به گزارش ایرنا، روزهای 22 و 23 مارس مصادف با دوم و سوم فروردین ماه به نام روز جهانی آب (22 مارس )و هواشناسی (23 مارس) نامگذاری شده اند، ایامی كه در این دهه ها با تغییراقلیم بارمعنایی بیشتری پیدا كرده است.
زمین و آسمان بهاری در این سال ها همچون گذشته سخاوتمند نیست، گاهی قهر طبیعت به حدی است كه در زمستان به جای بارش برف و باران ، خاك نثار انسان ها ، جانوران و در مجموع نفس ها می شود.
روزهای ریزگرد و بارش خاك فصول سرد سال آنقدر زیاد است كه بسیاری از مناطق ایران و كشورهای پیرامونی خانه نشین می شوند و زمستان تحفه ای برای تقدیم به بهار ندارد.
در گذشته ها سخاوت آسمان آنقدر زیاد بود كه بخشی از برف ها در بهار آب می شد و گاهی سفیدی آنها تا اواخر تابستان برپیشانی كوه ها خودنمایی می كرد اما امروز طبیعت به واسطه دست های مخرب ، پاسخش قهرآمیز است .
دهه 70 شمسی سرآغاز خشكسالی ها و كم بارشی ها در ایران و برخی مناطق جهان است كه تا پیش از آن طبیعت نیمه خشك فلات ایران رودهایش پرآب و دشت ها سرسبز بود و بهار جلوه ای خاص داشت.
امروز جنگل ها ، مراتع و گونه های جانوری در طبیعت ایران با خطر جدی به نام خشكسالی و كم بارشی مواجه اند و سبزینگی طبیعت رفته رفته كمتر و كمتر می شود كه زنگ خطر را برای نسل ها به صدا درآورده است.
نامگذاری روز آب فقط مختص یك روز خاص نیست چرا كه حیات انسان ها ، جانوران و گیاهان به وجود دائمی آب بستگی دارد و نامگذاری ها فقط نمادین است تا قدر این نعمت الهی را بیشتر بدانیم .
اما هواشناسی به عنوان یك دانش امروزه از اهمیت بالایی برای برنامه ریزی های كوتاه مدت ، میان مدت و بلندمدت كشاورزی، باغداری ، فعالیت های اقتصادی ، تولیدی ، سفرها و پیشگیری از مخاطرات طبیعی در زندگی بشری دارد، علمی كه در عصر حاضر به واسطه تغییرات اقلیمی باید به توسعه آن همت گماشت.
روزهای دوم و سوم فروردین فرصتی است تا موضوع تغییر اقلیم و بحران آب و راهكارها برای پیشگیری از این پدیده ها یا كاستن از مخاطرات آنها واكاوی شود.
**تغییر اقلیم چیست؟
آنطور كه در بررسی های علمی آمده است ،علت اصلی پدیده‌ی تغییر اقلیم رهایی بیش از حد گازهای گلخانه‌ای در جو است كه خود باعث به وجود آمدن بسیاری از مشكلات كنونی مانند گرم شدن تدریجی آب و هوا، بالا آمدن سطح آب دریاها و بارش رگبارهای سیل‌آسا در بعضی از مناطق زمین است.
طبق نوشته های كتاب 'آموزش تغییرات اقلیمی' كه توسط سازمان حفاظت محیط زیست كشور ترجمه و منتشر شده، اقلیم ، وضعیت معمول جوی هر منطقه در مدت زمان طولانی است، هر چند كه وضعیت هوای منطقه‌ای ممكن است هر روز تغییر كند، اما اقلیم آن كمابیش ثابت می‌ماند.
به طور مثال؛ مناطق معتدل، تابستان گرم و خشك و زمستان سرد و پربارش دارند، هر چند كه امكان دارد گاهی فقط یك‌بار در سال باران ببارد و بقیه‌ی سال هوا خشك باشد.
