روزنامه ايران در ويژه نامه نوروزي خود در يادداشتي كه به قلم هوشنگ عشايري معاون وزير راه و شهرسازي و مدير عامل شركت مادر تخصصي عمران و بهسازي شهري ايران نوشت: بازآفريني شهري در برگيرنده شبكه‌اي از اقدامات و برنامه‌هاي منعطف در مقياس‌هاي فضايي مختلف و در مسير اهداف توسعه پايدار است. اين رويكرد همه‌جانبه، مشاركتي، فرايند مبنا، راهبردي، شهرنگر و اجتماع محور سياست ها و برنامه هاي بازآفريني است كه در تمامي سطوح، مشاركت حداكثري كنشگران و ذينفعان، بويژه مردم را به همراه دارد.
با گذشت بيش از دو دهه از شروع برنامه‌ها و اقدامات بهسازي و نوسازي در ايران، تعريف و تبيين يك چارچوب نظري براي اين دسته از برنامه‌ها و اقدامات منطبق بر ويژگي‌هاي پهنه‌هاي ناكارآمد و نيز تبيين سندي يكپارچه براي الزام آور نمودن اين برنامه و سياست‌ها ضرورت يافت. بازانديشي در انگاره‌هاي توسعه شهري با تأكيد بر ارتقاي شاخص‌هاي زيست پذيري و كيفيت زندگي شهري در قالب سياست بازآفريني شهري نخستين گامي بود كه در اين دوره از دولت در برنامه و اقدامات بهسازي و نوسازي شهري مورد توجه قرار گرفت. شركت مادر تخصصي عمران و بهسازي شهري به‌عنوان متوّلي اين بخش در وزارت راه و شهرسازي تمامي سياست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات خود را بر اين اساس مورد بازنگري و تدقيق قرار داد. در راستاي توجه دولت دوازدهم به ارتقاي كيفيت زندگي شهروندان در سراسر نقاط كشور، وزارت راه و شهرسازي با ارزيابي و آسيب‌شناسي سياست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات به عمل آمده در حوزه بهسازي و نوسازي شهري و همچنين بازخواني شهر امروز و شناخت صحيح مسائل و مشكلات گريبانگير شهرها، با آگاهي از مسائل و چالش‌هاي پيش‌رو و نيز ظرفيت‌هاي موجود، سياست جديدي را در قالب يك دستور كار شهري نوين با عنوان « برنامه ملي باز آفريني شهري پايدار اميد » ارائه كرده است كه به عنوان بزرگترين برنامه نوسازي بافت شهري تاريخ ايران مشهور شده است. اين برنامه شامل بخش‌هاي مختلفي از جمله توانمندسازي ساكنان بافت، ارتقاي خدمات زيربنايي، رو بنايي و مقاوم‌سازي واحدهاي مسكوني مي‌شود كه قرار بر اين است اين برنامه در مرحله اول از بخش مسكن آغاز شود.در گزارش ذيل به بررسي اهم موارد اين برنامه خواهيم پرداخت.
** 30 درصد جمعيت كشور ساكن بافت‌هاي ناكارآمد
در حال حاضر سه گونه بافت‌هاي تاريخي، ناكارآمد مياني (فرسوده) و سكونتگاه‌هاي غيررسمي (حاشيه) تعريف شده است كه طبق مطالعات اوليه در 543 شهر از حدود بيش از 1200 شهر كشور، 2700 محله شامل سه گروه بافت شهري مي‌شوند كه بالغ بر 141 هزار هكتار از اراضي شهري را به خود اختصاص داده‌اند كه حدود 20 درصد مساحت شهري مي‌شود.براساس آمار بدست آمده در حدود 19 ميليون نفر يعني حدود 30 درصد جمعيت كشور دچار بد مسكني هستند.
** شاخص فقر شهري
كاهش فقر شهري، جلوگيري از بحران هويت و آسيب‌هاي اجتماعي از مزيت‌هاي نوسازي بافت‌هاي محلات هدف بازآفريني است تا با نوسازي اين بافت‌ها سالانه طبق برنامه ششم توسعه 270 محله ناكارآمد شهري در برابر حوادث و بلاياي طبيعي تقويت شوند.
