رد پای دلالان در كمبود مواد اولیه بطری و بسته بندی

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، در هفته های اخیر و پس از نوسان نرخ ارز رسمی و بازار ثانویه، بازار محصولات پتروشیمی به ویژه پت (PET - ماده اولیه تولید بطری آب معدنی، روغن و مواد غذایی) دچار التهاب شده به طوری كه علاوه بر افزایش قیمت، بازار با كمبود آن مواجه است.
در این میان برخی شركت های تولید آب معدنی و ... ادعا كرده اند كه به علت كمبود و گرانی پت و عدم امكان بسته بندی، ناچار شده اند كه میزان تولید خود را كاهش دهند.
در مواجهه با این وضعیت، از یك سو مصرف كنندگان بخش پایین دستی می گویند، تولید و عرضه مواد اولیه كم شده است اما از سوی دیگر، عرضه كنندگان بخش بالادستی اعلام می كنند كه با همه ظرفیت مشغول تولید محصولات اند و كاهشی در عرضه رخ نداده است.
بررسی ها نشان می دهد كه هر 2 گروه درست می گویند و مشكل اصلی به دلالان و سوداگرانی باز می گردد كه با سوءاستفاده از شرایط موجود و با تضییع حقوق مصرف كنندگان واقعی، مشغول خرید ارزان مواد اولیه در داخل و احتكار یا فروش گران به كشورهای همسایه هستند.
همچنین در بررسی علت كمبود و گرانی مواد اولیه بطری، رد پای تولیدكنندگان «پلی فرم» نیز دیده می شود.
تولیدكننده «پلی فرم» مواد اولیه پت را از بورس كالا گرفته و با انجام عملیات تكمیلی روی آنها باید مواد را آماده عرضه به كارخانه های تولید آب معدنی، روغن نباتی و .. كند، اما این مساله رخ نداده و تولیدات «پلی فرم سازان» به جای كارخانه های داخلی، به خارج از مرزها صادر شده است.
برای ریشه یابی عامل این كمبود در بازار پت كه باعث مشكلات عدیده در صنایع آب معدنی، روغن و... شده است به سراغ بازیگران و نقش آفرینان این بازار یعنی تولیدكنندگان بالادستی، بورس كالا و مصرف كنندگان نهایی بخش پایین دستی رفتیم.

** انگشت اتهام مصرف كنندگان به سوی پتروشیمی های بالادستی
فعالان صنایع پایین دستی پتروشیمی و تولیدكنندگانی كه با مواد اولیه سر و كار دارند، می گویند نوسانات نرخ ارز، باعث افزایش تمایل به صادرات محصولات پتروشیمی ها شده به طوری كه آنها برای كسب درآمد بیشتر، كمتر محصولات خود را در بورس عرضه می كنند؛ از این رو تامین مواد اولیه واحدهای تولیدی مرتبط با این محصولات با مشكل روبرو شده است.
«حمید صمدی» رئیس انجمن تولیدكنندگان ظروف یكبار مصرف در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: بهای مواد اولیه ظروف یكبار مصرف نسبت به پارسال تقریباً 2 برابر شده است.
وی اظهار داشت: «بیشتر مواد اولیه ما داخلی است و افزایش قیمت به پتروشیمی ها برمی گردد كه خوراك را ارزان تر می گیرند اما نرخ محصول را بالاتر می گذارند و برخی نیز برای اینكه گرانتر بفروشند، در بورس كمتر عرضه می كنند.»
رئیس انجمن تولیدكنندگان ظروف یكبار مصرف، صادرات مواد اولیه، افزایش قیمت دلار، كاهش عرضه مواد اولیه در بورس و رقابتی شدن آن را از دیگر دلایل گرانی مواد اولیه عنوان كرد.
صمدی با یادآوری اینكه ظروف یكبار مصرفی پلیمری و سلولزی هستند، گفت: سالانه بیش از یك میلیون تن مواد پلیمری در تهیه ظروف یكبار مصرف استفاده می شود.
رئیس انجمن تولیدكنندگان ظروف یكبار مصرف با اعلام اینكه فعالان زیادی در این صنف مشغولند، مشكل مهم دراین صنف را گرانی ظروف دانست و تاكید كرد كه كمبودی در بازار ظروف یكبار مصرف نداریم.
«پیمان فروهر» دبیر انجمن تولیدكنندگان آب‌های معدنی و آشامیدنی نیز در گفت وگو با ایرنا، از افزایش 20 درصدی قیمت این محصول خبر داد و گفت: با توجه به افزایش 370 درصدی قیمت مواد اولیه برای كارخانجات تولیدی و بسته بندی آب معدنی و نقش 60 درصدی آن در قیمت نهایی آن، «اصلاً ما نباید آب معدنی تولید كنیم».
وی با بیان اینكه مشكل تامین مواد اولیه كارخانجات آب معدنی از سه ماهه آخر پارسال شروع شد، گفت: این وضعیت با بروز نوسان های ارزی ادامه یافت كه منجر شد پتروشیمی ها مبنا را نرخ ارز رسمی (4200 تومان) قرار دهند.
فروهر اظهارداشت: «برخی مواد اولیه را خریدند و به صورت خام صادر كردند یا ارز آن را فروختند و برخی دیگر نیز مواد را به پلی فرم (ماده اولیه تولید بطری) تبدیل و سپس صادر می كنند».
وی افزود: «البته یك عده دلال نیز وجود دارد كه مصرف كننده واقعی نیستند و این مواد اولیه را می خرند و با توزیع در بازار اختلال به وجود می آورند».
دبیر انجمن تولیدكنندگان آبهای معدنی و آشامیدن بزرگترین چالش این حوزه را تهیه ماده اولیه تولیدی بیان كرد و گفت: این مواد در بازار وجود ندارد و اگر هم باشد 400 درصد نسبت به پارسال افزایش قیمت داشته است.