با آغاز انقلاب صنعتی در سال 1760 میلادی و رشد روزافزون دانش بشری، تغییرات گوناگونی نیز در زندگی انسان‌ها رخ داده است.
نیاز بشر به انرژی و مصرف انواع سوخت‌های فسیلی مانند زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی باعث انتشار و افزایش شدید موادی مانند دی‌اكسید كربن (CO2) و بخار آب (H2O) در جو شد.
همچنین جمعیت كره‌ی زمین نیز روز به روز افزایش پیدا كرده و این افزایش جمعیت نیز خود پیامدهای گوناگونی به همراه داشته است.
این تغییرات همگی باعث شد كه شرایط آب و هوا و جو زمین نیز مانند دیگر قسمت‌های كره‌ی زمین از آسیب‌های انسان در امان نمانده و دستخوش دگرگونی‌هایی شود، پدیده‌ی تغییر اقلیم كه عمدتاً مربوط به افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو بوده از نمونه‌های بارز در این زمینه است.
مدل‌های آب و هوایی پیش‌بینی می‌كنند كه تا سال 2100 میلادی دمای كره‌ی زمین 1 تا 5.3 درجه‌ی سانتیگراد افزایش خواهد یافت، این پیش‌بینی بیان كننده‌ی این مطلب است كه تغییرات اقلیم در طول قرن حاضر و قرن آینده بیشتر از تغییرات آن در طول یكصد قرن گذشته خواهد بود.
برای توصیف عملكرد و اثر پدیده‌ی گلخانه‌ای باید موازنه‌ی انرژی میان زمین و فضا بررسی شود، طبق این موازنه، تابش‌های خورشیدی پس از عبور از فضا به جو زمین رسیده و بخش بیشتر آن توسط زمین جذب می‌شود.
جذب این انرژی توسط زمین باعث گرم شدن كره‌ی زمین شده كه این امر سبب تابش امواجی از سوی زمین به فضا می‌شود.
براساس قوانین فیزیكی، طول موج تابش‌های تولید شده از زمین با پرتوهای رسیده به سطح آن متفاوت بوده واین بدان معنا است كه مثلاً اگر زمین تابش‌های مرئی را دریافت می‌كند، هنگام تابش پرتوهای گوناگون تولید می‌كند كه بسامد آنها با بسامد پرتوهای مرئی متفاوت است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد كه زمین پس از گرم شدن، تابش‌های فروسرخ از خود منتشر می‌كند، بخشی از این تابش‌های فروسرخ از جو عبور كرده و بخشی دیگر به وسیله‌ی گازهای گلخانه‌ای موجود در جو جذب شده و دوباره توسط همین گازها به سطح زمین بازتابیده می‌شوند.
در واقع گازهای گلخانه‌ای كه نسبت به نور مرئی شفاف بودند، با تغییر طول موج پرتوها، به صورت نیمه شفاف عمل كرده و تمام تابش‌های فروسرخ منتشر شده از سطح زمین را از خود عبور نمی‌دهند و دوباره مقداری از آنها را به زمین بازمی‌گردانند.
براین اساس گازهای گلخانه‌ای مهم عبارتند از: بخار آب (H2O)، دی‌اكسید كربن (CO2)، اكسید نیتروژن (N2O)،متان (CH4)، ازن جو پائین (O3)، كلروفلوئورو كربن‌ها (CFCs) كه در این میان، بخار آب و دی‌اكسید كربن درمجموع 90 درصد سهم اثر گلخانه‌ای را به خود اختصاص می‌دهند.
میزان انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی، 26 درصد در حد فاصل سال‌های 1990 تا 2005 میلادی افزایش یافته و انتشار گاز دی‌اكسید كربن (CO2) كه سه چهارم گازهای گلخانه‌ای را تشكیل می‌دهد، در همین دوره 31 درصد افزایش دارد.
بنابراین گازهای گلخانه‌ای باعث باقی ماندن كسری از انرژی خورشیدی رسیده به زمین در داخل جو می‌شوند و این تبادل انرژی سبب پایا ماندن دمای زمین در حد مناسبی خواهد شد.