به عبارت ديگر اولين شاخص فقر شهري است، اما نه فقط به‌عنوان فقر از نظر اقتصادي بلكه از ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و تمامي ابعاد آن انتخاب شده است.متأسفانه آسيب‌هاي اجتماعي در اين محلات روز به روز چشمگيرتر خود را نشان مي‌دهند.
**ارتقاي تاب‌آوري شهري
افت منزلت مكاني و بحران هويتي به عنوان دغدغه دولت براي اجراي طرح ملي بازآفريني شهري است. با نگاهي به شهرهايي كه قدمت‌هايي طولاني داشته‌اند به اين نكته مي‌رسيم، كه نقاط و بافت‌هايي در اين شهرها وجو د دارند كه در زمان خود به‌عنوان مناطق كليدي اقتصادي و اجتماعي، فرهنگي و حتي تعيين‌كننده مفهوم شهر و مدنيت همان نقطه‌اي بوده‌اند كه امروز به‌عنوان محله ناكارآمد شهري نام گرفته است. يكي از جدي‌ترين موضوعات، پايين بودن تاب‌آوري اين نقاط شهري است.
در واقع تاب‌آوري صرفاً ساختمان و كالبد نيست، ارتقاي كيفيت زندگي شهروندان و ارتقاي مسائل زيست‌محيطي در شهرها و به خصوص كلانشهرها را هم دربر مي‌گيرد و به‌عنوان يكي از اهداف برنامه ملي باز آفريني شهري پايدار اميد به شمار مي‌آيد.
** برنامه‌هاي غير كالبدي و نرم افزاري
توسعه توانمندي‌هاي افراد، گروه‌ها و جوامع در محلات هدف بازآفريني شهري فرايندي است كه در آن قدرت و توانايي اعضاي اجتماع براي كنترل و هدايت زندگيشان افزايش مي‌يابد. در اين فرايند از طريق نهاد سازي، ظرفيت‌سازي و ابزار‌سازي ،افراد و گروه‌ها ظرفيت لازم براي مشاركت فعال در جهت تحقق اهداف اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي توسعه اجتماعات محلي را به دست مي‌آورند. در بخش راه اندازي نهادهاي اجتماعي و مدني در محله‌هاي هدف باز آفريني شهري و به منظور توسعه جوامع محلي، جلب مشاركت‌هاي مردمي و ارتقاي سهم و نقش اعضاي جوامع محلي همچنين براي ايجاد فرصت‌هاي آموزش براي مردم به منظور ارتقاي آگاهي، دانش و توسعه مهارت‌هاي آنها در جهت بهبود همه‌جانبه كيفيت زندگي آنان و در ابزار سازي، ايجاد ابزارهاي لازم مالي و حقوقي در جهت تقويت و تسهيل جريان بازآفريني شهري از طريق شناسايي موانع و ارائه راه حل‌هاي ويژه مانند اصلاح آئين نامه‌ها، قوانين و دستور العمل‌هاي لازم، ارائه بسته‌هاي تشويقي، معافيت‌ها و تسهيلات بايد در مفهوم ارتقاي توانمندي‌هاي اقتصادي، اجتماعي و نهادي مردم ساكن در محله، تعريف گردد.
به همين خاطر در ابتدا نهادسازي انجام و جوامع محلي توسعه يابد. همچنين مردم حضور مشاركتي در تدوين، تبيين و اجراي برنامه بازآفريني شهري داشته باشند. همچنين بايد ظرفيت‌سازي براي افزايش سطح دانش و مهارت مردم به عنوان مشاركت كنندگان انجام شود.البته در حوزه كالبدي، نوسازي و مقاوم‌سازي ساختمان، توسعه خدمات روبنايي و ارتقاي خدمات زيربنايي جزو برنامه كاري قرار دارد و كالبد، ركن اصلي برنامه بازآفريني شهري است.
** برنامه‌هاي غير كالبدي و ترويجي
برنامه ملي باز آفريني شهري پايدار اميد و در بخش غير‌كالبدي و ترويجي به سه بخش نهادينه‌سازي – شبكه‌سازي و جريان‌سازي مورد توجه است. در نهادينه‌سازي موضوع پايدار‌سازي برنامه‌ها و اقدامات به صورت هم‌افزا و يكپارچه از طريق مستند‌سازي و ايجاد پايگاه داده‌ها، ارزيابي و پايش همه جانبه اقدامات و برنامه‌ها، به روز‌رساني و مديريت دانش و اصلاح فرايند‌ها و ساختار‌هاي مديريت و برنامه‌ريزي مورد توجه است.