** هیچ صادراتی نداریم
تولیدكنندگان بخش بالادستی این اتهامات را رد و عامل بی ثباتی را دلالان معرفی می كنند.
«رضا مهدی نژاد» مدیر بازرگانی پتروشیمی تندگویان به عنوان تنها تولیدكننده پت در كشور دراین باره به خبرنگار اقتصادی ایرنا، گفت: همه تولید پت این پتروشیمی در بورس كالا عرضه می شود و بر این اساس در هفته چهار هزارو 500 تا پنج هزار تن از طریق این بورس به فروش می رسد.
وی با تكذیب صادرات پت توسط این مجتمع پتروشیمی در ماه های اخیر افزود: پس از التهاب بازار پت در كشور، هیچ صادراتی نداشتیم كه آمار گمرك نیز آن را تایید می كند.
مدیر بازرگانی پتروشیمی تندگویان ادامه داد: از تیرماه پارسال میزان تقاضا برای پت در كشور رو به افزایش گذاشت كه علت اصلی آن به تعطیلی یك واحد تولید پت در كشور امارات بازمی گردد، زیرا بخشی از نیاز پت كشور توسط این مجتمع اماراتی تامین می شد.
وی اضافه كرد: اما امسال با رشد شدید تقاضا برای پت مواجه شدیم كه ناشی از نوسان نرخ ارز و اختلاف قیمت رسمی و بازار آزاد است.
مدیر بازرگانی پتروشیمی تندگویان گفت: پس از الزام به عرضه پت به نرخ ارز 4200 تومانی در بورس كالا، دلالان از فرصت استفاده كرده و آن را خریداری و به كشورهای همسایه صادر كردند كه نسبت به آن اعتراض كردیم.

** 100 درصد تولیدات بخش بالادستی در بازار عرضه می شود
«احمدی مهدوی ابهری» دبیركل انجمن كارفرمایی صنعت پتروشیمی در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا در این رابطه گفت: افزایش قیمت مواد اولیه بسته بندی مانند «پت» (PET) درست نیست زیرا مبنای قیمت گذاری در بورس كالا« معادل 95 درصد فوب خلیج فارس ضربدر نرخ ارز رسمی» است.
وی با بیان اینكه پتروشیمی تندگویان تنها تولیدكننده این مواد در كشور است، افزود: هر چه پت در كشور تولید می شود در بورس كالا به فروش می رسد و حتی یك كیلو را نیز صادر نكرده ایم.
وی به توزیع حدود پنج هزار تنی پت از طریق بورس كالا در هر هفته اشاره كرد و ادامه داد: میزان عرضه در ماه های اخیر كم نشده، بلكه مشكل این است كه به علت تفاوت زیاد نرخ ارز رسمی و بازار آزاد، میزان تقاضای كاذب دلالان افزایش یافته است.