اگر اثر گلخانه‌ای در جو زمین وجود نداشت، دمای كره‌ی زمین به طور متوسط 5.15 درجه سانتیگراد نسبت به حال كمتر می‌شد، چنین كاهش دمایی باعث غیرقابل سكونت شدن زمین می شود(عصر یخبندان).
از سوی دیگر، چنانچه میزان گازهای گلخانه‌ای در داخل جو زیادتر از حد متعارف باشد، موازنه‌ی انرژی زمین به هم خورده و باعث باقی ماندن انرژی بیشتری در داخل جو زمین می‌شود.
طبق بررسی های علمی طی 200 سال گذشته و به ویژه در 50 سال اخیر، انتشار گازهای گلخانه‌ای به شدت افزایش یافته كه برای نمونه در زمان حاضر نسبت به پیش از انقلاب صنعتی، موجودی گازهای دی‌اكسید كربن و متان در جو به ترتیب 30 و 150 درصد افزایش دارد.
در این میان دی‌اكسید كربنی كه از سوختن سوخت‌های فسیلی منتشر می‌شود، اصلی‌ترین گاز گلخانه‌ای انسان‌ساخت به شمار می‌رود.
یكی از مهم‌ترین آثار گرم شدن زمین، تغییر شرایط جوی در سراسر جهان است، از زمان به وجود آمدن زمین در حدود چهار میلیارد سال پیش، این سیاره چرخه‌های بسیار زیادی گرم شدن و سرد شدن را از سر گذرانده است.
از جمله در 100 میلیون سال پیش، در دوران كرتاسه (دوره‌ی دوم زمین‌شناسی) میانگین دمای زمین حدود 8 درجه‌ی سانتیگراد گرم‌تر از امروز بوده است، دایناسورها در دمایی بیش از دمای امروز زمین زندگی می‌كردند.
در دوران یخبندان، در حدود 100 هزار سال پیش، متوسط دمای هوا چند درجه از امروز كمتر بوده است، توده‌های یخی كه امروز قطب‌ها را پوشانده‌اند، تمام اروپای شمالی، آمریكای شمالی، آمریكای جنوبی و استرالیا را دربرگرفته بودند، آخرین یخبندان حدود 10 هزار سال پیش رخ داده است.
فعالیت‌های مختلف بشری مانند استفاده‌ی بی‌رویه از جنگل‌ها و قطع درختان جنگلی، تبدیل چمنزارها به مزارع، تبدیل روستاها به شهرها، ایجاد دریاچه‌های مصنوعی جدید و حتی استفاده‌ی گسترده از جمع‌كننده‌های خورشیدی چهره‌ی زمین را تغییر داده و باعث افزایش ضریب بازتابی زمین شده و در نتیجه نسبت به گذشته كسر بیشتری از انرژی خورشید به فضا باز تابیده می‌شود.
متداول‌ترین آثار و پیامدهای تغییر اقلیم عبارتند ازبالا آمدن سطح آب دریاها، اقیانوس‌ها و نواحی ساحلی، آسیب‌های وارده به بخش انرژی، منابع آبی،بخش كشاورزی و به خطر افتادن امنیت غذایی است كه تاثیرمخرب بهداشتی بر روی سلامت انسان‌ها دارد.
همچنین زندگی جانوران و گیاهان به مخاطره افتاده و تغییرات آب و هوایی منطقه‌ای به وجود می آید.
با این توصیف دوم و سوم فروردین مصادف با روز جهانی آب و هواشناسی، موضوع حیاتی و البته پر اهمیت یعنی
خطرات 'تغییرات آب و هوایی در جهان' را به ما گوشزد می كند.
به طور مثال در نقطه ای از جهان برف می بارد كه بی سابقه بوده است، سیل در منطقه ای سرازیر می شود كه در طول تاریخ بارش چشمگیری به خود ندیده است، دماسنج ها افزایش و كاهش برودت و حرارت هوا در نقاطی را یاد آور می شوند كه شگفت انگیز است. بهار زودرس، زمستان بی برف و آب، پاییز بدون برگ ریزان و تابستان پر بارش همه و همه جزو نمونه های تغییرات جدی آب و هوایی در كره زمین است.