هدف از شبكه‌سازي در بازآفريني شهري ايجاد هم‌افزايي و پرهيز از موازي كاري از طريق ايجاد گروه‌ها و شبكه‌هاي همياري؛ فراهم آوردن سازو كارهاي نهادي و حقوقي براي همكاري افقي و عمودي و بــه كاربــردن طيــف متنوعــي از ابزارهــاي مشــاركت‌جويي ميــان تمامــي كنشــگران همچنين در جريان‌سازي بازآفريني شهري نيز تلاش مي‌شود با مطالعه و ايجاد جرياني عمومي و فراگير در ميان شهروندان از طريق ترويج و اطلاع‌رساني در سطوح مختلف؛ كنشگران مديريــت و حمايــت از برنامه‌هاي فرهنگــي، نشســت‌ها و همايش‌هــاي تخصصــي؛ برگزاري دوره‌هاي آموزشي و توليد مستندات و منابع كاربردي بتوانيم اقدامات مؤثري داشته باشيم.
** محله به‌عنوان يك سازمان اجتماعي
جريان بازآفريني شهري مبني بر رويكرد جامع و يكپارچه است كه پاسخگوي همه چالش‌هاي پيش روي اين محلات خواهد بود. لذا فرايند آن بايد پيشگيري و حل مسأله باشد تا بتواند بهبود پايدار در حوزه كاربري، اقتصادي، اجتماعي و محيطي ايجاد كند.
بايد به اين مسأله اذعان داشت كه «محله به‌عنوان يك سازمان اجتماعي، محور اصلي رويكرد دولت است» و در همين راستا بايد ارتقاي زندگي شهروندان، ارتقاي زيست‌پذيري شهري و افزايش حكم روايي محلي هدف اصلي قرار گيرد. به عبارت ديگر محله يك كالبد ساختماني همراه با معابر نيست، بلكه يك سازمان اجتماعي است كه فرهنگ خاص خود را دارد و نيازمند كالبدي است كه مبتني بر فرهنگ همان سازمان شكل بگيرد و تاب‌آوري مطلوب متناسب با حداقل ميانگين شهري را دارا باشد.
** بازآفريني سالانه 270محله در بافت هاي ناكارآمد شهري
طبق برنامه ششم توسعه سالانه بايد 270 محله ساماندهي شود به عبارت ديگر تا پايان برنامه ششم توسعه يعني تا سال 1400بايد 1334 محله (حدود 66 هزار هكتار) از مجموع 141 هزار هكتار بافت ناكار آمد شهري بازآفريني و نوسازي شود.
** ساخت سالانه 100 هزار واحد در برنامه ملي بازآفريني شهري
طبق برنامه ابلاغي برنامه ملي بازآفريني شهري سالانه 100 هزار واحد مسكن مي‌بايست در محلات هدف بازآفريني ساخته شود و هر چند طبق مطالعات قبلي نياز هر محله 300 هزار واحد بود اما به جهت اينكه دولت بايد منابع تسهيلاتي را تأمين مي‌كرد، تعداد واحد‌ها به طور واقع بينانه و متناسب به نياز واقعي كاهش يافت و به عدد 500 هزار واحد در طول برنامه ششم رسيد.
انتظار ما براين است توسعه گران و تسهيلگران به عنوان حلقه بين دولت، شهرداري حضور جدي داشته باشند و با تمام ظرفيت ورود پيدا كنند و بخش خصوصي ورود پيدا كنند تا جريان اصلي برنامه محقق شود و بخش خصوصي و بانك‌ها بيشترين نقش در توليد مسكن را در اين برنامه ايفا كنند.