** افزایش سه برابری تقاضای پت در بورس كالا
دبیركل انجمن كارفرمایی صنعت پتروشیمی به انتقاد تولیدكنندگان مواد غذایی و آب معدنی درخصوص مواد اولیه پت برای بسته بندی اشاره كرد و گفت: باید از آنها سوال شود چه اتفاقی در كشور رخ داده كه تقاضا برای پت به یكباره بیش از سه برابر افزایش یافته است.
وی اضافه كرد: مگر از سال گذشته تاكنون چند كارخانه جدید آب معدنی و مواد غذایی در ایران راه اندازی شده كه میزان تقاضای ماده اولیه بسته بندی چندین برابر شده است؟
وی گفت: البته رشد تقاضا در بازار محصولات پتروشیمی فقط به پت اختصاص ندارد و پلیمرها در مجموع با افزایش سه برابری تقاضا در بورس كالا مواجه شده اند.
وی به سازوكار بورس كالا در فروش محصولات اشاره كرد و افزود: پارسال كه با بازاری عادی مواجه بوده و نوسان ارز وجود نداشت، متقاضیان و مصرف كنندگان واقعی، متناسب با نیاز خود اقدام به خرید می كردند، اما امسال پس از نوسان های شدید قیمت ارز و تكلیف دولت برای فروش محصولات به نرخ ارز 4200 تومانی در بورس كالا و افزایش بهای این مواد در بازار آزاد، به یكباره حجم تقاضا چندین برابر شد.
وی یادآورشد: افزایش تقاضای كاذب سبب می شود مواد اولیه ضروری به نسبت كمتری به دست مصرف كننده واقعی برسد و آنها مجبورند بخشی از نیاز خود را با نرخ بالاتر از بازار آزاد تهیه كنند.
وی با بیان اینكه دلالان باعث كمبود و گرانی مواد اولیه پتروشیمی شده اند، گفت: دلالان مواد اولیه پتروشیمی را با قیمت بالاتر در بازار آزاد فروخته و یا آن را گرانتر به كشورهای همسایه می فروشند.

** شكاف قیمتی ارز رسمی و بازار آزاد عامل فساد
دبیركل انجمن كارفرمایی صنعت پتروشیمی عامل اصلی جولان دلالان در بازار پتروشیمی را اختلاف قیمت بالای ارز رسمی و آزاد دانست و افزود: دلالان و قاچاق چیان «پت» را به نرخ حدود 6800 هزار تومان از بورس كالا خریداری كرده و به قیمت 13 تا 16 هزار تومان در بازار آزاد یا كشورهای همسایه مانند عراق، امارات و تركیه به فروش می رسانند.
وی اضافه كرد: اكنون به دلیل توقف خط تولید پت در امارات، تقاضا برای این محصول در كشورهای خاورمیانه افزایش یافته است، بنابراین قاچاقچیان به خوبی از این فرصت استفاده می كنند.
وی برای رفع این مشكل اعلام كرد: باید مصرف كنندگان واقعی مواد اولیه بسته و پتروشیمی شناسایی شده و دلالان كنار گذاشته شوند.

** التهاب بازار پتروشیمی پس از نوسان نرخ ارز
حامد سلطانی نژاد مدیرعامل بورس كالا نیز در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا درباره عرضه محصولات پتروشیمی و پت (ماده اولیه بطری) گفت: پتروشیمی تندگویان به عنوان تنها تولید كننده پت در كشور در حال عرضه این محصول طبق تعهد خود است.
وی به افزایش تقاضا برای پت اشاره كرد و افزود: در ماه های اخیر و پس از نوسان نرخ ارز شاهد افزایش شدید تقاضا برای این محصولات هستیم.
سلطانی نژاد اضافه كرد: میزان تقاضای پت در چهار ماه نخست پارسال 164 هزار تن بود اما در مدت مشابه امسال با جهشی قابل توجه به 477 هزار تن افزایش یافت كه نشان دهند رشد حدود سه برابری است.

** رد پای صادرات پلی فرم در كمبود مواد اولیه در داخل
مدیرعامل بورس كالا درباره چرایی كمبود مواد اولیه مورد نیاز بطری های صنایع آب معدنی، روغن نباتی و غیره گفت: برخی خریدارانی كه از طریق سامانه «بهین یاب» مشمول خرید از بورس كالا هستند، «پلی فرم» تولید می كنند؛ آنها مواد اولیه را از بورس كالا گرفته و با انجام عملیات تكمیلی روی آن، این مواد را آماده عرضه به كارخانه های تولید آب معدنی، روغن نباتی و غیره می كنند.
سلطانی نژاد اضافه كرد: بررسی ها نشان می دهد شركت های تولید پلی فرم، بخش عمده محصولات خود را به خارج از كشور صادر می كنند به طوری كه برخی از آنها تا 80 درصد محصولشان را صادر كرده اند و این موضوع باعث كمبود مواد اولیه برای بطری های آب معدنی، روغن و غیره در داخل كشور شده است.
وی ادامه داد: متاسفانه تاكنون سیاست های ممنوعیت صادراتی شامل «پت» بوده و «پلی فرم» كه در واقع محصول تكمیلی پت به شمار می رود، شامل این ممنوعیت نبوده است.