پدیده بارور ساختن ابرها نمونه ای از دخل و تصرف بشر در پدیده های طبیعی و یاد آوری این واقعیت است كه تغییرات آب و هوایی خارج از قاعده در جهان باید ما را نگران و بیدار كند، زیرا این تغییرات بخش عمده ای از فعالیت های اجتماعی، اقتصادی، كشاورزی، گردشگری و زیرساخت ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
مطالعه و بررسی جَو و تغییرات احتمالی از دیرباز و از گذشته های دور مد نظر دانشمندان ایرانی بوده و بسیاری از آنها در آثار خود مسائل جوی را مورد توجه قرار داده اند.
محمد بن زكریای رازی، ابن سینا، حكیم عمر خیام، ابوریحان بیرونی از شخصیت‌ها و دانشمندان ایرانی بوده‌اند كه درباره پدیده‌های جوّی و تغییرات احتمالی آثاری از خود به یادگار گذاشته‌اند.
براین اساس در نشست جهانی تغییرات آب وهوا كه سال گذشته در پاریس برگزارشد، حاضران در این نشست بر چاره جویی برای پیشگیری از روند فزاینده تغییرات جوی در جهان تاكید كردند.
دراین نشست بر موضوع جلوگیری از گرم شدن 2 درجه ای زمین تاكید شد چرا كه طبق بررسی ها براثر گرم شدن زمین، برخی جزایر و شهرهای ساحلی به زیر آب می روند، خشكسالی و طوفان های شدید اتفاق می افتد و یك سوم گونه های جانوری در خطر انقراض قرار می گیرند.
مدیركل هواشناسی البرز می گوید : تاثیر تغییر اقلیم در كشور و استان البرز بسیار جدی و خطرناك است.
منصور رحمانیان بیان داشت: پیامدهای این پدیده در ایران و استان البرز باید جدی گرفته شود و كنترل آن نیازمند عزم ملی و تلاش همه هموطنان در كاهش مصرف آب است.
وی گفت: تغییر اقلیم یكی از معضلات جهانی است و تهدیدات این معضل در استان البرز با توجه به كم‌آبی موجود بیش از دیگر استان‌های كشور مشهوداست.
وی به پدیده گرد و خاك در كشور و استان البرز اشاره كرد و افزود: با توجه به افزایش برداشت آب از منابع آبی موجود، سطح چسبندگی در عمق زمین كاهش یافته كه با بروز یك سیستم پرفشار به سرعت گرد و غبار در فضا معلق می‌شود.
مدیركل هواشناسی البرز، تخریب باغات و كمبود فضای سبز در استان را از عوامل تشدید كننده این خطر ارزیابی كرد و گفت: این شرایط برای استانی كه پیش از این به عنوان باغشهر شناخته می‌شده، بسیار اسفناك و دردناك است.
نكته قابل ذكر در خصوص وضعیت اقلیمی البرز این است كه در فصل پائیز سال 96 میزان بارندگی این استان به حدود 30 میلی رسید كه بارش های مناسب بهمن ماه این میزان بارندگی را به یكصد میلی متر رساند.
با این اوصاف میزان بارندگی های سال آبی جاری البرز به نسبت مدت مشابه سال قبل 27 درصد كاهش نشان می دهد.
طبق نظریه های علمی، یكی از راه های كاهش گازها در سطح فضا، استفاده از سوخت پاك برای تولید انرژی در نیروگاه ها است ، همچنین ترویج این امر در سطح منازل و واحدهای تولیدی صنعتی و اداری به عنوان راهكاری در كاهش آلودگی ها بیان شده است.