** ختصاص 30 درصد بودجه دستگاه‌هاي مديريت شهري به امر بازآفريني شهري
رئيس جمهوري در 19 بهمن ماه سال‌جاري در دهه مبارك فجر در سي و نهمين ستاد ملي بازآفريني شهري به عنوان رئيس ستاد، فرمان آغاز اجراي «برنامه ملي بازآفريني شهري پايدار اميد» را به استانداران سراسر كشور ابلاغ و به تيم اقتصادي و وزارت راه و شهرسازي تكليف كرد كه اين برنامه بايد به سر انجام برسد.
مقرر شد تمامي دستگاه‌هاي فعال در شهرها كه از بودجه عمومي دولتي استفاده مي‌كنند، 30 درصد از منابع خود را صرفاً برنامه ملي بازآفريني شهري كنند و سازمان برنامه و بودجه موظف به مبادله موافقتنامه‌ها و نظارت بر اين فرايند است.
همچنين قانون نيز مكلف كرده كه تمامي اراضي دولتي واقع در بافت‌ها در اختيار وزارت راه و شهرسازي قرار گيرد كه اين خواسته نيز مورد موافقت قرار گرفت.
درخواست ما از رئيس جمهوري در اين نشست اختصاص منابع مورد نياز براي اجراي برنامه بازآفريني شهري از سهم دولت به مبلغ 4 هزار و 150 ميليارد تومان بود كه 2هزار و 500 ميليارد تومان آن از محل وجوه اداره شده ،است و در اختيار وزارت راه و شهرسازي قرار مي‌گيرد. اين 2 هزار و 500 ميليارد تومان منبع ارائه وام‌هاي 50 ميليون توماني به توسعه گران خواهد بود كه به دولت باز پس گردانده مي‌شود. هزار و 500 ميليارد تومان ديگر بابت احداث خدمات زيربنايي و روبنايي است و همچنين 150 ميليارد تومان هم صرف وديعه مسكن
خواهد شد.
** واگذاري اراضي دولتي به توسعه گران
بر اساس برنامه ملي باز آفريني شهري پايدار اميد؛ اراضي دولتي بدون نرخ‌گذاري در اختيار توسعه گران قرار مي‌گيرد و توسعه گران حدود50 درصد از واحدهاي ساخته شده در اراضي دولتي را بايد با ساكنان همان محله معاوضه يا به فروش برساند. همچنين كساني كه علاقه‌مند به معاوضه ساختمان‌هاي آسيب‌پذير خود هستند نيز با ضريب حداقل 1.2 بدون پرداخت مبلغ اضافي با واحد ساخته شده در اراضي دولتي معاوضه مي‌كنند. (يك واحد 60 متري فرسوده با واحد 72 متري در اراضي دولتي معاوضه مي‌شود).
در همين راستا براي جذب مشتري براي املاك توسعه گران، كاهش نرخ تسهيلات صندوق مسكن يكم براي خريد خانه در بافت فرسوده به از 8 به 6 درصد تصويب شده است. ما آمادگي داريم براساس ظرفيت‌ها و پناسيل موجود در استان‌ها، اراضي مناسب واگذار كنيم. اميد داريم اين حركت خوبي در جهت جريان‌سازي صنعت ساخت در كشور و سكوي شروعي براي رونق بازار ساخت و ساز مسكن با حمايت رئيس جمهوري از برنامه ملي بازآفريني شهري باشد.
در پايان بايد به اين نكته اشاره داشت، كه ضرورت استحكام بخشي و مقاوم‌سازي بناهاي شهري و بازآفريني بافت‌هاي ناكارآمد شهري به عنوان يك پروژه ملي و مهم دولت دوازدهم نيازمند عزم ملي است و با مشاركت مردم به عنوان بازيگران اصلي و به كارگيري از ظرفيت، توان و پتانسيل همه دستگاه‌هاي ذيربط از جمله وزارت راه و شهرسازي، شهرداري‌ها، بخش خصوصي و دستگاه‌هاي عضو ستادهاي بازآفريني شهري پايدار در سطح استان‌ها و ملي به منصه ظهور خواهد رسيد.
*منبع: ويژه نامه نوروزي روزنامه ايران
گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- بازآفريني شهري (نوسازي بافت فرسوده شهري) سياستي جامع و يكپارچه براي حل مشكلات شهرها است به نحوي كه منجر به ارتقاي شاخص هاي زيست پذيري و كيفيت زندگي شهروندان شود.