كه دوستان با همت والا انجام می‌دهند كار بسیار ارزشمندی است و امیدواریم كه ما هم توفیق پیدا كنیم و به سلك دوستانی كه در این میدان موفق بوده‌اند، بپیوندیم. اگر چه ممكن است گفتنی‌هایمان قابل نباشد، اما از آنجایی كه شخصی نیست، بتوانم مطالبی را در فرصت مناسب ارایه كنم.»
**شعار دیپلمات نباید گر یار ناز كند تو نیاز كن باشد
تعریف متكی از كار دیپلماسی و دیپلمات نیز جذاب بود. به باور او، دیپلمات خوب و موفق كسی است كه از یك سو حرفه‌ای و از سوی دیگر شناخت خوبی از مبانی ارزشی نظام جمهوری اسلامی داشته باشد. كار دیپلماسی نیاز به دو ویژگی به موازات هم دارد؛ اولی حرفه‌ای و متخصص بودن است و اینكه آیا می‌تواند از عهده طرف مقابل برآید؟ در زمانی می‌تواند در مذاكرات خارجی از عهده مذاكرات و گفت‌وگوها بر بیاید كه حرفه‌ای باشد؛ بنابر این دیپلمات وزارت خارجه اگر حرفه‌ای نباشد، وزارت خارجه‌ای نیست.
اما ویژگی دوم این است كه ما در دنیایی زندگی می‌كنیم كه ارزش‌های حاكم برآن الزاما ارزش‌های مبتنی بر باورهای ما نیست. اینجا بعد دوم هنر دیپلمات بودن باید ظهور كند و آن اینكه شما مبانی ارزشی خود را بدانید و در تعامل با مبانی دیگران بتوانید اینها را تا جایی كه مقدور است، حفظ كنید و این هنر یك دیپلمات حرفه‌ای مسلمان وزارت خارجه ایران است وگرنه خیلی‌ها ممكن است پیدا شوند كه كار حرفه‌ای بلد بوده و از عهده مذاكرات برآیند.
دیپلمات ارزشی كسی است كه در صورت ورود خدشه به مبانی ما در كار با كشورها، تلاش كند تا خدشه را دور كند. جاهایی منافعی وجود دارد همه باید منفعت ببرند. این یعنی توافق چند جانبه یا دو جانبه با یك كشور. اما آنجایی كه به مبانی برمی‌گردد، آنجایی كه می‌خواهند سندی را به ما تحمیل كنند، آنجایی كه می‌خواهند یك چارچوبی را به ما به اجبار بقبولانند دیگر نباید شعار ما این باشد كه «گر یار ناز كند تو نیاز كن». ما مبانی خود را داریم. با چنین نگاه و باوری به امر دیپلماسی معتقدم كه دیپلمات‌های زیادی در وزارت خارجه ما هستند كه اینها سرمایه‌های نظام‌اند.
**هاشمی در دیدار با ملك عبدالله برگزاری كنفرانس در تهران را نهایی كرد
از متكی به عنوان نخستین كسی یاد می‌شود كه در سال ١٣٧٠ و در زمان معاونت بین‌الملل وزارت خارجه میزبانی كنفرانس سران كشورهای اسلامی را برای ایران به ارمغان آورده است. همچنین میزبانی اجلاس سران كشورهای عدم تعهد كه از آن به عنوان بالاترین سطح حضور سران كشورهای مختلف در ایران یاد می‌شود كه وی در زمان وزارت خود مدیریت كرده است.
متكی خاطره خود را از كنفرانس اسلامی نیز چنین به یاد می‌آورد: «آن موقع در بخش بین‌الملل وزارت خارجه اداره‌ای به نام كنفرانس اسلامی و غیر متعهدها تاسیس كردیم كه رییس آن آقای سید محسن نبوی بود و آقای عراقچی در آن اداره در سال ١٣٦٩ معاون ایشان بود. این جریان ادامه پیدا كرد و ما در همان زمان بر اساس تلاشی كه انجام دادیم، موفق شدیم در كنفرانس اسلامی جایگاه خوبی پیدا كنیم. در سال ١٩٩٠ كه من در بخش بین‌الملل بودم. به‌طور كامل در شوروی فروپاشی اتفاق افتاد و در دنیا یك سردرگمی به وجود آمد. امریكا به دنبال این بود، تا بتواند یك سیستم تك‌قطبی را حاكم كند و در سازمان كنفرانس اسلامی، اتحادیه اروپا و بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی، این بحث مطرح بود كه با توجه به این تحولات جهانی، جایگاه ما چه خواهد شد.
خاطرم می‌آید چند اجلاس سازمان كنفرانس اسلامی در سطح وزرا و كارشناسان ارشد به این بحث اختصاص پیدا كرد كه كنفرانس اسلامی با این تحولات جایگاهش كجاست؟ مدتی هم سازمان‌های منطقه‌ای تقریبا مسلوب الاراده شدند؛ به دلیل اینكه هجمه و غلبه نگاه یكجانبه‌گرایانه امریكا بر مناسبات بین‌المللی حاكم شد، از آن تاریخ به مدت ٢٠ سال اتحادیه اروپا سیاست خارجی نداشت؛ یعنی یكپارچه سیاست خارجی را به امریكا واگذار كرده بود و امریكا برایش تصمیم می‌گرفت. امریكا در افغانستان، در عراق، خاورمیانه و فلسطین تصمیم می‌گرفت، در حالی كه در دهه ٨٠ میلادی وزرای خارجه آلمان، فرانسه و دیگران همه فعال بودند.