امروزه استفاده از منابع انرژی خورشیدی، باد و درمجموع سوخت های پاك از شیوه های كاهش آلودگی هوا و محیط زیست می دانند كه طبق بررسی های علمی اكنون حدود 30 درصد برق جهان از منابع پاك گرفته می شود.
همچنین تغییر سوخت خودروها یا كاهش سفرها با خودروهای شخصی از مواردی است كه می تواند به پاكیزگی محیط زیست كمك كند.
طبق بررسی ها 95 درصد سوخت‌هایی كه به خودروها انرژی می دهند، سوخت های فسیلی است كه نیاز به جایگزینی دارد.
با این حال تغییر در ناوگان حمل ونقل عمومی و ایجاد سیستم های كاهش آلاینده ها در واحدهای تولیدی و صنعتی
از راه های كاهش گازها در فضا بیان شده است.
با این حال تاكید می شود كه عوامل اقلیمی یكی از اصلی ترین و مهم ترین عامل تاثیرگذار بر ویژگی های اكوسیستم محسوب می شوند .
با توجه به این كه قابلیت دسترسی به آب یكی از منابعی است كه در معرض خطرات ناشی از تغییرات اقلیم قراردارد، بررسی تغییرات آن می تواند راهگشای معضلاتی چون خشكسالی، سیلاب های ناگهانی، مهاجرت جوامع انسانی، نوسانات قیمت محصولات غذایی و غیره باشد.
خشكسالی از مخاطرات طبیعی شناخته شده و بخش جدایی ناپذیر تغییرات اقلیمی است، رخداد خشكسالی بر بخش های مختلف زندگی انسان ها تاثیر می گذارد، تغییر در دما و الگوی بارش اثرات زیادی بر كمیت و كیفیت منابع آب به خصوص در مناطق خشك نظیر ایران دارد.
در سال های اخیر وقوع خشكسالی های متعدد در ایران خطری جدی برای منابع آب محسوب می شود، به دلیل افزایش میزان آب مورد تقاضا، بررسی اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب ضروری به نظر می رسد.
اقدامات پیشگیرانه‌ای (مدیریت ریسك خشكسالی) كه بتواند اثرات خشكسالی و بحران آب را كاهش دهد، نه تنها در مقایسه با هزینه‌های جبران خسارت ناچیز است، بلكه این اقدامات در هزینه‌هایی كه بعد از وقوع خشكسالی صرف می‌شود، به صرفه‌جویی و كاهش هزینه‌ها نیز می‌انجامد.
براین اساس لازم است با تكیه بر روش‌های مدیریت ریسك خشكسالی تلاش شود تا ضمن كاهش اثرات این پدیده بر بخش كشاورزی، زمینه لازم برای استفاده پایدار از منابع آبی فراهم شود.
استفاده اصولی از روش های آبیاری ، اجرای طرح های آبخیزداری برای كنترل سیلاب ها و هدایت آنها به سفره های زیر زمینی ، بكارگیری روش های علمی برای تثبیت خاك و كنترل كانون های گردوخاك، توسعه جنگل ها و درختان كم آب بر ، استفاده از محصولات كشاورزی كم آب بر و مقاوم به خشكسالی ، استفاده از انرژی های پاك در صنایع ، خودروها ، منازل و مكان های اداری و فرهنگ سازی در كاهش مصرف آب ، بهینه سازی مصارف آب خانگی و اداری و... از روش های مقابله با آثار تغییر اقلیم است.
به وجود آمدن اتحادیه ها و تشكل های منطقه ای و محلی برای كنترل ریزگردها و توسعه فضاهای سبز،مهار سیلاب ها و اجرای طرح های ملی و بین المللی برای بازگرداندن وضعیت اقلیم به حالت گذشته ضروری است.
7410/ 6155
كرج-ایرنا- تغییر اقلیم در این دهه ها و سال ها حكایت از خطری جدی برای حیات انسان ها، جانوران و گیاهان دارد، پدیده ای كه جدی بودن خطر آن را می توان از روی بهار كم آب ایران و دیگر مناطق جهان حدس زد.