** صادرات پلی فرم ممنوع می شود
مدیرعامل بورس كالا بیان داشت: البته با پیگیری هایی انجام شده قرار است بزودی با ممنوعیت صادرات پلی فرم، مشكل كمبود مواد اولیه در داخل كشور بطرف شود.
سلطانی نژاد با بیان اینكه این شركت ها طبق قانون برای خرید از بورس كالا ملزم به ارایه اظهارنامه های مالیاتی هستند، گفت: صادرات گسترده پلی فرم توسط این شركت ها پس از بررسی اظهارنامه های مالیاتی آنها آشكار شد.
مدیرعامل بورس كالا افزود: بخش عمده پلی فرم صادر شده، اما مشخص نیست آن بخش عرضه شده در داخل كشور به چه قیمتی به مصرف كنندگان به فروش رسیده است.
وی تاكید كرد: با توجه به اینكه تولیدكنندگان پلی فرم، محصول اولیه پت را به نرخ ارز دولتی خریداری می كنند، باید نرخ فروش محصولات آنها به شركت های آب معدنی، روغن و غیره براساس این نرخ محاسبه شود اما تاكنون نظارتی بر آنها نشده است.

** افزایش نظارت بر زنجیره تولید و مصرف پت
مدیرعامل بورس كالا با تاكید بر لزوم نظارت بر زنجیره كامل خریداران كالاهای فروخته شده در بورس، گفت: برای رفع این مشكلات، تلاش كرده ایم نظارت های بیشتری بر نحوه مصرف محصولات نهایی و میانی انجام شود.
سلطانی نژاد با بیان اینكه در چرخه مصرف پت، سه بازیگر وجود دارد كه باید بر آنها نظارت شود، یادآور شد: بازیگر نخست، پتروشیمی تندگویان به عنوان تنها تولید كننده پت در كشور است كه اكنون همه تولید خود را در بورس عرضه می كند.
وی اضافه كرد: بازیگر دوم، شركت های تولید پلی فرم اند كه هیچ نظارتی بر آنها نمی شود و بازیگر سوم، مصرف كنندگان نهایی پت شامل كارخانه های تولید آب معدنی، روغن و مواد غذایی هستند كه از پت در تولید بطری استفاده می كنند.

** حذف واسطه های در زنجیره مصرف مواد پتروشیمی
مدیرعامل بورس كالا با بیان اینكه طرح دیگری كه باید انجام شود، رساندن محصول به دست مصرف كننده نهایی است، گفت: براساس این طرح، پت تولیدی توسط مصرف كننده های نهایی یعنی كارخانه های آب معدنی، روغن و ... خریداری می شود و در این میان، تولید كنندگان پلی فرم فقط با انجام عملیات تكمیلی بر روی این مواد، حق العمل و دستمزد خود را دریافت خواهند كرد.
سلطانی نژاد تصریح كرد: شركت هایی كه از بورس كالا، محصولات را با نرخ ارز دولتی دریافت می كنند باید كار تولیدی انجام دهند نه اینكه با آن محصولات اقدام به تجارت و صادرات كنند.

** نیاز به عزم وزارت صنعت برای پالایش سامانه بهین یاب
سامانه بهین یاب كه با هدف عرضه شفاف مواد اولیه به صنایع پایین دستی پتروشیمی ایجاد شده، اكنون به دلیل وجود مشكلات به محلی برای سوءاستفاده دلالان محصولات پتروشیمی و فلزی و التهاب آفرینی در بازار تبدیل شده است.
براساس سازوكار تعریف شده برای شفاف سازی در فروش مواد اولیه، قرار شده محصولات پتروشیمی و فلزی از طریق بورس كالا به فروش برسند كه عملكرد چندین ساله آن، نشان دهنده موفقیت این طرح است.
اما در ماه های اخیر، به دلیل نقصی كه در شیوه ثبت متقاضیان در سامانه بهین یاب وجود دارد، دلالان و سوداگران به نام تولیدكننده بخش پایین دستی اقدام به خرید مواد اولیه در بورس كالا و سپس صادرات آن می كنند.
باتوجه به الزام بورس كالا به عرضه محصولات با قیمت پایه بر مبنای 4200 تومان، بین قیمت عرضه در بورس كالا و قیمت بازار آزاد فاصله زیادی ایجاد شده است و این موضوع، انگیزه ای را برای برخی افراد سودجو فراهم كرده تا به سوداگری در بازار بپردازند. در نتیجه معضلات موجود، سود محصولات اولیه پتروشیمی و حتی فلزی به جای تولیدكننده به جیب تعدادی دلال و واسطه سرازیر می شود.
یكی از كاركردهای سامانه بهین یاب، تخصیص مناسب و شفاف مواد اولیه به صنایع پایین دستی پتروشیمی است اما معایبی در این سامانه وجود دارد كه عدم اصلاح آن، مشكلاتی را برای صنایع و روند تامین مواد اولیه ایجاد كرده است.
مشكلات موجود سبب شده است كه مواد اولیه به جای رسیدن به صنایع واقعی، به دست واسطه ها می رسد و بدین طریق، بازار سیاهی برای برخی محصولاتی شكل گرفته كه كمبود آن در داخل كشور وجود دارد.
گزارش از: میثم طاهری
**اقتصام**2022** 2023