در چنین فضایی آنچنان روی سازمان كنفرانس اسلامی كار كردیم كه توانستیم در سفری كه بنده به عربستان و ملاقاتی كه با فهد داشتم، زمینه تصویب اجلاس سران در تهران را فراهم كنیم. بعد سعی كردند كه ماجرا را منتفی كنند، ولی نهایتا ما موفق شدیم و در سفری كه مرحوم آیت‌الله هاشمی به پاكستان داشتند و در آنجا اجلاس فوق‌العاده كشورهای عضو كنفرانس اسلامی در سال ١٣٧٦ بود و ملك عبدالله هم كه آن زمان ولیعهد بود و به پاكستان آمده بود، در آنجا آقای هاشمی كنفرانس را نهایی كردند و كنفرانس برگزار شد. البته زمانی كه من دیگر معاون بین‌الملل نبودم و در ژاپن سفیر بودم. اجلاس در دوره آقای هاشمی برگزار نشد، بلكه در دوره اصلاحات برگزار شد. این مهم نیست، مهم كاری است كه انجام شده است. این نتیجه كار با كنفرانس اسلامی بود. ما باید به كنفرانس اسلامی و غیرمتعهدها توجه ویژه كنیم.
**عراقچی دفتر مستقل ایران در كنفرانس اسلامی در جده را به راه انداخت
متكی همچنین ادامه می‌دهد زمانی كه آقای سعود‌الفیصل در سال ١٣٧٠ به ایران آمد، من به آقای ولایتی گفتم ما می‌خواهیم استقرار سفیر مستقل در سازمان كنفرانس اسلامی را نزد این سازمان مطرح كنیم، ایشان گفت: «اینها نمی‌پذیرند». گفتم «اجازه بدهید موضوع را طرح كنیم». من در جلسه مطرح كردم، اتفاقا سعود الفیصل پذیرفت و آقای عراقچی نخستین كسی بود كه به آنجا رفت و این دفتر را راه انداخت. چرا؟ برای اینكه اگر دوباره حادثه‌ای بین ایران و عربستان پیش بیاید و روابط دو جانبه ما مخدوش شود، حضور ما در جده به عنوان سازمان كنفرانس اسلامی مستقل و خارج از اراده عربستان سعودی حفظ شود و الان هم باید پیگیری شود كه سفیر ما در كنفرانس اسلامی علی‌رغم قطع روابط، به جده بازگردد.
همین طور در دوره وزارت، غیرمتعهدها را آنچنان فعال كردیم كه در نخستین اجلاس وزرای خارجه غیر متعهدها در سال ١٣٨٥ یكسال بعد از وزارت من، در آنجا نخستین بیانیه قوی غیرمتعهدها را در دفاع از موضع هسته‌ای ایران گرفتیم و اوایل خرداد ماه بود كه این اجلاس در كوالالامپور تشكیل شد. وقتی كه این دستاورد حاصل شد در ١٤ خردادماه یعنی سالگرد رحلت حضرت امام(ره) مقام معظم رهبری در سخنرانی‌شان فرمودند اینكه اینها می‌گویند ما جامعه بین‌الملل هستیم، دروغی بیش نیست.
جامعه بین‌الملل ١٣٠ یا ١٤٠ كشوری هستند كه در كوالالامپور حمایت از موضع ایران را در مقوله هسته‌ای تصویب كردند. بعدش هم لابی كردیم و نهایتا اجلاس سران را برای ایران گرفتیم. برای اینكه این اجلاس سران را بگیریم، سه سال در دوران وزارت اینجانب تقریبا بی‌‌وقفه كار كردیم تا توانستیم مصوبه اجلاس سران غیرمتعهدها در شرم الشیخ مصر را بگیریم تا در نهایت ایران رییس اجلاس غیرمتعهدها بشود. پس ما باید به ظرفیت كنفرانس اسلامی و غیرمتعهدها توجه كنیم.
كتاب خاطرات متكی كه كار تدوین آن به زودی آغاز خواهد شد به دلیل تنوع موضوعات، می‌تواند یكی جذاب‌ترین كتاب‌های خاطرات تاریخ شفاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی باشد. بی‌تردید ایشان به دلیل حضورش در عرصه‌های مختلف دیپلماسی در طول بیش از چهار دهه از عمرش و به ویژه بركناری بی‌سابقه و پرحاشیه‌اش از وزارت امور خارجه در ٢٢ آذر ١٣٨٩ و همچنین ثبت نام انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال ١٣٩٢ كه صلاحیتش به همراه ١٩ نفر از افراد شناخته شده توسط شورای نگهبان تایید نشد او را به یك چهره ماندگار در تاریخ ایران تبدیل كرده است.
*منبع: روزنامه اعتماد؛ 1396،10،4
**گروه اطلاع رسانی**2059**2002**انتشاردهنده: فاطمه قنادقرصی
تهران- ایرنا- روزنامه اعتماد در گفت وگویی با منوچهر متكی وزیر امور خارجه پیشین ایران، نوشت: خاطره‌نگاری برای كسانی كه مسوولیت‌های اجتماعی در كشورشان داشته‌اند، در واقع نوعی ادای دین محسوب می‌شود و نوعی به اشتراك گذاشتن تجربیات است.